Renesans - informacje ogólne.

HUMANIZM
Humanizm to prąd umysłowy renesansu. „Homo”- to po łacinie „człowiek”, zaś „humanus”- ludzki. Jest to prąd kulturalno- oświatowy, opierający się na literaturze starożytnych Greków i Rzymian, mający na celu wyzwolenie umysłu ludzkiego z więzów dogmatyzmu i formalizmu średniowiecza. Ruch ten powstał i rozwinął się około XIV w. We Włoszech, jako w kraju fizycznie i kulturalnie najbliższym starożytności. Zwrot do pisarzy starożytnych i odkrycie licznych rękopisów zapomnianych autorów klasycznych ukazał uczonym włoskim nowe piękno myśli i formy. Podstawą wykształcenia stały się studia humanistyczne, które rozwijały się od wieku XIV do XVI w. Około wieku XV zaczęły przechodzić do innych krajów europejskich. Stało się to poprzez wędrówki humanistów Włoskich, a także przez studia młodzieży europejskiej w uniwersytetach Włoskich.

To właśnie wzorce antyczne wpłynęły na ukształtowanie się ideału renesansowego humanisty, człowieka wyzwolonego z pęt autorytetu kościelnego, krytycznego i odważnego w poszukiwaniu prawdy, oddanego patrioty, uniwersalnego, wszechstronnie wykształconego i znającego języki obce( w tym starożytne- grekę i łacinę), historię, retorykę, gramatykę, orientującego się w estetycznych kanonach piękna. Wzorcami byli Platon i Cyceron. Humaniści głosili konieczność formowania osobowości ludzkiej oraz twórczych zdolności człowieka w myśl słów, Terencjusza, że: „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”. W dziedzinie filozofii humaniści wyznawali zarówno epikureizm1 jak i stoicyzm2. 2)Przy czym epikurejczycy uważali, że trzeba żyć rozumnie, cnotliwie i sprawiedliwie, a warunkiem szczęśliwego życia jest brak cierpień.
Nurt ten wywodzi się od założyciela szkoły Epikura, a słynnym naśladowcą był Horacy( liryk rzymski). 1)Natomiast stoicyzm to kierunek stworzony przez Zenona z Kition, który głosił postulaty zachowania trzeźwości umysłu oraz uniezależnienia się od pokus i smutków świata zewnętrznego za pomocą rozumu.

Pierwsze ślady humanizmu w Polsce spotykamy w początkach XV w. Kiedy to w roku 1406 w Uniwersytecie Krakowskim zaczęto wykładać retorykę według Cycerona. Udział Polaków w soborach wpłynął na przenikanie nowych prądów do Polski. Jednym z pierwszych humanistów polskich był arcybiskup lwowski Grzegorz z Sanoka. Wielkimi osobowościami wśród humanistów polskich byli: król Zygmunt I, Bone Sforze, uczeni polscy Patrycy Nidecki i Sebastian Petricius, Mikołaj Kopernik człowiek wszechstronnie wykształcony.
W późniejszych latach:
- Zygmunt II August i Jan Zamojski byli mecenasami sztuki
- Stanisław Orzechowski- popularyzator Cycerona
- Stańczyk- symbol patriotycznej, ale zabarwionej sceptycyzmem myśli politycznej
Wszystkie nowe tendencje, ideały i prądy przeniósł do polskiej literatury przede wszystkim Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski, Mikołaj Rej, Piotr Skarga, Łukasz Górnicki, Klemens Janicki, Szymon Szymonowic.

Pojęcia:
Dogmatyzm to bezkrytyczne przyjmowanie pewnych poglądów lub twierdzeń.
Formalizm to drobiazgowe przestrzeganie ustalonych form, przepisów bez wnikania w ich treść.

1-humanizm i jego odzwierciedlenie w sztuce.
Jan Kochanowski
Jan Kochanowski to wielki poeta epoki Odrodzenia. Jednak żeby dobrze zaprezentować jego postać należy pokrótce przedstawić samą epokę.
W renesansie, (bo i taką nazwę nosiła ta epoka) dominującą rolę odgrywał humanizm, który przekazywał wiarę w potęgę ludzkiego rozumu, miłość ojczyzny i podziw dla przyrody. Dla humanistów najważniejszy był człowiek i jego potrzeby. Myślę, że Jan Kochanowski, jako największy polski humanista również najbardziej cenił te wartości. Postaram się to udowodnić na podstawie znanych mi jego utworów.
Po pierwsze dla autora bardzo ważne było zdrowie. W swoich utworach mówi, że nie doceniamy go, dopóki go nie stracimy. Niestety wartość ta nie zawsze była obecna pod dachem Kochanowskiego, dlatego poeta zapewne całkiem inaczej myślał o zdrowiu, niż większość ludzi. Dlatego też, poświęcił mu między innymi fraszkę “Na zdrowie”, w której mówi, że jest to największy skarb, jaki posiada człowiek, bowiem bez niego nie jesteśmy w stanie nic osiągnąć, nie potrafimy cieszyć się z otaczającego nas świata, z pracy naszych rąk, ze wszystkich innych dóbr materialnych.

