Nie pamiętasz hasła?Hasło? Kliknij tutaj
Nie brak też w naszej literaturze żon aniołów. Jedną z nich jest niewątpliwie bohaterka Rodziny Połanieckich Henryka Sienkiewicza – Marynia Pławicka, potem Połaniecka. Nie zawsze dobrze traktowana przez męża Stacha, kocha go i wszelkie winy za niepowodzenia w małżeństwie przypisuje sobie. Jest Stachowi posłuszna, zawsze usprawiedliwia go i ostatecznie zyskuje jego miłość, gdy rodzi mu dziecko – męskiego potomka... Ten model kobiecości naiwnej, skłonnej do obwiniania się, pokornej, mocno...
Twórcy idealizujący matkę zwykle przedstawiają ją jako delikatną i czułą, ważne miejsce w literaturze zajmują jednak także postaci matek zaradnych – zdecydowanych,sprytnych, gotowych walczyć o godne życie swych dzieci. Do tej grupy można śmiało zaliczyć bohaterkę Widnokręgu , opiekującą się chorym, załamanym mężem, organizującą życie rodzinne i sąsiedzkie oraz naukę syna. To troskliwa matka, dobra gospodyni, która umie się targować z szewcem i której nikt nie sprzeda złego towaru na...
Rola matki zwykle wiązana jest w literaturze z poświęceniem i identyfikacją z własnym dzieckiem. Ten motyw znajdujemy np. w poezji Anny Świrszczyńskiej (matka z narażeniem życia przedzierająca się piwnicami po mleko dla umierającego dziecka – Żyje godzinę dłużej ), w Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall matka oddaje córce swój numerek na życie. Jednakże już od czasów antyku pojawia się w literaturze postać grzesznej matki, np. dzieciobójczyni czy kobiety żyjącej z własnym synem w...
Prócz kobiet porzucających dzieci z konieczności lub ze złej woli literatura pokazuje przykłady bohaterek, którym tradycyjna rola żony i matki odebrała wolność. Głównej postaci dramatu Henryka Ibsena, Norze, patriarchalne społeczeństwo nie pozwoliło dojrzeć i świadomie podjąć decyzji o założeniu rodziny i macierzyństwie. Rozpieszczana, spod opiekuńczych skrzydeł ojca przeszła wprost pod opiekę męża, i nadal traktowana jak dziecko, urodziła Torwaldowi potomstwo. Dopiero późniejszy bieg...
W literaturze współczesnej coraz częstsza jest tendencja do pokazywania macierzyństwa jako wyzwania, wyboru,trudnej decyzji, do której się dorasta, a nie oczywistej społecznej roli kobiety. Już w dwudziestoleciu międzywojennym trudną drogę do macierzyństwa pokazuje Przymierze z dzieckiem Marii Kuncewiczowej. W opublikowanym dzienniku Manueli Gretkowskiej Polka (to imię córki!) czytamy o trudnym wchodzeniu kobiety w rolę matki. Pisarka oczywiście nie wpasowuje się w stereotyp matki...
I jeszcze jeden kontekst macierzyństwa – metaforyczny. Często nazywamy matką nie tylko matkę biologiczną, ale ojczyznę, ziemię, Kościół. Warto pod tym kątem przeanalizować język potoczny, język katolickiej liturgii i literatury.
Motyw macierzyńskiego cierpienia w specyficzny sposób przejmie polska literatura patriotyczna, kreująca mit matki Polki, wychowującej syna do nierównej walki z wrogiem. Bohaterka taka jest świadoma, że syna może stracić, a jednak obowiązek patriotyczny nakazuje jej przygotowanie go do roli bojownika o wolność ojczyzny. Ten model macierzyństwa eksponuje Adam Mickiewicz w wierszu Do matki Polki , opisującym w obrazowy sposób ból rodzicielki przyszłego patrioty, która od najmłodszych lat...
Smutny wizerunek schorowanej umierającej matki utrwaliła zwłaszcza literatura pozytywizmu. Sprawcą nieszczęścia kobiety nie są zwykle niewdzięczne dzieci, lecz nędza, ubóstwo i wynikające z nich zaniedbanie, złe warunki życia, brak środków na leczenie. Np. w noweli Marii Konopnickiej Nasza szkapa matka wegetuje w ubogim domu, z którego wyprzedaje się kolejne sprzęty. W końcu umiera, źle leczona, niedożywiona, osierocając dzieci. Za późno przywieziona do szpitala bohaterka jednej z...
