W epoce romantyzmu temat wsi, ludowości zostaje silnie wyeksponowany. Nie jest to jednak temat społeczny; wieś: jej kultura – obrzędy, obyczaje, legendy, pieśni – staje się raczej inspiracją dla romantycznych twórców.
Ballady Adama Mickiewicza, takie jak Rybka, Świteź, Świtezianka czy zwłaszcza Lilije czerpią formalnie i treściowo z ludowej twórczości. Odnajdziemy w nich ślady wiejskich piosenek (zwłaszcza w balladzie Lilije), tak charakterystyczną dla twórczości ludowej melodyjność oraz fantastyczne, znane z wierzeń ludowych postaci: upiory, świtezianki... Pojawi się dobrze znany z piosenki motyw pani zabijającej pana i siejącej kwiaty na jego grobie. I wreszcie – warto zwrócić uwagę, iż ballady przesycone są na wskroś ludową moralnością, opierającą się na winie i karze, nie zawsze współmiernej do przewinienia (ginie żona dziedzica z Rybki; zgubiony zostaje ukochany świtezianki; wraz z kościołem, w którym mężobójczyni chce brać ślub, giną wszyscy zgromadzeni w nim wierni). Sprawiedliwość ludowa ma znamiona okrucieństwa i nie jest sprawiedliwością w dzisiejszym tego słowa rozumieniu. W balladach odnajdziemy ponadto proste prawdy: „nie masz zbrodni bez kary” (Lilije), „bo kto przysięgę naruszy/Ach, biada jemu, za życia biada!/i biada jego złej duszy”; „słowicze wdzięki w mężczyzny głosie/A w sercu lisie zamiary” (Świtezianka). W Romantyczności padają znamienne słowa dowartościowujące ludową wyobraźnię i eksponujące mądrość ludu. Zostaje ona przeciwstawiona wątpliwej, martwej wiedzy mędrców, niewychodzących poza racjonalizm i empiryzm:
„Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!”
Poeta staje wyraźnie po stronie ludowej mądrości, prawd, moralności, po stronie wiary w zjawiska nadprzyrodzone i w to, że nie wszystko da się pojąć, obliczyć, zmierzyć:
I ja to słyszę, i ja tak wierzę,
Płaczę i mówię pacierze.
(Adam Mickiewicz, Romantyczność)
W Dziadach (zwłaszcza cz. II) – narodowym dramacie Adama Mickiewicza, odnajdziemy sceny z ludowych obrzędów poświęconych przodkom. Obrzędy te zawierają elementy chrześcijańskie, choć pochodzenie mają wyraźnie pogańskie (dlatego ich odprawianie jest zabronione przez Kościół). Poeta twórczo przekształca obrzęd dziadów, aby pokazać narodowy dramat i dramaty indywidualne bohaterów. Inspiracje ludowością i podaniami o prasłowiańskich czasach odnajdziemy w Balladynie Juliusza Słowackiego. I tu pojawiają się wątki z ludowych opowieści („z chłopa król”; dwie córki: dobra i zła). Nie zapominajmy jednak, że obaj wieszczowie romantyczni twórczo przekształcali, wzbogacali i rozbudowywali ludowe wątki. A inspiracje czerpali równocześnie z... Szekspira (motto do ballady Romantyczność czy postaci z Balladyny przypominające bohaterów Snu nocy letniej).