Zemsta

Zemsta na niewiernym kochanku

O zemście na niewiernym (a może tylko skłonnym do zdrady) kochanku mówi też ballada znacząco zatytułowana Świtezianka . Ukarany zostaje za niewierność lekkomyślny młodzian, poddany przez tajemniczą dziewczynę (świteziankę) próbie. Zakochany w pięknej pannie, ślubuje jej wierność, a potem uwiedziony przez nią samą, ale w odmienionej postaci, łamie przyrzeczenie. Ponieważ strzelec naruszy przysięgę, zostanie wciągnięty pod wodną toń i odtąd jego duch zawodzić będzie pod modrzewiem. Zemsty na...

Zemsta na zbrodniarzu

O wiele poważniejsze sprawy rodzinne stają się przyczyną zemsty w największym dramacie wszech czasów – Hamlecie Williama Szekspira. Duch ojca Hamleta domaga się od syna zemsty na królobójcy. Hamlet wierzy jego słowom (stara się też sprawdzić ich wiarygodność), odwet pochłania wszystkie jego myśli, siły i energię. Nie jest w stanie skupić się na niczym innym, odrzuca nawet miłość ukochanej Ofelii, byle móc dokonać zemsty. W efekcie zgładzi króla Klaudiusza, którego słusznie podejrzewa o...

Zemsta na wrogach religijnych

Niekiedy zemsta przyjmuje postać zbiorowego wyroku na jakiejś grupie ludzi. Okrutną zemstę Nerona na chrześcijanach opisał Henryk Sienkiewicz w swojej słynnej powieści Quo vadis , za którą otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Co było powodem tej zemsty? Teoretycznie podpalenie Rzymu przez wyznawców Chrystusa, faktyczni e niechęć cesarza do wyznawców tej religii i konieczność oskarżenia kogokolwiek o zbrodnię przeciw Rzymowi. Neron musiał kogoś oskarżyć o wzniecenie straszliwego pożaru, który...

Zemsta na wrogach państwa i wrogach klasowych

Wymiar zemsty na wrogach klasowych ma bunt przybierający różne formy: okrutnym odwetem za krzywdy chłopów była rabacja galicyjska, powstanie Jakuba Szeli, o którym wspomina Stanisław Wyspiański w Weselu. Mszczącym się chłopom można zarzucić niebywałe okrucieństwo: podobno ucinali piłami głowy panom. Wymiar okrutnej zemsty mają też rewolucje. Opisują je: Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii , Witkacy w Szewcach czy Gombrowicz w Operetce . Do zemsty na klasach posiadających...

Zemsta za osobiste urazy

Z zemstą za zdradę ojczyzny często idą w parze osobiste urazy. I tak np. Ksawery Horsztyński nienawidzi hetmana Szymona Kossakowskiego nie tylko dlatego, że jest on wrogiem ojczyzny, lecz również za to, że odbił mu ukochaną kobietę i ożenił się z nią (choć nie zyskał jej miłości), odebrał mu też dziecko. Z kolei Kossakowski nie może darować Horsztyńskiemu, że żona go nie kocha, bo i tak mimo ślubu z hetmanem nie zapomniała o Ksawerym. By się zemścić, hetman skupuje weksle Horsztyńskiego i...

zemsta

Samotność mściciela

Samotni są też mściciele, np. Giaur – tytułowy bohater powieści poetyckiej Byrona, który musi być sam, by dokonać zemsty za zabicie Leili, a potem trzymać w ukryciu swą zbrodnię i pokutować za nią. Samotny jest też Hamlet– bohater największej tragedii wszech czasów, napisanej przez Williama Szekspira,pragnący pomścić podstępnie zabitego ojca. Konieczność ciągłego spiskowania pociąga za sobą konieczność odgrodzenia się nawet od kochanych istot (matki, Ofelii) i od wrogów (Klaudiusz, jego...

Zemsta na wesoło

Nie dopuszcza również do związku swego syna z córką sąsiada Rejent – bohater Zemsty Aleksandra Fredry. Cześnik też jest przeciwny małżeństwu swej podopiecznej z Wacławem.Obaj nieustannie kłócą się, knując intrygi mające sprawić przykrość sąsiadowi. I tak: Rejent odbiera chytremu Cześnikowi narzeczoną Podstolinę, łudząc ją obietnicą małżeństwa z zakochanym w niej niegdyś Rejentowiczem. Z kolei Cze śnik w akcie zemsty, po kryjomu i wbrew woli ojca, żeni Wacława ze swą krewną i podopieczną...

