Smutny wizerunek schorowanej umierającej matki utrwaliła zwłaszcza literatura pozytywizmu. Sprawcą nieszczęścia kobiety nie są zwykle niewdzięczne dzieci, lecz nędza, ubóstwo i wynikające z nich zaniedbanie, złe warunki życia, brak środków na leczenie. Np. w noweli Marii Konopnickiej Nasza szkapa matka wegetuje w ubogim domu, z którego wyprzedaje się kolejne sprzęty. W końcu umiera, źle leczona, niedożywiona, osierocając dzieci. Za późno przywieziona do szpitala bohaterka jednej z najsłynniejszych powieści dwudziestolecia międzywojennego – Granicy Zofii Nałkowskiej– stara Bog
utowa odchodzi, pozostawiając kompletnie bezradną dorosłą już córkę – Justynę.
Motyw umierającej matki pojawia się też w tomie Tadeusza Różewicza Matka odchodzi. W tym jednak tekście nacisk położono nie na brak opieki czy pieniędzy, lecz na bezwzględność wyniszczającej choroby i nieuchronność wyroku. Poeta odnotowuje cierpienia matki i nawet wbrew rozsądkowi, mimo straszliwych cierpień ukochanej istoty, chce ją za wszelką cenę jak najdłużej zatrzymać przy sobie. Pragnie, by choć przez chwilę była jeszcze z nim („niech choć patrzy, niech coś powie, półprzytomna niech wykona ruch ręką”).
Choroba matki odwraca tradycyjne role, matka sama przypomina dziecko, jest nieporadna i bezbronna, wymaga troski (Matka odchodzi Tadeusza Różewicza, Dzienniki Zofii Nałkowskiej). Przedwczesna śmierć matki (Syzyfowe prace Stefana Żeromskiego– mama Marcina) rodzi frustracje i ból, rany nie do zagojenia, ale tak naprawdę odejście ukochanej osoby zawsze jest zbyt wczesne, niemal zawsze pozostawia straszną traumę (Matka odchodzi Różewicza). Fakt odejścia matki stwarza nawet dorosłemu dziecku zupełnie nową perspektywę:
Dopiero po śmierci matki
Dowiedziałam się ze zdumieniem,
Że nie byłyśmy jedną osobą
(Anna Świrszczyńska, Jej śmierć jest we mnie)
Trzeba na nowo szukać swego miejsca w świecie, budować relacje z ludźmi i... z samym sobą. Przerwana zostaje jedna z najsilniejszych więzi emocjonalnych, jakie budujemy w życiu.