Kara

Ułomność ludzkiego wymiaru sprawiedliwości

Kary wymierzane przez ludzi skłaniają do refleksji o ułomności ludzkiego wymiaru sprawiedliwości. Jego parodią, urągającą człowieczeństwu, są na ogół sądy wojenne, sądy stalinowskie czy absurdalne zbiorowe wyroki wydane przez Hitlera na Żydów czy Romów. Odwrotnym problemem jest nieadekwatność wyroków (wydawanych na zbrodniarzy hitlerowskich czy stalinowskich) wobec ich win. W Dekalogu V Krzysztofa Kieślowskiego wykonanie wyroku śmierci pokazane zostaje jako kolejna zbrodnia, akt zemsty,...

Klęska Fausta

Podobnie nie mają szans na spełnienie marzenia bohaterów o życiu wiecznym, zatrzymaniu czasu, powrocie młodości albo szczęściu absolutnym, absolutnym spełnieniu. Syzyf, próbujący oszukać bogów, bo nie chce umrzeć, zostaje skazany na okrutną karę. Faust oddaje duszę diabłu i w zamian za to zostaje odmłodzony o trzydzieści lat, zyskuje miłość i wszystko to, czego pragnie. A jednak nigdy nie dostąpi całkowitego spełnienia, w dodatku grozi mu utrata duszy (taki podpisuje cyrograf). Na szczęście...

Oblicza Boga Ojca

Chrystus często mówi w przypowieściach o dobrym, miłosiernym ojcu. Jednak w Biblii znajdziemy i inne oblicza Jahwe: ojca wymagającego (żądanie od Abrahama złożenia w ofierze syna Izaaka), ojca surowo karzącego (Bóg zsyłający kary na Izraelitów, odbierający np. syna niewiernemu Dawidowi, który zgrzeszył cudzołóstwem). Można by rzec, w Biblii odnajdziemy wszystkie oblicza Boga Ojca: od najbardziej strasznego, zsyłającego potop, burzącego Sodomę i Gomorę poprzez chmurne i surowe, aż po...

Żona starego męża

Dopuszcza się zdrady i żyje podwójnym życiem żona starego fabrykanta Lucy Zuckerowa z Ziemi obiecanej . Ma ona namiętny romans z ambitnym Polakiem Karolem Borowieckim. Ma nawet z nim dziecko, które mąż Lucy uważa za swoje i bardzo się nim cieszy. Obsypuje nawet żonę prezentami za narodziny potomka...Gdy zaczyna podejrzewać romans żony (czemu Borowiecki stanowczo zaprzecza), wysyła Lucy pociągiem do Berlina, kobieta nie ponosi kary... Inaczej jest w przypadku Anny Kareniny – tytułowej...

Odwet na zdrajcach

Bardzo okrutnej zemście podlegają zwykle zdrajcy. Zdrajcą jest według zakonnych braci Walter Alf – fałszywy Wallenrod. Przychodzą oni, by dokonać na nim zemsty, jednak ginie on z własnej ręki. Zdrajcą jest według wielu Polaków bohater Potopu książę Janusz Radziwiłł i jego krewny Bogusław, kolaborujący ze Szwedami i niedotrzymujący wierności królowi polskiemu Janowi Kazimierzowi. Rycerze wkraczają do komnat Janusza Radziwiłła, by go zabić. Zastają jednak księcia... martwego i wycofują się...

Kara

Kara za grzechy czy ekstremalne doświadczenie?

W balladzie o Alpuharze zarażenie staje się niejako karą dla wroga. Wielu bohaterów (np. ojciec Paneloux z Dżumy ) odczytuje epidemię jako karę za grzechy zesłaną przez Boga... Gorzej, jeśli w zakażonych miastach próbuje się szukać winnych epidemii, największych grzeszników. To już wstęp do samosądów i okazja do wykazania się nietolerancją. Sytuacja taka przedstawiona zostaje w Mszy za miasto Arras Andrzeja Szczypiorskiego. Nie wszyscy widzą w epidemii karę za winy, np. doktor Rieux z...