Zemsta w zaświatach

Średniowieczne obrazy, a także niektóre utwory literackie sugerują, że grzeszników spotka po śmierci surowa kara. Niekiedy jest ona tak okrutna, że wydaje się zemstą za grzechy człowieka. Okrutne sceny sądu obserwujemy np. w dziele późnego średniowiecza – na umieszczonym niegdyś w gdańskim kościele (dziś w gdańskim Muzeum Narodowym) ołtarzu Memlinga przedstawiającym sąd ostateczny. Obrazy podobnej pośmiertnej zemsty (czy kary za złe uczynki?) znajdziemy też w (późnośredniowiecznym – według...

Nieuczciwa droga na tron

Symbolem nieuczciwie zrobionej kariery może być nieprawnie zdobyta korona. Bezprawnie staje się królem bohater najbardziej znanej tragedii wszech czasów, Hamleta Szekspira, stryj głównego bohatera Klaudiusz. Sprawa okoliczności śmierci zmarłego nagle króla, ojca Hamleta, jest wielce niejasna. Duch starego Hamleta informuje syna, że Klaudiusz dokonał strasznego, podstępnego mordu, a tym samym dopuścił się zbrodni królobójstwa. Nie uszanował też żałoby po zmarłym i w dwa miesiące po śmierci...

Szaleństwo zemsty

Szaleństwo Konrada można chyba nazwać szaleństwem zemsty. Podobnemu ulega Medea mordująca dzieci, Judyta – bohaterka Księdza Marka Juliusza Słowackiego, podpalająca szpitale, czy Herod nakazujący rzeź niewiniątek (mordowanie zagrażających mu niemowląt, ma być wśród nich Mesjasz), a także podpalający Rzym i mszczący się okrutnie na chrześcijanach niezrównoważony Neron – bohater Quo vadis Henryka Sienkiewicza.

Szał zemsty

Rysy szaleństwa nosi bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego Ksiądz Marek, Żydówka, córka rabina, Judyta, która przyjmuje na potajemnym chrzcie imię Salomei. Zawiedziona przez chrześcijan, brutalnie uwodzona przez Klemensa Kosakowskiego, który morduje też jej ojca, mści się na Polakach – konfederatach barskich, zdradzając Rosjanom, gdzie jest podziemne przejście do miasta. Gdy dociera do niej, co zrobiła i spotyka się z pojmanym przez wrogów księdzem Markiem, który wybacza jej winę, w akcie...

Fredro Aleksander

Komediopisarz, prozaik, poeta, tworzący w epoce romantyzmu. Urodził się we Lwowie, jako syn ziemianina. W 1809 wstąpił do armii Księstwa Warszawskiego, brał udział w wojnie 1812, dostał się do niewoli rosyjskiej, z której zbiegł. W kampanii 1813-14 walczył pod Smoleńskiem i Moskwą. W 1815 wrócił do rodzinnego majątku Beńkowa Wisznia. Nie walczył w powstaniu listopadowym. Był członkiem galicyjskiego Sejmu stanowego, reprezentował światłą część tamtejszego ziemiaństwa. W czasie Wiosny Ludów...

Zarażenie – aktem zemsty na wrogu

Inny aspekt epidemii eksponuje Adam Mickiewicz w Konradzie Wallenrodzie .W Balladzie Alpuhara pojawia się motyw zemsty na wrogach, dokonanej poprzez zarażenie ich dżumą. Podstępny Almanzor zaraża zwycięskich Hiszpanów poprzez pozornie braterskie, pojednawcze gesty (pocałunki przenoszą zarazę!). Umiera na oczach wrogów w straszliwych męczarniach, pokazując im, jak sami będą cierpieć w chwili śmierci. Jego postawa okazuje się skuteczna – mimo że sam ginie, doprowadza też wrogów do klęski....

Poniechanie zemsty

Bardzo trudne, jeśli nie niemożliwe wydaje się poniechanie zemsty. A jednak przebaczają sobie przyjaciele – Ketling i Wołodyjowski zakochani w jednej kobiecie. Pan Michał wspaniałomyślnie rezygnuje z praw do miłości Krzysi i życzy z bólem serca szczęścia ukochanej i przyjacielowi. Trudno poniechać zemsty Jurandowi, ale miłość, troska i strach o dziecko doprowadza go w pokutnym stroju przed oblicze zakonnych braci. Kiedy już po śmierci córki zostanie doprowadzony przed oblicze Juranda Zygfryd...

