Tacy jak Wokulski
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o postaciach, których losy nie zostały do końca wyjaśnione. Biografia Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki Boleslawa Prusa – budzi wiele wątpliwości. Czytelnik nie wie, czy popełnił samobójstwo (ma za sobą próbę samobójczą), czy może podjął się nowych wyzwań handlowych bądź naukowych. Pisarz nie postawił kropki nad i. Według Szumana Wokulski zabił się w Zasławiu, niczym romantyczny kochanek (sam Szuman też ma za sobą taką próbę samobójczą),...
Tajemnicza pustelnica
W literaturze romantycznej spotykamy też kobiety pustelnice. Jedną z nich jest bohaterka Konrada Wallenroda Adama Mickiewicza, żona Waltera Alfa i córka księcia Kiejstuta, „piękna Litwinka” Aldona. Opuszczona przez męża, który udaje się pod przybranym nazwiskiem Konrada Wallenroda podstępnie walczyć z Krzyżakami, podąża za nim do Malborka i tam osiada w wieży jako pustelnica. Zna mroczne tajemnice pogrążonego w nałogu i wątpliwościach rycerza, potem wielkiego mistrza, który wbrew rycerskim...
Tango – symbolem władzy, zniewolenia i... kultury masowej
Nieco inną rolę odgrywa końcowy taniec (scena finałowa) w Tangu Sławomira Mrożka. Zwycięski cham, Edek, który zapanował nad całą rodziną, tańczy z wujem Eugeniuszem tango La Cumparsita . Jak to w tangu, jeden partner góruje nad drugim. Taniec ten jest symbolem zwycięstwa i władzy Edka nad całą rodziną, ale też władzy motłochu nad inteligencją. Również– symbolem kultury masowej, tango właśnie ją reprezentuje. A Edek też nie utożsamia się z żadnym innym nurtem kultury...
Taniec
JASIEK Aże ochrypły od krzyku Chyćcie broni, chyćcie koni!!!! A za dziwnym dźwiękiem weselnej muzyki wodzą się liczne, przeliczne pary, w tan poważny, spokojny, pogodny, półcichy – że ledwo szumią spodnice sztywno krochmalone, szeleszczą długie wstęgi i stroiki ze świecidełek podzwaniają – głucho tupocą buty ciężkie – taniec ich tłumny, że zwartym kołem stół okrążają, ocierają o się, w ścisku, natłoczeni JASIEK Nic nie słysom, nic nie słysom, ino granie, ino granie, jakieś ich chyciło...
- „A szlachta niech sobie tańcuje” – taniec rewolucji
- Taniec na balu dziejów historii
- Wyznacznik pozycji społecznej, ale i symbol zbratania
- Inne tańce bojowe
- Taniec szaleństwa
- Taniec radości życia
- Taniec śmierci
- Polonez – symbol odchodzącego świata
- Symbol erotyki
- Chocholi taniec
- Tango – symbolem władzy, zniewolenia i... kultury masowej
Taniec na balu dziejów historii
Taniec historii na wielkim symbolicznym balu ukazał też Czesław Miłosz w wierszu Walc . Prorocza wizja nadchodzących wojen, zagłady i totalitaryzmu towarzyszy beztroskiemu eleganckiemu balowi w pięknej sali. Kobieta stojąca przy oknie oglądanie jako przez zasłonę tajemnice historii, których można jedynie się bać.
Taniec radości życia
Warto wreszcie wspomnieć o tańcu jako wyznaczniku tożsamości narodowej i... wyrazie radości życia. Te dwa aspekty znaczenia tańca splatają się w słynnej postaci Greka Zorby – bohatera powieści Nikosa Kazandzakisa, sfilmowanej przez Michalisa Kakojanisa (słynna kreacja Anthony’ego Quinna w roli Zorby). Zorba tańczy zawsze: kiedy się cieszy i kiedy rozpacza, gdy umiera jego synek i kiedy zawala się kolejka, którą szalony Macedończyk budował w pocie czoła. Bohater jest ucieleśnieniem takich...
