Artysta
Artysta
Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu, strzelający nad ogrom królewskich piramid, nie naruszą go deszcze gryzące, nie zburzy oszalały Akwilon, oszczędzi go nawet łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków. Nie wszystek umrę wiem, że uniknie pogrzebu Cząstka nie byle jaka... (Horacy, Exegi monumentum aere perennius ; tłum. Adam Ważyk) Poeta jest podobny księciu na obłoku, Który brata się z burzą, a szydzi z łucznika; Lecz spędzony na ziemię i szczuty co kroku, Wiecznie...
Artystka – profesja jeszcze gorsza
Villon – zbrodniarz, Gałczyński pozujący na łotra i łobuza – oto portrety artysty– „człowieka złej profesji”. Opinią jesz cze gorszą niż profesja artysty cieszyła się już tylko – jak można wywnioskować np. z utworów Gabrieli Zapolskiej– profesja... artystki. Aktorka czy tancerka kojarzyła się mieszczanom z kobietą lekkich obyczajów, a życie niejednokrotnie zmuszało ją do lekkiego prowadzenia się – zdawała się mówić Zapolska. Np. w Pannie Maliczewskiej była aktorka i pisarka pokazuje postać...
Artystka niespełniona
Odrębną kategorię stanowią niespełnione artystki. Maliczewska, pozbawiona układów, wiele traci w teatrze, może jednak występować. Literatura jednak pokazuje i postaci stłamszone przez społeczeństwo, którym życie nie pozwoliło realizować swych marzeń. Taką ofiarą mieszczańskiego społeczeństwa jest „szalona Julka”, bohaterka dramatu Kisielewskiego W sieci. Odważna i utalentowana malarka, zakochana w artyście, porzuca z woli rodziny szkołę i wychodzi za bogatego, dobrze sytuowanego, choć...
Dylematy współczesnych intelektualistów
Obok nurtu emigracji zarobkowej ważną rolę w powojennej historii odgrywa grupa emigrantów inteligentów, intelektualistów, artystów, a także robotników-opozycjonistów, którzy opuścili Polskę z powodów politycznych. Jedni znaleźli się poza Polską w czasie II wojny światowej i po zapanowaniu komunizmu w Polsce zdecydowali się nie wracać do niej (Jan Lechoń, Witold Gombrowicz), inni opuścili kraj po wojnie lub po podjęciu nieudanej próby adaptacji do socjalistycznej rzeczywistości (Czesław...
Inni Sienkiewiczowscy władcy
Nie jedyna to postać króla naszkicowana przez Sienkiewicza. W powieści Potop odnajdujemy portret zbolałego, pobożnego króla banity Jana Kazimierza, zasłanianego własną piersią przez Babinicza (Kmicica) i innych żołnierzy oraz poddanych górali w czasie zasadzki w pienińskim wąwozie. Ów prawowity władca powraca do kraju, by po wyzwoleniu go od Szwedó w panować sprawiedliwie. Portret króla wojownika, w powieści jeszcze hetmana, kreśli Henryk Sienkiewicz w Panu Wołodyjowskim . Hetman Jan...
Kobieta zimna jak lalka
Inną metaforę kobiety lalki stosuje w swej mistrzowskiej powieści Lalka Bolesław Prus. Krytycy przypisywali w tej książce rolę lalki Izabeli Łęckiej – pięknej i chłodnej arystokratce, która uwodziła mężczyzn i doprowadziła niemal do szaleństwa (a być może i zguby) warszawskiego kupca Stanisława Wokulskiego. Piękna i ubrana jak lalka, nie czuła jednak nic, bawiły ją hołdy i adoracja, flirty i bywanie w towarzystwie, strojenie się – wszystko jedno: czy na bale i spacery, czy kwesty...
Anonimowy rzemieślnik
Traktowanie sztuki w kategoriach anonimowego rzemiosła było na przestrzeni wieków rzadkie. Wyspecjalizowali się w nim średniowieczni skrybowie, przepisujący wiekopomne dzieła i ilustrujący je przepięknie, średniowieczni malarze, ale także poeci. Znaczna liczba utworów średniowiecznych jest anonimowa, mało też wiemy o podpisanych autorach, bo kim był Gall, który „napisał tę historię”? (podpisany pod jedną z najbardziej znanych kronik). Autor średniowiecznego dzieła, tworzonego na chwałę Bożą,...