Apokalipsa na miarę Gdańska

Apokaliptyczne wizje odnajdujemy też w jednej z najgłośniejszych polskich powieści lat osiemdziesiątych – Weiserze Dawidku Pawła Huellego. Obraz powojennego Gdańska, w którym żyją bohaterowie powieści, uczniowie, synowie robotników ze stoczni, przypomina wizję apokalipsy: klęska żywiołowa, martwe ryby na plaży, zdychające psy i koty, niemożność kąpania się w Bałtyku (co dla nastolatków w czasie wakacji jest podwójną klęską...). Ksiądz poucza z ambony o karze za grzechy: Poprawcie się,...

Zemsta w zaświatach

Średniowieczne obrazy, a także niektóre utwory literackie sugerują, że grzeszników spotka po śmierci surowa kara. Niekiedy jest ona tak okrutna, że wydaje się zemstą za grzechy człowieka. Okrutne sceny sądu obserwujemy np. w dziele późnego średniowiecza – na umieszczonym niegdyś w gdańskim kościele (dziś w gdańskim Muzeum Narodowym) ołtarzu Memlinga przedstawiającym sąd ostateczny. Obrazy podobnej pośmiertnej zemsty (czy kary za złe uczynki?) znajdziemy też w (późnośredniowiecznym – według...

Kara tajemnicza i niesprawiedliwa – nasze przeznaczenie

Karę tajemniczą, za niesprecyzowany czyn ponosi Józef K. – bohater Procesu Kafki. Ten przeciętny człowiek jest wciąż śledzony, nachodzony, przesłuchiwany przez tajemniczych nieznajomych, nie ma przeciwko niemu konkretnych zarzutów, a jednak pewnego dnia zostaje wyprowadzony poza granice miasta i zabity... Los Józefa K. wydaje się tragiczną parabolą losów każdego człowieka. Za co ponosimy niezasłużoną karę śmierci? – zdaje się pytać genialny żydowski pisarz z Pragi, Franz Kafka. Z jego na...

Między żądzą władzy a moralnością

Między żądzą władzy a moralnością – to częsty dylemat bohaterów tragedii Szekspira. Przeważnie, jak w postępowaniu Makbeta i jego żony czy polskiej Lady Makbet – Balladyny, zwycięża żądza władzy. Konsekwencją jest seria dalszych morderstw (dla tuszowania poprzednich i ugruntowywania władzy), strach, wyrzuty sumienia. Tych, którzy wybrali nieprawość, czeka jednak surowa kara (Makbet, Balladyna).

Zdrada małżeńska

Przykładem nielojalności i naruszenia umowy pomiędzy ludźmi jest zdrada małżeńska. Zdradza żonę wielokrotnie bohater mitów greckich Zeus. Afrodyta zdradza męża – nudnego, kulawego, wiecznie brudnego i zajętego pracą w kuźni Hefajstosa. Mitologia to cała siatka zdrad... Zdrada jest też przyczyną wojny trojańskiej. Piękna Helena, porwana przez księcia trojańskiego Parysa, najbardziej pożądana kobieta grecka, zdradza z trojańskim księciem męża Menelaosa. Wraz z wojskami przybywa on upomnieć się...

Kara wymierzona przez ludzi

W Makbecie zemsty dokonują ludzie, ale zgodnie z wolą sił wyższych. Czarownice przepowiadają Makbetowi, że nie zginie z ręki człowieka zrodzonego przez kobietę i że póki las Birnam nie zacznie iść ku niemu, jest bezpieczny (tymczasem oddziały osłonięte gałęziami, wyglądające tak, jakby las szedł, rzeczywiście atakują Makbeta, a zabija go Makduf, człowiek nie zrodzony, lecz wydobyty z łona kobiety cesarskim cięciem). Niekiedy, zwłaszcza w prozie realistycznej, karę wymierzają ludzie. W...

Kara wymierzona przez tajemnicze siły wyższe

W utworach romantycznych mowa jest o sile wymierzanej przez tajemnicze moce, niekoniecznie Boga. W Dziadach i balladach Mickiewicza moce pogańskie dziwnie mieszają się z chrześcijańskimi. I tak: w Świteziance nieuczciwy kochanek zostaje wciągnięty w wir wodny i zamiast szczęścia „zyskuje” wieczną pokutę i śmierć. W Rybce pan, który porzucił ciężarną ukochaną i związał się z inną, oraz jego żona zostają ukarani przez świtezianki (zamienieni w kamień). W Świtezi wzywające pomocy Bożej...

