Chłopi – niewykorzystana i nieuświadomiona siła w walce z zaborcą

Żeromski sugeruje, że chłopi są niewykorzystaną potężną siłą w walce z zaborcą. Ich opór i wymierzone przeciwko powstańcom działania opisuje we wspomnianych już utworach. Gdyby Odrowąż z Wiernej rzeki nie uciekł, zostałby wydany przez chłopów w ręce zaborców – czyli na pewną śmierć. Jednak pojawia się też w Wiernej rzece postać chłopa zaangażowanego w sprawę narodową – pielęgnuje on rannego powstańca pana Brynickiego, a po jego śmierci przynosi wiadomość o zgonie córce Salomei. O tym, iż trudno porozumieć się różnym warstwom społecznym w kwestii buntu przeciw zaborcom, mówi też – w wymiarze symbolicznym – Wesele Stanisława Wyspiańskiego.