W dziennikach Zofii Nałkowskiej także pojawia się problem konieczności wyboru pomiędzy byciem kobietą a byciem człowiekiem. Młoda Zofia, wychowana w tradycji pozytywistycznej ojca – naukowca i społecznika, sama fascynująca się twórczością modernistów, uważa, że we współczesnym jej społeczeństwie nie da się pogodzić roli kobiety i człowieka, można być „albo kobietą, albo człowiekiem”– stwierdza dramatycznie. W jej dziennikach znajdziemy echa udziału w dyskusjach i odczytach na temat praw...
Bardzo częstym zabiegiem stosowanym w literaturze przy opisywaniu postaci matek jest, prócz eksponowania cierpienia tych bohaterek, idealizacja. Poeci i pisarze chętnie przedstawiają portret matki idealnej, kobiety niejako stworzonej do macierzyństwa, czułej, łagodnej, dającej poczucie bezpieczeństwa i uwielbianej przez swe dziecko, nierzadko pięknej. Taka jest np. matka Marcela – bohatera wielotomowej powieści W poszukiwaniu straconego czasu Marcela Prousta. Jej pocałunek na dobranoc to...
Matkę despotkę, kierującą się wprawdzie w swym przekonaniu dobrem dzieci,spotykamy np. w Moralności pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej. Aniela Dulska tresuje córki i męża, pobłaża synowi Zbyszkowi, ani na chwilę jednak nie przestaje kierować życiem każdego z członków rodziny. To ona wyznacza zasady tego domu (nie zawsze zgodne z ogólnie przyjętymi normami moralnymi, religijnymi, estetycznymi), kontroluje wydatki i zajęcia dzieci oraz Felicjana. Nawet jeśli przymyka oko na romans Zbyszka ze...
Przedstawienie zarysów literackich portretów matek nie wyczerpuje tematu macierzyństwa w literaturze. Nie pokazuje wszystkich sposobów ujęcia zagadnienia. Warto zwrócić uwagę, jakimi barwami i środkami obrazy matek są szkicowane. Wspomnieliśmy o idealizacji czy eksponowaniu cierpienia. Warto też odnotować, że niektórzy autorzy i autorki nie wahają się pokazać macierzyństwa drastycznie czy wręcz naturalistycznie. Nie cofa się przed pokazaniem takiego wymiaru macierzyństwa Stefan Żeromski....
Sytuacje przeciwne – krzywdzenie rodziców przez niewdzięczne dziecko – również odnajdujemy w licznych dziełach literackich. Typowy obraz matki znoszącej niewdzięczność córki przedstawiony został w Balladynie Juliusza Słowackiego . Zła królowa okrutnie traktuje staruszkę matkę, nie pamiętając o dobroci, miłości i trosce, którymi była otaczana w ubogim rodzinnym domu. Wstydzi się przyznać do matki nędzarki i dlatego wypędza żebraczkę z zamku.Mimo to staruszka do końca pozostaje lojalna...
Wszystkie matki histeryczne, nadopiekuńcze czy tyranki wydają się toksyczne. Jednak trudno znaleźć w literaturze kobietę bardziej wkraczającą w sprawy dorosłych dzieci niż tytułowa bohaterka Cudzoziemki Marii Kuncewiczowej– Róża Żabczyńska. Ta niespełniona artystka reżyseruje życie syna i córki,nie zważając na ich potrzeby. Pragnie dla swych dzieci szczęścia, ale w praktyce wygląda to tak, że unieszczęśliwia najbliższych, łamie im życie. Narzuca zawód córce Marcie, u której odkrywa talent...
Ona mi pierwsza pokazała księżyc i pierwszy śnieg na świerkach, i pierwszy deszcz. Byłem wtedy mały jak muszelka, a czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne. Noc. Dopala się nafta w lampce. Lamentuje nad uchem komar. Może to ty, matko, na niebie Jesteś tymi gwiazdami kilkoma ? (...) (Konstanty Ildefons Gałczyński, Spotkanie z matką) Dwadzieścia godzin wyje jak zwierzę. Lekarz chce jej pomóc. Nacina nożyczkami żywe ciało bez znieczulenia. Nie zauważyła tego. Zbyt potężna jest...