Taniec szaleństwa
Taniec bywał też jednak symbolem szaleństwa. Tańczyli podczas szalonych, często urozmaicanych orgiami obrzędów mitologiczni czciciele boga wina, Dionizosa, członkowie jego orszaku, np. szalone kobiety – bachantki. Niekiedy w tańcu tym rozrywały one na strzępy napotkanych ludzi. Tańczyły niepociągające, szalone kobiety. Tak jest w piosence Agnieszki Osieckiej Wariatka tańczy . Skacze też po wodzie i tańczy w czasie wojny bohaterka Bożej podszewki Teresy Lubkiewicz-Urbanowicz, sfilmowanej...
Taniec śmierci
W średniowieczu zarówno w utworach literackich, jak i przede wszystkim plastycznych pojawia się motyw tańca śmierci. Średniowieczne, ale i barokowe ilustracje przedstawiają upersonifikowaną śmierć, wciągającą w taneczny korowód l udzi wszystkich stanów. Symbolizuje to bezwzględność śmierci i fakt, iż zrównuje ona wszystkich, bez względu na pozycję majątkową, wieki status społeczny... Motyw ten występuje również w średniowiecznej Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią : [Mors dicit] (......
Teatr
I ciągle widzę ich twarze, ustawnie w oczy ich patrzę – ich nie ma – myślę i marzę, widzę ich w duszy teatrze. Teatr mój widzę ogromny, wielkie powietrzne przestrzenie, ludzie je pełnią i cienie, ja jestem grze ich przytomny. (Stanisław Wyspiański, Ciągle widzę ich twarze ) W teatrze trafił się panu Ignacemu cały szereg niespodzianek. Przede wszystkim wszedł on na schody prowadzące na galerię, gdzie bywał zwykle za swoich dawnych dobrych czasów. Dopiero woźny przypomniał mu, że ma...
Teatr – nasze życie
Teatr bywa też metaforą naszego życia. „Naśmiawszy się nam i naszym porządkom/wemkną nas w mieszek jako czynią łątkom” (czyli kukiełkom)– pisał Jan Kochanowski. Porównywał tym samym życie do przedstawienia teatralnego, które szybko się kończy, a niedecydujący o swym losie aktorzy-kukiełki wędrują do ciemnego worka, tak jak my do grobu. Podobną myśl znajdujemy u Williama Szekspira: Cały świat to teatr. Wszyscy mężczyźni i wszystkie kobiety Są aktorami – wchodzą i znikają... I różne...
Teatr naszej duszy
Stanisław Wyspiański pisał w jednym z utworów o teatrze duszy, w którym ogląda widzów. Stąd pochodzi termin „teatr ogromny” – to właśnie takiego teatru, będącego syntezą sztuk: malarstwa, muzyki, tekstu, gry indywidualnej i zbiorowej pragnął Wyspiański. Teatr miał być ogromny także w sensie przestrzennym, na wzór amfiteatrów starożytnych (autor Wesela pasjonował się antykiem).
Teatr w teatrze
Szczególne wrażenie robią na widzach sceny teatralne wplecione w tok innych teatralnych sztuk. Np. w najsłynniejszej tragedii wszech czasów, Hamlecie WilliamaSzekspira, na prośbę młodego księcia aktorzy odgrywają przed Klaudiuszem i Gertrudą spektakl Zabójstwo Gonzag i . Hamlet dopisuje do tekstu parę scen. Obserwując reakcję widowni, zwłaszcza ojczyma, chce przekonać się, czy Klaudiusz winien jest królobójstwa (zabójstwa starego Hamleta). Dowodzi to wielkiego zaufania księcia wobec...
Toksyczna
Wszystkie matki histeryczne, nadopiekuńcze czy tyranki wydają się toksyczne. Jednak trudno znaleźć w literaturze kobietę bardziej wkraczającą w sprawy dorosłych dzieci niż tytułowa bohaterka Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej– Róża Żabczyńska. Ta niespełniona artystka reżyseruje życie syna i córki,nie zważając na ich potrzeby. Pragnie dla swych dzieci szczęścia, ale w praktyce wygląda to tak, że unieszczęśliwia najbliższych, łamie im życie. Narzuca zawód córce Marcie, u której odkrywa talent...