Zemsta na wrogach miłości

Nie tylko niewierni kochankowie, także ci, którzy przeszkadzają w miłości, podlegają nieraz okrutnej zemście. Okrutnie mści się na Stolniku Horeszce bohater Pana Tadeusza – Jacek Soplica. Magnat, który nie chciał oddać swej córki Ewy kochającemu ją, ale uboższemu szlachcicowi, zostanie przez zrozpaczonego i dumnego Jacka zastrzelony w chwili oblężenia zamku przez Moskali. Odtąd do Soplicy, który, nie będąc z Moskalami w zmowie, zabił jednak Polaka z broni rosyjskiego żołnierza podczas...

Dylematy buntowników i spiskowców

Bardzo poważne dylematy przeżywają bohaterowie romantyczni. Tragiczni mściciele, tacy jak Giaur czy Jacek Soplica, zwykle wybierają zemstę, zbrodnię, a potem pokutują za swoje winy. Muszą wybierać między konwencjonalną moralnością a koniecznością zemsty. Podobny dylemat, ale niewypływający już z krzywd osobistych, a konieczności walki za ojczyznę, ma np. Konrad Wallenrod. Musi on wybrać między etosem rycerskim a koniecznością zemsty na wrogach narodu – Krzyżakach. Wybiera złą sławę,...

Zemsta zza grobu

W utworach romantyków, zwłaszcza dramatach i balladach, zza grobu mszczą się także umarli na żywych. I tak np. w balladach Adama Mickiewicza panuje okrutna ludowa sprawiedliwość, nakazująca bezwzględnie mścić się na wiarołomnych małżonkach, niewiernych kochankach czy niesprawiedliwych najeźdźcach. W balladzie Świteź zamienione w kwiaty niewinne córki i żony wojskowych, którzy opuścili miasto, zabijają carskich najeźdźców (którykolwiek z nich dotknął roślin, padał trupem). Jest to zemsta za...

Zemsta na wrogach ojczyzny

Odmienną kategorię stanowi odwet na wrogach ojczyzny. Więźniowie przetrzymywani w celi za działania konspiracyjne w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza śpiewają: „Zemsta, zemsta, zemsta na wroga,/z Bogiem i choćby mimo Boga!”. Kordian – tytułowy bohater dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego decyduje się na królobójstwo, byle zgładzić cara, który bezprawnie mieni się królem Polski. Z kolei Walter Alf, podszywający się pod rycerza Konrada Wallenroda traci honor, łamie rycerskie słowo,...

Zemsta na dłużniku

Zemsta nie zawsze jest powodowana osobistymi czy rodzinnymi urazami i krzywdami. Niektórzy mszczą się za niepowodzenia finansowe lub z wrodzonej niechęci do ludzi będących wyznawcami innej religii czy poglądów. Ilustrację tej tezy może stanowić Kupiec wenecki Williama Szekspira ukazujący okrutnego Żyda, który postanawia mścić się na szlachetnym kupcu o imieniu Antonio za to, że pożycza ludziom pieniądze bez procentu i że nazywa praktyki Żyda lichwą. Odbiera to Shylockowi klientów i...

Zemsta

„A gdzie przysięga? gdzie moja rada? Wszak kto przysięgę naruszy, Ach, biada jemu, za życia biada! I biada jego złej duszy! Nie tobie igrać przez srebrne tonie Lub nurkiem pluskać w głąb jasną; Surowa ziemia ciało pochłonie, Oczy twe żwirem zagasną. A dusza przy tym świadomym drzewie Niech lat doczeka tysiąca, Wiecznie piekielne cierpiąc żarzewie Nie ma czym zgasić gorąca”. (Adam Mickiewicz, Świtezianka) Wchodzi osoba w bieli, Znany chód, znana zbroja, Staje, wszyscy zadrżeli,...