Jednak miłość to przecież nie tylko miłość erotyczna, to także miłość bliźniego, miłość chrześcijańska: „caritas” (przeciwieństwo „eros”), o której traktuje Hymn św. Pawła z Listu do Koryntian , czy miłość macierzyńska, miłość dzieci do rodziców, miłość do przyjaciół czy wreszcie miłość do ojczyzny ( Hymn o miłości ojczyzny Krasickiego) czy do Boga.
Feministyczna wydaje się też kreacja matki w dzienniku (czy niby-dzienniku) Manueli Gretkowskiej Polka . W nim też zaakcentowane zostaje dojrzewanie do macierzyństwa i często pomijany fakt kobiecości i seksualności matki, która w ciąży chce normalnie żyć, uprawiać seks, minimalizować cierpienie i nie ulegać hormonalnej huśtawce. W powieści Johna Irvinga Świat według Garpa , później sfilmowanej, przedstawiono bardzo interesujący obraz feministki, samotnej matki, pielęgniarki Jenny Fields....
Osobny temat stanowią relacje dorosłych dzieci z rodzicami, które omawiamy pod hasłami: matka, macierzyństwo; ojciec; syn. Ważnym zagadnieniem jest też powrót do epoki dzieciństwa, traktowanego jako idylliczna kraina młodości, kraina korzeni – w takim sensie należy postrzegać Dolinę Issy Miłosza, traktowaną przez autora jako swoistą terapię poety emigranta. Warto też wspomnieć o motywie przyjaźni pomiędzy dzieckiem a dorosłym, ukazanym m.in. w filmie Jana Svěráka Kola.
Matki tyranki bywają despotyczne, ale i nierzadko nadopiekuńcze (jak pani Dulska wobec Zbyszka). Niekiedy symulują nagłą słabość czy histerię, by osiągnąć swoje cele. Nigdy jednak Dulska nie daje się wyprowadzić z równowagi na tyle, by chociażby zapomnieć o pieniądzach. Na ogół panuje nad swymi emocjami, przelicza, kalkuluje, a histeryzuje raczej na pokaz. Do odrębnej grupy należą nadopiekuńcze matki histeryczki, u których emocje niejednokrotnie biorą górę nad rozsądkiem i uniemożliwiają...
Dalibóg, im więcej patrzę, tym większa ochota do żeniaczki,żeby choć i jutro! Już tę brew to chyba waćpanna korkiem przypalonym malujesz? – Słyszałam, że tak płoche czynią, ale jam nie taka. – A oczy jakoby z nieba! Od konfuzji słów mnie brakuje. (...) – Czy to waćpanna wysłałaś do mnie tych ludzi? – Tego sobie waćpan nie myśl. O żałobie myślałam i modlitwie, więcej o niczym... – Oni też to samo mówili... ( Henryk Sienkiewicz , Potop ) ANIELA Anieli? GUSTAW Imię stosowne jedno...
Warto odnotować też obecne w literaturze XX wieku obrazy matek pozornie tylko wyzwolonych, tolerancyjnych, łączących macierzyństwo z... nowoczesnością. Po wnikliwszym oglądzie wizerunki te bardziej jednak przypominają portrety obłudnych mieszczanek, pań Dulskich, niż kobiet wyzwolonych. Np. Młodziakowa z Ferdydurke Witolda Gombrowicza chce mieć za wszelką cenę opinię nowoczesnej; gotowa jest nawet nakłaniać nieletnią córkę Zutę do zajścia w ciążę i urodzenia nieślubnego dziecka. Jednak...
Już w mitologii greckiej znajdujemy postaci matek cierpiących. Niobe, córka Tantala, żona Amfiona, dumna matka licznego potomstwa (według jednych źródeł miała dwanaścioro, według innych czternaścioro dzieci) będzie się domagać czci równej matce Apollina i Artemidy. Wtedy mściwa Latona poskarży się swym boskim dzieciom, które w odwecie zabiją strzałem z łuku wszystkich synów i córki Niobe. Zrozpaczoną, ukaraną przez bogów matkę Zeus zamieni w płaczący kamień. Z kolei Demeter – grecka bogini...