Totalitarna wizja piekła artystów
W tworzeniu w swej poezji alternatywnych piekieł i rajów wyspecjalizował się Zbigniew Herbert. W Sprawozdaniu z raju i wierszu U wrót doliny reinterpretował wizje biblijne, upodabniając Boży porządek do porządku systemu totalitarnego. W utworze Co myśli Pan Cogito o piekle ukazał piekło jako „raj artystów” (trochę podobny do tego stworzonego w Mistrzu i Małgorzaci e Bułhakowa przez komunistów moskiewskich dla prawomyślnych literatów). W piekle tym trwa nieustannie pełnia sezonu,...
Totalitaryzm
Kiedy już wszystkie kobiety z transportu ogolono czterech robotników z miotłami zrobionymi z lipy zamiatało i grom adziło włosy Pod czystymi szybami leżą sztywne włosy uduszonych w komorach gazowych (...) W wielkich skrzyniach kłębią się suche włosy uduszonych i szary warkoczyk mysi ogonek ze wstążeczką za który pociągają w szkole niegrzeczni chłopcy. (Tadeusz Różewicz, Warkoczyk ) Wizje totalitaryzmu, zarówno hitlerowskiego, jak i stalinowskiego, znajdziemy w licznych...
Totalitaryzm alegorycznie
Alegorią sowieckiego totalitaryzmu (według innych parabolą totalitaryzmu w ogóle) jest powieść (niektórzy badacze twierdzą, że to opowiadanie) George’a Orwella Folwark zwierzęcy . Pokazano w nim rewolucyjne przemiany zmierzające do uwolnienia farmy spod władzy ludzi. To się udaje, jednak stopniowo rządy przywódców rewolucji świń zamieniają się w terror, a nawet stają się surowsze od rządów ludzi, z którymi świnie zaczynają się spotykać przy stole (symbol zdrady zwierzęcych interesów)....
Totalitaryzm groteskowo
Zupełnie inną próbą opisu systemu totalitarnego jest powieść Michaiła Bułhakowa Mistrz i Małgorzata . W groteskowej międzywojennej Moskwie działa... diabeł, by uzdrowić chorą komunistyczną rzeczywistość, w której królują kłamstwo, cenzura, łapówki, panuje bieda wśród zwykłych obywateli, podczas gdy w luksusie żyją prominenci. To właśnie diabelski świat ratuje przed zniszczeniem rękopis mistrza, spalony w chwili strachu– powieść o Poncjuszu Piłacie. Ocalona też zostaje miłość mistrza i...
Totalitaryzm parabolicznie
Za parabolę totalitaryzmu (możliwych też wiele innych odczytań) uważa się też niekiedy Proces Franza Kafki. Wszechwładna biurokracja, która osacza Józefa K. i wydaje na niego niesłuszny wyrok, choć bohater nigdy nie poznał przyczyn oskarżenia, kojarzy się z biurokracją państw totalitarnych. Jednak powieść można też traktować jako parabolę ludzkiego losu – każdego z nas, jak Józefa K., czeka śmierć, choć nie znamy przyczyn wyroku...
Tragiczne pomyłki
Wśród zdrajców ojczyzny odnajdziemy też w literaturze polskiej piękne postaci, które popełniły tragiczną omyłkę, wprowadzone w błąd bądź zaślepione osobistą klęską. Wprowadzony w błąd, wręcz omotany i zmuszony do przysięgi przez księcia Janusza Radziwiłła zostaje jego wierny sługa, szlachcic z fantazją, dobry dowódca i dzielny żołnierz Andrzej Kmicic. Gdy dowiaduje się o sojuszu księcia z królem szwedzkim przeciwko Polsce, jest już za późno, nie może złamać danego słowa i odstąpić od...
