Pozytywizm
Chora, umierająca
Smutny wizerunek schorowanej umierającej matki utrwaliła zwłaszcza literatura pozytywizmu. Sprawcą nieszczęścia kobiety nie są zwykle niewdzięczne dzieci, lecz nędza, ubóstwo i wynikające z nich zaniedbanie, złe warunki życia, brak środków na leczenie. Np. w noweli Marii Konopnickiej Nasza szkapa matka wegetuje w ubogim domu, z którego wyprzedaje się kolejne sprzęty. W końcu umiera, źle leczona, niedożywiona, osierocając dzieci. Za późno przywieziona do szpitala bohaterka jednej z...
Pozytywistka idealistka
Nauczycielka, bezinteresownie lub za skromne wynagrodzenie przekazująca wiedzę swoim uczniom, chętna do niesienia pomocy najuboższym, wcielająca w życie hasła pracy u podstaw pojawia się często w literaturze pozytywizmu. Bohaterka powieści dojrzałego realizmu Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej – Justyna Orzelska chce po ślubie osiąść w zaścianku Bohatyrowiczów i bezinteresownie uczyć wiejskie dzieci, którymi i tak od dawna się zajmuje. Niekiedy udzielanie lekcji podreperowuje nader trudną...
Polska wojenna
A jednak w momentach ważnych, momentach klęsk i zwycięstw powracają heroiczne tony. Motyw ojczyzny pojawia się nie tylko w dramatach romantycznych i całej literaturze romantyzmu i pozytywizmu, traktującej o narodowych zwycięstwach ( Trylogia , Krzyżacy ) i powstaniach. Tony patriotyczne dostrzeżemy także w poezji w przededniu II wojny światowej (tyrtejski Bagnet na broń Broniewskiego) czy poezji dokumentującej codzienność bombardowań i walki (pieśni powstania warszawskiego, tom...
Kobieta inteligentka
Pozytywizm przynosi pierwsze obrazy kobiet inteligentek. Bohaterka A...B...C... Elizy Orzeszkowej Joanna Lipska uczy za małe pieniądze dzieci sąsiadów, by wspomóc domowy budżet, ale też po to, by oświecić umysły małych uczniów. Madzia Brzeska, pogodna, naiwna, żartobliwie nazywana przez Bolesława Prusa emancypantką ( Emancypantki ), zarabia jako nauczycielka pensji i prywatna guwernantka. Postać guwernantki pojawi się też w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej (panna Terenia, która, gdy dzieci...
Pozytywistyczna literatura powszechna
• Ojciec Goriot (Honoré de Balzac) – wycinek z pełnego kontrastów życia Paryża z początku XIX w. Zestawienie starego Goriota i młodego Rastignaca mieszkających w tanim pensjonacie pokazuje, że w świecie zawsze toczy się walka, a środkami są kłamstwo, podstęp i zdrada wszystkich zasad. • Opowieść wigilijna (Karol Dickens) – w atmosferze Bożego Narodzenia samotny skąpiec spotyka kilka postaci z zaświatów; przechodzi metamorfozę i zaczyna rozumieć, że w życiu trzeba dzielić się...
Oddająca życie za dzieci
Stąd już tylko krok do poświęcenia Stasi Bozowskiej – bohaterki utworu Stefana Żeromskiego Siłaczka , kontynuującego pozytywistyczne ideały. Bozowska jest nauczycielką idealistką, nie wybiera jak jej znajomi z Warszawy (np. doktor Obarecki) łatwego życia w mieście czy miasteczku, ale uczy w trudnych warunkach na zapadłej wsi. W efekcie zaraża się od swoich uczniów tyfusem i umiera; dawny kolega, lekarz, przypadkiem odnajdujący ją jako pacjentkę w wiejskiej głuszy, nie jest już w stanie jej...
Pozytywistyczne obrazki nędzy
Mimo iż obrazy ludu znajdziemy też w utworach romantycznych, najpełniej nędza chłopów i biedoty miejskiej zostanie przedstawiona w epoce pozytywizmu, np. w obrazkach i nowelach Marii Konopnickiej, nowelach i opowiadaniach Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Henryka Sienkiewicza. W takich utworach jak Jaś nie doczekał , W piwnicznej izbie , Przed sądem , Nasza szkapa Maria Konopnicka portretuje ubóstwo ciemnych, nieogrzewanych słońcem izb, w których panuje głód, chłód, bieda i smutek,...
