Odwołując się do Lamentu świętokrzyskiego i fragmentu Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią porównaj ukazane w nich obrazy śmierci

Średniowiecze to jedna z najdłuższych epok literackich. Jej nazwa pochodzi od łacińskich słów medium aevum, oznaczającym wieki, czasy pośrednie między starożytnością, a renesansem. Podobnie jak odrodzenie, starożytność, barok i wszystkie pozostałe epoki, średniowiecze cechuje coś, co nigdzie indziej nie występowało na tak ogromną skalę. Wiek średni to przede wszystkim fascynacja śmiercią oraz uwielbienie i i oddawanie chwały Bogu. Jednak przed przejściem do tematu warto sobie uświadomić, że tematyka dotycząca przemijalności i umierania pociągała człowieka od zarania dziejów. Śmierć wyobrażano sobie na rozmaite sposoby, lecz cechą wspólną dla wszystkich jej wizerunków jest to, iż w większości była upersonifikowana. Najczęściej przedstawiano ją jako kościotrupa z kosą w ręku, lub rozkładające się ciało. Hasło epoki to: memento mori, czyli pamiętaj o śmierci. To hasło miało być przypomnieniem dla tych, którzy ewentualnie zabłądzili, czy pogubili się i zeszli na złą drogę, która nie prowadzi do zbawienia. W większości powstających w średniowieczu utworów znajdujemy motyw śmierci. Autorzy podkreślali marność, jaką jest życie ziemskie i wychwalali w ten sposób Boga i to, co czeka nas po skończeniu naszej ziemskiej egzystencji.
Sądzę, że ważnym elementem dotyczącym śmierci, który niewątpliwie należałoby podkreślić jest ciekawość ludzka ukazana w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Otóż Mistrz Polikarp był niezwykle mądrą i bardzo religijną osobą. W utworze prosi Boga, aby pozwolił mu ujrzeć śmierć, bowiem jest ona ogromną inspiracją dla każdego człowieka i wielką tajemnicą, o której każdy chciałby się dowiedzieć. Ten zgodził się i umożliwił Mistrzowi Polikarpowi owe spotkanie, które odbyło się w kościele. Marzenie Polikarpa zostało spełnione, jednak lęk jaki w nim się narodził był olbrzymi. Spotkanie wywołało w nim wiele emocji różnego rodzaju, od zadowolenia z łaski bożej, po paniczny strach. Polikarp bał się tego, co ujrzał. Śmierć przedstawiona była jako kobieta. Posiadała rozkładające się ciało, była naga, przepasana łoktuszą. Autor utworu podkreślił turpizm, a więc wyeksponowanie brzydoty, którego calem jest wystraszenie człowieka i skłania do refleksji na temat przemijalności i własnych czynów popełnionych za życia. Bohaterka nie posiadała warg, a z jej oczu płynęła krew. Nie zabrakło także atrybutu śmierci- kosy, która jest kojarzona nie tylko z samą śmiercią, ale także z narzędziem, które jest w stanie pozbawić życia. Pomimo jednak swej obrzydliwości śmierć ma w sobie coś komicznego. Mówi o tym fragment, opisujący jej wygląd: „upadł ci jej koniec nosa”. Uważam, iż zastosowanie groteski w tym fragmencie miało na celu złagodzenie grozy i napięcia, wywołanego niezwykłym i przerażającym wyglądem bohaterki. Śmierć w rozmowie z Mistrzem Polikarpem zachowywała się „naturalnie”, odpowiada na pytania, cieszyła się z udanych żniw. Wypytywana przez Polikarpa opowiadała o swoich ofiarach- przeszłych i przyszłych. Podkreśliła także egalitaryzm śmierci, czyli fakt, iż bez względu na stan społeczny, czy majątkowy jest nieunikniona i nikt przed nią nie ucieknie. Jest powszechna. To także droga do zbawienia i spotkania z Bogiem, który jest największym dobrem. Życie jest marne- jest tylko ścieżką, którą musi przejść każdy człowiek, aby miał szansę na życie wieczne. Śmierć jest uwieńczeniem naszych cierpień, wybawicielką, która stwarza nam szansę na zjednanie się z Bogiem w Królestwie Niebieskim. Podczas rozmowy opowiadała a także tańczyła. Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią jest bowiem pierwszym utworem w którym wystąpił motyw danse macabre, czyli taniec śmierci. Był on przede wszystkim charakterystyczny dla średniowiecza, jednak odwoływały się do niego także późniejsze epoki. W tańcu śmierci najważniejszą rolę odgrywa sama śmierć ukazana jako rozkładające się ciało bądź kościotrup z kosą, która w makabrycznym tańcu wiedzie korowód ludzi wszystkich stanów. Przerażający wizerunek śmierci wzbudził niewyobrażalny strach w Mistrzu Polikarpie i on sam pomyślał, że przyszła właśnie po niego, jest to swojego rodzaju paradoks. Mężczyzna podczas spotkania bał się spojrzeć na śmierć i przez cały czas leżał na ziemi z pochyloną głową. Śmierć uspokajała go, mówiąc, że przyjdzie kolej i na niego, więc może podnieść głowę, jednak ten nie chciał. Powiedział, że zrobi to tylko w tedy, gdy ta odłoży swoje narzędzie zbrodni wywołujący lęk, jakim jest kosa. W tym właśnie momencie śmierć definitywnie podkreśliła, że nie jest przekupna i nigdy nie rozstaje się ze swoim atrybutem tym samym podkreślając, że nie wybiera. Jak już powiedziałam wcześniej nikt od niej nie ucieknie i każdego znajdzie. Myślę, że warto by odwołać się tutaj do współczesnego życia, które pod tym względem nie zmieniło się w najmniejszym stopniu. Śmierć nadal przychodzi nagle i nie można od niej uciec, porozumieć się czy dyskutować z nią.