Trędowaty
Najbardziej zaciekawiły mnie długie wypisy z dokumentów o życiu trędowatych od średniowiecza po XVII wiek, które Ambroise Paré znalazł w archiwach Hotel Dieu w Paryżu. Był tam średniowieczny dekalog trędowatego, zabraniający mu z rozkazu króla wszystkiego, co mogłoby go pośrednio choćby zbliżyć do ludzi, czyli wszystkiego z wyjątkiem samego pozostawania przy życiu i oddychania (a i tu jeden z punktów pozwalał mu odpowiadać na pytania tylko z twarzą odwróconą w kierunku wiatru). Potem opis...
Trójkąt małżeński
– Otwórzcie!!! – łomotała w drzwi matka – otwórzcie!!! Stukaj, Maryśka! Stukaj! Wołaj ojca! – Ojca?! – zdziwiła się Maryśka. – Przecie to Emilki chata?! – Wpuść, Andrzej!!! – krzyczała matka. – Wpuść, a to siekierą drzwi rozwalę! Dalbóg, rozwalę!!! Maryśka! Dawaj siekierę!!! – Mama! – pisnęła Maryśka. – A gdzie siekiera?! W chacie coś zastukało, odezwały się jakieś głosy. Maria naparła ramieniem na drzwi. – Pomóż! – rozkazała córce. – Weź polano, tam leży, przy drewutni. Daj tu szybko!!!...
Trójkąt, który nie powstał
Mówiąc o trójkątach małżeńskich warto też wspomnieć o tych, do których nie doszło, ale o które usilnie z abiegano. Darzą się względami bohaterowie dramatu Juliusza Słowackiego Mazepa – żona Wojewody Amelia i Zbigniew – syn Wojewody z pierwszego małżeństwa. Oboje jednak nie wyznają sobie uczuć i starają się być lojalni: Amelia wobec męża, Zbigniew wobec ojca. Nie wiemy, czy mają romans, ale bardzo prawdopodobne, że mogą mieć (jest on niejasno zarysowany) żona starego konfederata barskiego...
Tyran
ANTYGONA O tak! Czyż nie wiesz, że z poległych braci Kreon jednemu wręcz odmówił grobu? Że Eteokla, jak czynić przystoi, Pogrzebał w ziemi wśród umarłych rzeszy, A zaś obwieścił, aby Polinika Nieszczęsne zwłoki bez czci pozostały, By nikt ich płakać, nikt grześć się nie ważył; Mają więc leżeć bez łez i bez grobu, Na pastwę ptakom żarłocznym i strawę. Słychać, że Kreon czci godny dla ciebie, Co mówię, dla mnie też wydał ten ukaz I że tu przyjdzie, by tym go ogłosić, Co go nie znają, nie...
Tyran domowy
Słowo tyran nie zawsze odnosi się do sposobu sprawowania władzy państwowej czy lokalnej. Teksty kultury przynoszą też wiele portretów tyranów domowych: mężów bądź żon, matek bądź ojców sprawujących w swych domach okrutną nieraz władzę absolutną. To oni ustanawiają panujące w swych domach prawa i domagają się bezwzględnego ich respektowania, za nieposłuszeństwo karzą niechęcią, biciem, wymówkami, a nieraz okrutnym traktowaniem dziecka bądź współmałżonka lub... wydziedziczeniem. Takim tyranem...
Tyranka
Matkę despotkę, kierującą się wprawdzie w swym przekonaniu dobrem dzieci,spotykamy np. w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej. Aniela Dulska tresuje córki i męża, pobłaża synowi Zbyszkowi, ani na chwilę jednak nie przestaje kierować życiem każdego z członków rodziny. To ona wyznacza zasady tego domu (nie zawsze zgodne z ogólnie przyjętymi normami moralnymi, religijnymi, estetycznymi), kontroluje wydatki i zajęcia dzieci oraz Felicjana. Nawet jeśli przymyka oko na romans Zbyszka ze...