Pozytywizm : Zapamiętaj te pojęcia
• Bohater realistyczny – człowiek silny i aktywny; dąży uparcie do wyznaczonego celu, podejmuje walkę z tymi, którzy mu się sprzeciwiają. W jego życiu nie ma elementów mitycznych ani fantastycznych.
Kosmopolityzm
A wszystko po francusku; globus na stoliku; Buduar szklni się złotem, pełno porcelany, Stoliki marmurowe, zwierciadlane ściany. Zgoła przeszedł mój domek warszawskie pałace. (Ignacy Krasicki, Żona modna ) Kosmopolityzm, czyli bezkrytyczne zapatrzenie w obce wzorce i przenoszenie ich na grunt polski, piętnowała polska literatura, zwłaszcza oświecenia i pozytywizmu. Dziś jest to termin raczej nieużywany, zapomniany i niemodny. Czyżby ze względu na popularność idei wspólnej Europy? Do...
Pozytywizm : Zapamiętaj tych pisarzy
Adam Asnyk (1838-1897) – poeta i dramatopisarz, znany jednak głównie dzięki wierszom. Pisał pod pseudonimem El...y. Jego twórczość była dość popularna w tamtych czasach, ale już np. Wyspiański nazywa go „wypchanym orłem”. Pisał kunsztownie,stroficznie, ale przez to jego poezja ma dziś wygląd i wydźwięk staroświecki. Maria Konopnicka (1842-1910) – poetka i nowelistka,pisała pod pseudonimem Jan Sawa. W ówczesnych czasach jej poezja była bardzo popularna, podobnie jak i Obrazki – utwory...
Cechy i idee literatury pozytywistycznej
Eksponowanie wątków historycznych. Literatura tendencyjna i dynamiczny rozwój publicystyki propagującej idee nowej epoki. Proza realistyczna i naturalistyczna. Utylitaryzm i dydaktyzm literatury.
Pozytywizm : Literatura polska
• Daremne żale (Adam Asnyk) – poeta przypomina, że przemijanie nie pozwoli nam wrócić do dawnych czasów, trzeba więc poszukać sobie nowego miejsca w świecie. • Do młodych (Adam Asnyk) – poeta pokazuje, że warto równoważyć postęp tradycją. Postuluje szacunek dla dawnych zwycięstw, bo przecież i te dzisiejsze już wkrótce ustąpią miejsca nowościom. • Krzyżacy (Henryk Sienkiewicz) – powieść o walce Polaków z zakonem krzyżackim. Sienkiewicz sięgnął po gwarę góralską, by...
Pozytywizm: Ważni bohaterowie literaccy
Andrzej Kmicic – główny bohater Potopu Henryka Sienkiewicza. Początkowo jest zabijaką, lubi wypić, ale z powodu miłości do Oleńki zmienia się w żarliwego patriotę i bohatera. Stanisław Wokulski – kupiec, właściciel wielkiego domu galanteryjnego; ambitny, zdolny, odnoszący sukcesy. Kocha nieszczęśliwie Izabelę Łęcką i ta pełna idealizmu miłość upodabnia go bohaterów epoki wcześniejszej. Pełna poświęceń praca, by zdobyć kobietę, pozwala go jednak zakwalifikować jako pozytywistę....
Pozytywizm : Nazwa epoki i ramy czasowe
Nazwa „pozytywizm” pochodzi z książki zawierającej cały program epoki, czyli z Wykładów filozofii pozytywnej Augusta Comte’a.W XIX w. pod pojęciem „pozytywny” rozumiano: realny, praktyczny i pożyteczny. Tak też opisywano filozofię epoki. Ale nazwa ta odnosi się wyłącznie do epoki literackiej w Polsce, w Europie obowiązuje termin „realizm”. W Polsce epoka ta obejmuje okres od roku 1864 (klęska powstania styczniowego) do roku 1880 (debiuty modernistów, które umownie otwierają epokę Młodej...