Artysta zdeheroizowany, bezsilny
Zaprzeczeniem romantycznego wzorca jest strącony z wieszczego piedestału pisarz z Małej apokalipsy Konwickiego. Cierpi z powodu kryzysu twórczego i niemożności funkcjonowania w szarej komunistycznej rzeczywistości. Nie wierzy w sens swoich działań. Koledzy z opozycji proszą go o popełnienie samobójstwa w akcie protestu przeciw sowietyzacji Polski. Mówią mu przy tym bez ogródek, że jego śmierć nie będzie zbyt wielką stratą dla kultury narodowej... Zamiast testamentu pisarskiego dla...
Artysta – zła profesja
Villon zapoczątkowuje linię pisarzy, którzy kreowali się na wyrzutków społecznych albo faktycznie nimi byli. Autor Wielkiego testamentu , złodziej, uczestnik morderczych bójek, odsiadujący wyrok w więzieniu, a potem skazany na śmierć (wyrok ten zamieniono na wygnanie) niewątpliwie miał powody, by czuć się wyobcowany. Młodopolscy poeci i symboliści nie byli rozpieszczani przez mieszczańskie społeczeństwo, jednak w ich postawie możemy również odnaleźć liczne elementy autokreacji (na „tych...
Biblijny zdrajca
Chyba najbardziej znanym zdrajcą literatury jest biblijny Judasz. Jego postać fascynowała pisarzy, artystów.W zależności od interpretacji może wydawać się uosobieniem zła i niewdzięczności, ofiarą przeznaczenia i wyroków boskich, bez której nie mogło dokonać się, co się dokonało, lub skomplikowaną psychicznie, wykształconą osobą, która dokonała trudnego wyboru albo w akcie osobistej zemsty zdradziła swego mistrza. Tak czy inaczej, Judasz był jednym z dwunastu apostołów (wybranych przez...
Praca artysty
Odrębny rozdział stanowi praca artystów, ukazywana przez nich samych jako natchniona misja (Mickiewicz w Dziadach cz. III), solidne rzemiosło (Horacy, Norwid) lub wyraz wolności, pozwalającej na tworzenie dzieł wielkich, ale i łamanie konwencji społecznych, szokowanie (zwłaszcza twórczość symbolistów francuskich czy polskich modernistów). Postaci artystów jako próżniaków przedstawia z odrazą literatura tworzona przez pozytywistów ( Nad Niemnem Orzeszkowej, Bez dogmatu Sienkiewicza)....
Za kulisami
Artyści bywają częstymi bohaterami tekstów kultury. Opowiadania o aktorach pisał np. Antoni Czechow, na ich podstawie powstał w warszawskim Teatrze Powszechnym spektakl Historie zakulisowe , eksponujący codzienne życie aktorów, ich konflikty,problemy finansowe, rywalizację gwiazd (o role, kochanków i pieniądze) oraz opowiadający o marzeniach portierów i suflerów. O życiu artystów, wschodzących i zachodzących gwiazd, opowiada wspomniana już Mewa Antoniego Czechowa. Gabriela Zapolska...
Niemcy – naród artystów?
W opowiadaniach Tadeusza Borowskiego mowa o tym, jak trudno oddzielić byłym więźniom problem kultury niemieckiej od niemieckich zbrodni. Bohater filmu Andrzeja Wajdy Krajobraz po bitwie , nakręconego na podstawie prozy Borowskiego, wciąż myśli o tym, że językiem Goethego wydawano zbrodnicze rozkazy, a przy dźwiękach najpiękniejszej muzyki wysyłano ludzi na śmierć. Spaczona psychika i doświadczenia bohatera utrudniają mu postrzeganie i ocenę Niemców i niemieckiej kultury.
Mitologiczne sceny zazdrości
Niekiedy zazdrość prowokuje do czynów złych, haniebnych, bądź bezmyślnych, zwłaszcza zazdrość w miłości. Doprowadziła do nieświadomego zabójstwa Heraklesa szalenie zakochana w nim żona Dejanira. Chcąc zachować wieczną miłość herosa, namówiona przez umierającego centaura, wyprała koszulę męża w krwi zabitego Nessosa. Była to okrutna zemsta: koszula spowodowała takie pieczenie ciała Heraklesa, że straszliwie cierpiący bohater kazał spalić się żywcem na stosie. Do takiej tragedii doprowadziła...
Wieszcz – spełniony w poezji, niespełniony w życiu
Kolejną kreacją artysty jest romantyczny wieszcz, spełniony w poezji, niespełniony w życiu. Konrad jest genialnym poetą, samotnikiem, który przeżył zawód miłosny. Podobnie mówiący w wierszu Do*** podmiot liryczny utworu Mickiewicza (być może można go utożsamiać z poetą) jest nieszczęśliwy z powodu rozłąki z ukochaną.