Zbrodnie świadome bohaterów romantycznych

Odpowiadają za swe zbrodnie także bohaterowie utworów romantycznych – polska Lady Makbet, Balladyna z dramatu Słowackiego, zabijająca siostrę Alinę, Kostryna i przyczyniająca się do śmierci wielu innych osób, czy pani, która„zabiła pana” w balladzie Mickiewicza  . Zbrodniarzy spotyka okrutna kara.

Interwencja starotestamentowego Boga

Bóg Izraelitów okrutnie karze ich wrogów. Najlepszym tego przykładem są plagi egipskie i zatopienie w odmętach Morza Czerwonego żołnierzy faraona, ścigających naród wybrany. Bóg karze jednak za nieposłuszeństwo także swój lud... Wypędza z raju pierwszych rodziców: Adama i Ewę, którzy zerwali z drzewa zakazany owoc. Zsyła potop na grzeszną ziemię. Karze Sodomę i Gomorę. Ludziom budującym wieżę Babel miesza języki, a na Izraelitów nieposłusznych mu w czasie wędrówki do ziemi Kanaan, zsyła...

Kreon – tyran antyczny

Pierwszy pełny portret władcy tyrana daje chyba tragedia antyczna Antygona Sofoklesa. Ukazuje ona konflikt między słabą, przestrzegającą praw boskich Antygoną, a jej wujem – władcą Teb Kreonem. W tym konflikcie Kreon reprezentuje władzę, prawa ustanowione przez ludzi, a Antygona prawa religijne stanowione przez bogów. Po bratobójczej wojnie władca Teb zarządził, że jeden z braci Antygony – Eteokles – ma być pochowany z wszelkimi honorami, a ciało drugiego, Polinejkesa (Polinika), którego...

Kara

1. ‘środek represyjny za popełnione czyny’; 2. ‘zapłata za przewinienie’; 3. stpol. też ‘karność’.

Istota postaci Hioba

Bohater biblijnej Księgi Hioba to człowiek, który z pokorą poddał się wyrokom boskim. Bóg ciężko doświadczył swego sługę w wyniku zakładu z szatanem, że Hiob nie ugnie się pod brzemieniem nieszczęść i nie przestanie służyć swemu Panu. Trędowaty, choć stracił rodzinę, cały majątek i nie otrzymał wsparcia od przyjaciół, pozostał posłuszny Bogu i dlatego został sowicie wynagrodzony: Bóg na nowo obdarzył go wszelkim dobrem, a nawet pomnożył jego majątek. Hiob jest symbolem godności, pokory i...

Kara wymierzona własną ręką

Niekiedy zbrodniarz wymierza sobie karę własną ręką. Edyp– bohater Króla Edypa Sofoklesa i mitów greckich, dowiedziawszy się o swej, nieświadomie popełnionej, zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa, wykłuwa sobie oczy, Jokasta – jego żona i matka, wiesza się... Wedle tradycji biblijnej Judasz, który nie mógł pogodzić się z tym, że wydał Jezusa, odebrał sobie życie. Karze siebie także Krzyżak, Zygfryd de Löwe, oprawca Juranda, pośredni sprawca śmierci jego córki Danuśki, który nie może...

Kary bogów antycznych

Bogowie greccy okrutnie karali za lekceważenie ich praw, nieposłuszeństwo i wszystkie przejawy buntu. Syzyfa, który zakpił ze śmierci, „obdarzyli” głazem, który miał wtaczać na szczyt wielkiej góry, a gdy był już u szczytu, kamień spadał i ciężki, bezsensowny trud Syzyfa zaczynał się od nowa (syzyfowa praca). Apollo i Artemida ukarali Niobe, która obrażała ich matkę– zabili strzałem z łuku wszystkie jej dzieci. Prometeusz, który działał na korzyść ludzi, a szkodził bogom (oszukawszy ich,...