W Lamencie świętokrzyskim, a inaczej Żalach Matki Boskiej pod krzyżem również występuje motyw śmierci. Podmiotem lirycznym w utworze jest Matka Boska, która lamentuje pod krzyżem, na którym umiera jej ukochany i jedyny syn – Jezus Chrystus. Przede wszystkim jest to jednak monolog matki, która przeżywa ogromne cierpienia i ujawnia je w obliczu syna umierającego na Golgocie. Obie postacie – matka Boska i Jezus Chrystus w utworze nie zostali przedstawieni jako osoby boskie, lecz jako normalni ludzie. Jest to kolejne przesłanie, które mówi, że śmierć jest nieunikniona. Chrystus w rzeczywistości jest osobą boską, jednak żył jak normalny człowiek i cierpiał jak my. Oddał swoje życie za grzechy ludzkie, żeby dać innym nadzieję na zmartwychwstanie i życie wieczne u boku Boga. Jezus Chrystus poprzez swoją mękę odkupił ludzkie winy i stworzył możliwość na życie po śmierci. Autor zwraca szczególną uwagę na ból w sercu Maryi, wywołany tym, że traci ona osobę tak sobie bliską. Mówią o tym epitety występujące w utworze, między innymi: krwawa godzina, rozkrwawione narodzenie. Troskliwa matka przemawia do syna, by ten podzielił się z nią swoim cierpieniem, bólem jaki musi znosić. Jezus bowiem został przybity do krzyża i powoli uśmiercany. Jest to straszliwy cios dla Maryi, która patrzy na to, co przeżywa jej ukochany syn. A ja pełna smutku i żałości. Spróchniało we mnie ciało i moje wszytki kości mówi podmiot liryczny. Matka Boża jest rozgoryczona, strata jaką ponosi jest ogromna, bowiem na zawsze żegna się z najdroższą sercu osobą. Syn był dla niej podporą, pociechą, a teraz musi patrzeć na męczarnie w jakich się znajduje i nie jest w stanie mu pomóc. Zwraca się również do innych matek i życzy im, aby nigdy nie zobaczyły swoich synów, w takim stanie, w jakim znajduje się Jezus Chrystus. Warto także zwrócić uwagę na realizm w opisie śmierci Chrystusa. Autor przedstawia odbiorcy wygląd ciała Jezusa (zakrwawione ciało, główka krzywo zwisa, krew po tobie płynie) oraz ból fizyczny jaki przeżywa bohater. Istotną rzeczą występującą w utworze jest także oksymoron krwawe gody antetycznie zestawiający ze sobą motywy śmierci oraz wesela. Jak już wspomniałam wcześniej, podmiotem lirycznym jest Matka Boska, która użala się nad losem syna, któremu przyszło pokutować za grzechy grzeszników. Lament, czyli wypowiedź matki Jezusa inaczej nazywa się skargą lub żalem. Maria lamentuje, czyli wyraża swoje cierpienie. Podobnie jest na dzisiejszych pogrzebach, na którym osoby, dla których zmarły człowiek był bliski również lamentują, czyli pokazują wszystkie emocje związane z tym przykrym wydarzeniem, takie jak płacz, niezadowolenie, ból, cierpienie.
Reasumując, w średniowiecznych utworach znaleźć możemy różne wizerunki śmierci. Była ona jednym z dominujących tematów w średniowiecznej kulturze. Ma ona jednak także eschatologiczny wymiar, bowiem obok czyśćca, czy piekła jest jedną z rzeczy ostatecznych i nieuchronnych. Większość wierszy, pieśni i innych utworów o tematyce śmierci ma za zadanie przygotować człowieka do tego, co spotka każdego bez względu na wszystko. Utwory te niosą ze sobą pewne pouczenie, jak należy żyć i jak postępować. Śmierć Chrystusa miała zbawczy charakter i dlatego powinniśmy być mu za to wdzięczni i służyć mu. Jest to droga do zbawienia i miejsca w Królestwie Niebieskim. Żale Matki Boskiej pod krzyżem, jak i Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią skłaniają do głębokich refleksji na temat postępowania. Wizerunek śmierci w obu utworach różni się, jednakże śmierć na zawsze pozostanie taka sama – nieubłagana…