„Zemsta ręki śmiertelnej”

Z nieco większym dystansem podchodzi do ocalającej roli poezji noblistka Wisława Szymborska. W wierszu Radość pisania nazywa ona działalność poetycką „możnością utrwalania”, „zemstą ręki śmiertelnej”. To zemsta na czasie, na przemijaniu. A jednak... poetka zdaje sobie sprawę z ograniczeń poezji, kreowany w niej świat rządzi się osobnymi prawami i nie ma nic wspólnego z rzeczywistością („inne, czarno na białym panują tu prawa”). Poeta ma nieograniczoną moc kreacyjną w wierszu – a jednak...

Zemsta na obcych – krzywda Niemców

Więźniowie obozów koncentracyjnych mszczą się na Niemcach – w serialu Dom mowa o zabiciu byłego kata przez byłego więźnia. W tym samym serialu mowa także o dyskryminacji Polki, zgwałconej przez Niemca. Dziewczynę, cudem ocalałą po gwałcie od śmierci, obmawia cała kamienica, sąsiedzi wytykają ją palcami albo wręcz wygrażają ciężarnej i jej przyszłemu dziecku. Nawet dziadek nie może zaakceptować takiego wnuka. Gwałcicielowi córki życzy straszliwego cierpienia: życia „bez rąk, bez nóg”. O...

Kary bogów antycznych

Bogowie greccy okrutnie karali za lekceważenie ich praw, nieposłuszeństwo i wszystkie przejawy buntu. Syzyfa, który zakpił ze śmierci, „obdarzyli” głazem, który miał wtaczać na szczyt wielkiej góry, a gdy był już u szczytu, kamień spadał i ciężki, bezsensowny trud Syzyfa zaczynał się od nowa (syzyfowa praca). Apollo i Artemida ukarali Niobe, która obrażała ich matkę– zabili strzałem z łuku wszystkie jej dzieci. Prometeusz, który działał na korzyść ludzi, a szkodził bogom (oszukawszy ich,...

Złudne nadzieje na łatwą karierę

Ważnym tematem literatury są też złudne nadzieje bohaterów na łatwą karierę. Są one przede wszystkim udziałem bohaterów Rewizora Mikołaja Gogola. Jedna z głównych postaci sztuki, horodniczy, łapownik i leń, sprawujący władzę nad miasteczkiem stara się odnaleźć i godnie ugościć rzekomo przebywającego w miasteczku rewizora i przeciągnąć go na swą stronę. W tym celu składa wizytę w hotelu,w którym odnajduje fałszywego rewizora i sponsoruje tam jego pobyt, a nawet zaprasza go pod swój dach....

Mitologiczne sceny zazdrości

Niekiedy zazdrość prowokuje do czynów złych, haniebnych, bądź bezmyślnych, zwłaszcza zazdrość w miłości. Doprowadziła do nieświadomego zabójstwa Heraklesa szalenie zakochana w nim żona Dejanira. Chcąc zachować wieczną miłość herosa, namówiona przez umierającego centaura, wyprała koszulę męża w krwi zabitego Nessosa. Była to okrutna zemsta: koszula spowodowała takie pieczenie ciała Heraklesa, że straszliwie cierpiący bohater kazał spalić się żywcem na stosie. Do takiej tragedii doprowadziła...

Biblijne i mitologiczne akty zemsty

Okrutne obrazy zemsty ukazuje Biblia . Bóg Jahwe mści się na wrogach narodu wybranego. Najwyraźniej widać to podczas plag egipskich i w czasie ucieczki Izraelitów z Egiptu – żołnierze egipscy i ich rydwany toną w Morzu Czerwonym,woda zalewa ich, choć Izraelici przeszli przez odmęty suchą nogą; to wyraz opieki starotestamentowego Boga nad narodem wybranym. Jednakże i Jahwe mści się niekiedy na swoim narodzie, kiedy grzeszy on i występuje przeciw swemu Panu. Np. okrutnie ukarani zostają ci,...

Odwet w stylu groteskowym – bronią przeciw totalitaryzmowi

Michaił Bułhakow w swej powieści Mistrz i Małgorzata szydzi z komunistycznego systemu totalitarnego. Zemsty za zbrodnie i upokorzenia powodowane przez komunizm – za puste sklepy, pełne więzienia i domy rzekomo psychicznie chorych oraz brak swobody dla twórców dokonują... siły diabelskie. To one doprowadzają do upokorzenia żon komunistycznych urzędników, które stają nagie po wywalczeniu eleganckich ubrań na pokazie magii, to one demolują z pomocą Małgorzaty mieszkanie krytyka, który...