Literackie wzory osobowe na przestrzeni średniowiecza, renesansu, baroku

Literackie wzory osobowe. Dokonaj oceny konkretnych postaw na podstawie analizy wybranych utworów.

W średniowieczu kreuje się obraz ascety/świętego. W średniowieczu mocno zakorzeniło się chrześcijaństwo, nic więc dziwnego, że panowała moda na świętość. Czasem aż do przesady. Jedni wzbudzają w nas ciepło, inni niekoniecznie. Typowym świętym był św. Franciszek. Reprezentował głównie ubóstwo – odszedł z domu, aby żyć biednie; darzył miłością wszelkie stworzenia – rozmawiał ze zwierzętami, bronił wilka, który napadał na ludzi; posiadał silną wolę – poddał się postowi na 40 dni i nocy. Żył całkowicie w ascecie, czyli bardzo skromnie i surowej dyscyplinie. Kolejnym ascetą pozostaje św. Aleksy. Pochodził on z bogatego rodu i dni swych zaślubin pozostawia żonę, aby rozpocząć tułaczkę, chcąc całkowicie poświecić się Bogu. Wszystko rozdaje biednym, a sam żyje w skrajnym ubóstwie.

Kolejnym wzorcem osobowym w średniowieczu był wzorzec rycerza. Zasady, jakimi powinien kierować się rycerz bardzo dokładnie przedstawia „Pieśń o Rolandzie”. Wszyscy rycerze powinni odznaczać się ogromną wiarą w Boga, być posłuszni swemu panu, być honorowymi i oddanymi ojczyźnie. W hierarchii wartości średniowiecznego rycerza najwyżej stoi Bóg, później pan (władca), a na końcu ojczyzna.

W renesansie kształtuje się ideał ziemianina – szlachcica, który posiada ziemię. Stworzył go Rej w „Żywocie człowieka poćciwego”. Wg niego wzorowy ziemianin musi korzystać z życia, doglądać rośliny, zwierzęta; wiosną powinien przycinać drzewka, latem karmić zwierzęta, dbać o ogród, jesienią robić zapasy, a zimą robić to, na co miał ochotę. Powinien także kierować się zasadami moralnymi.

Kolejny wzór – dworzanin. Stworzył go Castiglione, a przełożył Ł. Górnicki „Dworzanin polski”. Wzorowy dworzanin powinien mieć szlacheckie pochodzenie, powinien być rycerski, znać maniery, dbać o styl swych wypowiedzi, potrafić tańczyć, czytać – jest wszechstronny. Musi się wzorować na swoim panu.

Patriota – na pierwszym miejscu stawia dobro ojczyzny, uczestniczy w szlacheckich sejmikach, zabiera głos w ważnych sprawach, jak trzeba to głosuje, nie chowa głowę w piasek. Postawę tę rozsławił Kochanowski w „Odprawie posłów greckich” oraz Piotr Skarga w „Kazaniach sejmowych”. Twierdzi on, że Polska jest rozkradana przez szlachtę, potępia tego typu zachowanie. Mówi, że przez to ojczyzna upadnie i ciężko ją będzie odbudować.

W baroku powstaje ideał sarmaty. Jednak jest to odmiana typowa jedynie dla polskiego baroku. Termin sarmata wywodzi od starożytnych Sarmatów – irańskiego ludu koczowniczo-pasterskiego. W starych dziełach zapisano, że mieszkali na ziemiach polskich na wschód od Wisły. Być może, dlatego polska szlachta utożsamiała się z sarmatami. Początkowo postrzegano ich w Polsce jako samowolnych, zacofanych, butnych, przez których doszło do rozbiorów. Chryzostam Pasek był właśnie takim szlachcicem. Często porywał się na bijatyki, potyczki, ucztował, dużo pił i był pazerny na majątek. Inne poglądy na temat życia szlacheckiego ma Wacław Potocki. Potępia on wystawne życie i dążenie do bogactwa w czasie, kiedy Polska chyli się ku upadkowi („Zbytki polskie”). Przedstawia także upadek Rzeczypospolitej („Niech śpi pijany”). Mówi, że jeżeli szlachta nie zaprzestanie pijaństwa, ucztowania, bogacenia się, doprowadzi ojczyznę do ruiny.

Jak widać w każdej epoce wykształciły się różnorakie wzorce osobowe. Były one typowe dla danych epok i powiązane były z poglądami, jakie panowały w ówczesnym czasie. W średniowieczu najważniejszą wartością był Bóg i życie kręciło się wokół niego. W renesansie najwyższą wartość zyskał człowiek i wszystko, co było z nim związane. W baroku powrócono do Boga i uważania go za ważnego, nie rezygnowano przy tym z własnych zysków – postawa sarmatów.