Miasto w czasie epidemii

Na uwagę zasługują też literackie kreacje miast nawiedzonych epidemią. Jedną z takich przerażających wizji odnajdziemy w Dekameronie Boccaccia (zaraza w XIV-wiecznej Florencji). Współczesnym obrazem epidemii jest Dżuma Alberta Camusa. Miasto Oran zostaje zamknięte i odcięte od świata. Szaleje w nim dżuma – śmiertelna choroba zakaźna, dla pisarza zapewne także symbol wszelkiego zła, może totalitaryzmu. W takim mieście w obliczu zarazy odwrócone zostają wartości: zbrodniarz przestaje być...

Praca w "Biblii" – przekleństwo, kara czy źródło rozwoju?

Rozumienie pracy jako kary nieobce jest także Biblii , konkretnie tym scenom Starego Testamentu , w których Bóg wypędza Adama i Ewę z raju i przepowiada Adamowi ciężką pracę, a Ewie rodzenie dzieci w bólach.W tym ujęciu praca wydaje się karą za grzech. Dopóki pierwsi rodzice nie zgrzeszyli, żyli przecież w raju beztrosko, otoczeni opieką Boga i mnogością roślin i zwierząt. Dopiero wygnanie z raju zmusiło ich do pracy nad zdobywaniem pożywienia. Wtedy też mieli pierwszy raz zetknąć się z...

Biblijni buntownicy

Pierwszymi nieświadomymi swej roli buntownikami są Adam i Ewa, którzy sprzeciwiają się boskiemu zakazowi. Symboliczne zerwanie jabłka przez Ewę zwabioną przez węża i podanie owocu Adamowi jest odwiecznym znakiem grzechu, nieposłuszeństwa Bożym prawom, wykroczenia. Zrywają owoc z drzewa wiadomości dobra i zła. Co to oznacza? Grzeszą? Ale może ich postawę można też interpretować jako pragnienie wolności, życia bez zakazów albo... poznania dobra i zła. Pierwsi rodzice za bunt ponoszą srogą karę...

Kara wymierzona przez Boga po śmierci

Motyw kary wymierzonej grzesznikom po śmierci przez Boga pojawił się już w Biblii i funkcjonuje właściwie aż do dzisiaj. W Boskiej komedii Dantego pokazane są piekło i czyściec, w których dusze pokutują za swe ziemskie winy i błędy. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią także sugeruje, że nikt po zgonie nie uniknie kary za grzech. Niektóre wzbudzające lęk obrazy, np. Boscha czy gdański ołtarz Memlinga Sąd Ostateczny , ukazują tak okrutny sąd Boży, że oglądanie tych scen...

Poświęcenie tytana

Poświęca się za ludzkość mityczny bohater, tytan Prometeusz. Uczy śmiertelnych rzemiosła, kradnie dla nich ogień z Olimpu i oszukuje bogów tak, aby ludzie nie musieli najlepszej części mięsa składać w ofierze. Za to ponosi surową karę, skazany przez olimpijskich bogów na przykucie do skał Kaukazu i cierpienie z powodu wyżerania ciągle odrastającej wątroby przez sępa (orła). Taką postawę poświęcenia za ludzkość, bezinteresownego i heroicznego, nazywamy prometejską. Podobnie szlachetną...

Chlubne wyjątki

W obrazku Marii Konopnickiej mowa o uniewinnieniu „dziecięcia”, które kradło jabłka w sadzie– wedle prawa powinno zostać ukarane, jednak sędzia wziął pod uwagę sytuację oskarżonego: nieletniego, biednego, głodnego, nieuczonego... Podobnie w serialu Dom Jana Łomnickiego sędziowie biorą pod uwagę szczególną sytuację oskarżonego doktora – byłego więźnia obozu koncentracyjnego, który zastrzelił swego byłego oprawcę... Sprawiedliwy wyrok wydaje też sąd w Lalce Bolesława Prusa – pomawiana o...

Kara

„Córko – rzecze jej stary – Nie masz zbrodni bez kary. Lecz jeśli szczera skrucha, Zbrodniarzów Pan Bóg słucha”. (Adam Mickiewicz, Lilije ) Choćby przed tobą wszyscy się skłonili Cnotę i mądrość tobie przypisując, Złote medale na cześć twoją kując, Radzi, że jeszcze jeden dzień przeżyli, Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta Możesz go zabić – narodzi się nowy. Spisane będą czyny i rozmowy. Lepszy dla ciebie byłby świt zimowy I sznur i gałąź pod ciężarem zgięta. (Czesław Miłosz,...