Everymani Konwickiego, Mrożka
Za everymana można też chyba uznać bohatera Małej apokalipsy Tadeusza Konwickiego – pisarza o nieznanym imieniu i nazwisku. Poza tym wszyscy go z kimś mylą – każdy z kimś inny m... Mimo iż artysta, jest on uosobieniem przeciętności. Od dawna przeżywa regres twórczy, zmaga się z socjalistyczną codziennością, nie utożsamia się ani z opozycją, ani z reżimem, nie czuje pisarskiej misji, a jedyne, co ma do pozostawienia potomnym, to... recepta na pozbycie się łupieżu i kłopotliwych zaparć. Ten...
Artysta
rzecz. m człowiek będący twórcą dzieła lub odtwarzający czyjeś dzieło. (przen.) człowiek wyjątkowo dobrze, finezyjnie wykonujący swój zawód. (w zn. 1.) Renata dowiedziała się, że niedługo w jej mieście zostanie otwarta wystawa prac Franciszka Starowieyskiego, który pojawi się na wernisażu. Bardzo chciała zobaczyć tę wystawę, bo dużo słyszała o artyście (Ms. lp, ident. w C. lp).Większość artystów (D., ident. w B. lm) woli tworzyć i wystawiać obrazy w dużych ośrodkach...
Światowiec z Pana Tadeusza
Satyrycznie sportretowanym kosmopolitą jest Hrabia z Pana Tadeusza Adama Mickiewicza. Potomek Horeszków jest wiecznie upozowanym tona eleganta-artystę, to na rycerza-eleganta, człowiekiem.Właściwie sam jest jedną wielką pozą i świat jawi mu się jako szereg póz. Nosi cudzoziemski strój i po cudzoziemsku ubiera służbę: Surdut swój angielskiego kroju, biały, długi Połami na wiatr puścił; z tyłu konno sługi W kapeluszach jak grzybki, czarnych, lśniących, małych, W kurtkach, w butach...
W wyścigu po sławę i... nieśmiertelność
Zdawali sobie sprawę z wagi swych dzieł Horacy czy Jan Kochanowski. „Nie wszystek umrę”, „Będę wciąż młody” – sugerował Horacy w najsłynniejszej swej pieśni ( Exegi monumentum... ), a Jan z Czarnolasu parafrazował te słowa: „nie umrę ani mię czarnymi/Styks niewesoła zamknie odnogami swymi” (Pieśń XXIV) i prosił Muzy: „...niech ze mną za raz me rymy nie giną,/Ale kiedy ja umrę, ony niecha j słyną” ( Ku Muzom ). Twórczość poetycka miała więc dawać laury i rozgłos za życia („O mnie Moskwa i...
Poeta – niezwykły kreator, arcymistrz
Literatura romantyzmu przypisywała poecie boskość, kreacyjność, niemal zrównywała twórcę z Bogiem. Ten motyw spotykamy w Improwizacji w Dziadów cz. III oraz w wierszu Arcymistrz Adama Mickiewicza, w którym Bóg ukazany został jako najdoskonalszy artysta. Motyw poety geniusza pojawia się też w twórczości symbolistów francuskich czy poetów młodopolskich.
Najważniejsze motywy i tematy Młodej Polski
Artysta i sztuka – moderniści głosili, że sztuka istnieje dla sztuki, a nie dla publiczności czy rozrywki. Artysta pragnie wolności i w sprawach ziemskich czuje się zniewolony. Potęgę poezji pokazuje Wesele Wyspiańskiego, a wiersz Evviva l’arte Tetmajera widzi w niej ucieczkę od spraw przyziemnych. Ludomania – epoka przeżywa fascynację folklorem. Chłopi Reymonta zostali nagrodzeni Noblem jako chłopska epopeja. Jan Kasprowicz w cyklu Z chałupy pokazuje nędzę wiejską,a w Weselu...
Samotność poety
Warto też wspomnieć o samotności twórcy. Już sam zawód artysty pociąga za sobą konieczność izolowania się i znoszenia samotnej twórczej męki. Przyczyną samotności jest geniusz, ale i niejednokrotnie szczególna misja twórcy, np. Gustaw-Konrad jest bezwzględnie samotny w swej walce toczonej z Bogiem o szczęście narodu. Samotna jednostka, samotny geniusz bierze na siebie odpowiedzialność za cały naród i bez współpracy z nim, jako osoba sprawująca rząd dusz chce osiągnąć swój cel:...