Poeta Czarnoleski jest wspaniałym prześmiewcą ludzkich przywar i zgubnych nałogów. Pokazuje nam jak powinien żyć prawdziwy człowiek renesansu. W swoich fraszkach, między innymi “O doktorze Hiszpanie” krytykuje nałóg pijaństwa jak i nakłanianie do jego spożycia. Wytyka ludziom fałszywą pobożność, wiedząc, że Bóg i tak widzi nasze postępki, mimo iż próbujemy je ukryć. Jan Kochanowski w wielu swoich utworach zastanawiał się, jakie powinno być życie doczesne człowieka. W pieśni “Serce roście” także nad tym się zastanawia. Mówi tu o szczęściu, które można osiągnąć tylko wtedy, gdy ma się czyste sumienie. Stara nam się udowodnić, że wszystkie rzeczy, sprawy, z których nie do końca możemy być dumni będą nas “prześladować”. Wtedy nie będziemy mogli cieszyć się innymi wartościami takimi jak: dobre zdrowie, wspaniała żona; nie będziemy umieli zachwycać się pięknem przyrody. Dla człowieka, który posiada czyste sumienie, który nie ma się, czego wstydzić świat wygląda całkiem inaczej. Widzi świat w “jasnych” barwach.

Humaniści także podziwiali piękno przyrody. Dla Jana Kochanowskiego bardzo cenna była możliwość życia na wsi, podziwiania piękna przyrody. To właśnie wychwala w pieśni “Wsi spokojna, wsi wesoła”. Z pracy na wsi można czerpać wiele korzyści, można się utrzymać. Autor mówi o sadach owocowych, z których zbierał owoce, o ogrodach, a także o zwierzętach. Z owiec mamy wełnę, a mięso jagnięce jest bardzo smaczne. Zimą można polować w okolicznych lasach, co daje nam pożywienie, a także skóry, które zdobiąc dom, są chlubą gospodarza. Wieś dostarcza poecie natchnienia. Jan Kochanowski jedną ze swoich fraszek poświęcił lipie, która stała przed jego domem w Czarnolesie i stała się takim jakby symbolem Jana Kochanowskiego. Przyrodę ojczystą, piękno zmieniających się pór roku autor opisał także w pieśni “Serce roście”.. · ·Myślę, że udało mi się udowodnić, że Jan Kochanowski był piewcą człowieka, przyrody i ojczyzny i to były największe wartości w jego życiu. Jan Kochanowski był wierny zasadzie humanistów: „Nic, co ludzkie nie jest mi obce”, – co przejawia się w jego twórczości. Nic, co ludzkie nie było poecie obce. Życie w Czarnolesie, śmierć Urszulki oraz ludzkie wady to argumenty, na których opierał się pisząc swoje utwory.

2-Troska o losy kraju w znanych ci utworach...
Jednym z tematów poruszanych przez twórców Renesansowych była problematyka patriotyczna. Jednym z twórców był Jan Kochanowski Tematyka ta zajmowała w jego twórczości ważne miejsce temat ten jest nawet obecny we fraszkach „Na sokalskie mogiły” poeta wyraża pogląd, iż śmierć za ojczyznę to najbardziej szczytna i mężna śmierć. W śród pieśni patriotycznych najbardziej znana jest pieśń V-nawiązująca do napadu Tatarów na Podole- adresatem utworu jest polska szlachta, która Kochanowski oskarża o brak spełnienia swojego obowiązku obrony granic, tylko zajmowanie się swoimi sprawami. Znana jest także pieśń XII opiewająca cnotę i prawość człowieka, który swoje życie poświęca ojczyźnie. A takich ludzi –patriotów nagradzać będzie Bóg po śmierci. Mówiąc o patriotyzmie nie można pominąć „Odprawy posłów greckich”- tragedia, której akcja rozgrywa się w akcja rozgrywa się w Troi staje się pretekstem do przedstawienia sytuacji z czasów Kochanowskiego. Troja jest alegorią Polski- trojański ustrój polityczny jest tak naprawdę ustrojem RP widać też Rady Królewskiej do sejmu i alegorie do w obradach poselskich. Dylemat bohaterów czy oddać Helenę posłom i uchronić państwo od wojny, czy tez pozostawic ja w mieście narażając państwo na wojnę- to właśnie staje się przykładem stawiania interesów prywatnych nad dobro państwa. Innym twórca był Mikołaj Rej, który w swojej „Krótkiej rozprawie miedzy trzema osobami...” Pokazuje swoja troskę o losy kraju o jego społeczny kształt, tu właśnie wykłada nieprawidłowości, jakie panują w stosunkach społecznych Utwór jest krytyka
-Pleban nie sprawuje swoich kapłańskich obowiązków- myśli tylko o zysku
-Pan z kolei myśli o urzędach, zabawach i prywatnym majątku, źle sprawuje się w sejmie.
-A Wójt zauważa, że każdy zwala winne na siebie a chłopa zawsze będzie źle.

Kolejnym utworem, który przytoczę jest „O poprawie RP” A.F. Modrzewskiego pionier myśli demokratycznej postępu- jego utwór składa się z 5 części autor szczególna role przypisuje państwu, które powinno stać na starzy etyki moralnej, nadaje państwu mu zadanie kształcenia młodzieży.