Opracowanie epoki Średniowiecza.

Asceta i rycerz, jako dwie różne średniowieczne postawy (parenetyczny charakter lit. średniowiecza)

- asceta i rycerz stanowią dwa podstawowe wzorce osobowe propagowane w parenetycznej literaturze średniowiecznej, obok postawy franciszkańskiej; trzeba wspomnieć, że pareneza polega właśnie na propagowaniu pewnych wzorców osobowych, ideałów i wartości, którymi powinien kierować się człowieka danej epoki; wzorzec świętego ~ ascety związany jest z bezwzględną dominacją kościoła we wszystkich płaszczyznach działania tamtejszego społeczeństwa: w życiu politycznym i kulturalnym oraz stanowiła o więzi społeczeństwa europejskiego; postawa ascezy wypływa ze średniowiecznego przekonania, iż ciało jest siedliskiem szatana, więc umartwianie się i zadawanie mu bólu jest jedyna drogą na wypędzenie go; często więc widywano procesje ludzi biczujących się i stosujących różne inne techniki wypędzania szatana; czasem przybierało to formy skrajne, tak jak w przypadku Szymona Słupnika, który 27 lat przeżył w małej klatce na wysokim słupie, przeważnie stojąc, co wymagało nie lada samozaparcia i siły woli (lub choroby psychicznej jak ktoś woli); znamienne jest, że potem wielu ludzi, w tym artystów fascynowało się taką postawą, co widać wyraźnie w literaturze, nawet polskiej: Szymon Grochowiak "Święty Szymon Słupnik" ("Powołał go Pan / Na słup"); bez żadnych skrajności przedstawiona jest postawa ascety w legendzie o św. Aleksym, która opowiada o człowieku pochodzącym z zamożnej rodzimy rzymskiej, który postanowił w dniu swojego ślubu resztę życia oddać Bogu; wędrował po świecie jako żebrak i zmarł pod domem swojego ojca, przeżywszy tam ostatnie 16 lat swego życia i dopiero po śmierci, udało ustalić się, kim był naprawdę; asceza ta polegała więc na dobrowolnym wyrzeczeniu się dóbr i wygód jakie oferowało mu życia w zamian za poszukiwanie poniżenia, umartwianie się; parenetyczne opisy mają zwykle pewną schematyczność: wskazanie na heroizm i świętość opisywanej postaci, potem zaczyna się biografia: pochodzenia ze szlachetnego rodu, potem pojawia się opis zalet i cnót, następnie jest wyrzeczenie się dóbr, jakimi obdarowało go życie, opis ascetycznego życia i śmierć połączona z szeregiem cudów; rycerz jest drugim propagowanym wzorcem osobowym: kierował się on następującymi zasadami - hasłami: Bóg, Honor i Ojczyzna; utworami prezentującymi postawę rycerza były "chansons de geste", a w śród nich najbardziej znana "Pieśń o Rolandzie"; opowiada ona o wyprawie wojennej króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii, aby pomóc w walce z saracenami; w czasie powrotu ze zwycięskiej walki, tylna straż dowodzona przez hrabiego Rolanda, siostrzeńca króla, zostaje zaatakowana i rozbita; zanim się to stało, Roland miał możliwość przywołania pomocy z użyciem rogu, ale uważał to za hańbiący czyn i postanowił bronić się bez pomocy, ale gdy okazuje się, że siły wroga wiele razy przewyższają siłę jego wojska, intensywnie zastanawia się na wezwaniem pomocy, aby zabici zostali pomszczeni; jednak gdy broniących zostaje mała garstka, postanawia bronić się do ostatka, dokonując nadludzkich czynów (wręcz groteskowych) i wg wszelkich zasad rycerskich - umiera; cechami rycerza są: konsekwentność w realizacji czynów i idei, takich jak obrona ojczyzny, nawet w obliczu śmierci; Roland jest wzorem wszelkich cnót rycerza średniowiecznego (choć nie wzywanie pomocy można nazwać głupotą): odwagi, męstwa, wierności wobec króla i ojczyzny, dbałości o honor;

Charakterystyka średniowiecza oraz sztuka epoki.

1. Nazwa epoki została ustalona po jej zakończeniu.
2. Średniowiecze oceniano jako epokę ciemnoty i zacofania aż do XIX wieku.

Zaczęto je rehabilitować na przełomie XIX i XX wieku. Dziś mówimy, że kładło ono podwaliny następnych epok.

3. Ramy czasowe.

Średniowiecze trwa w Europie od IV/V w. do XV w. Początek: 313 r. - zgoda Konstantyna Wielkiego na wyznawanie chrześcijaństwa 330 r. - przeniesienie stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola 476 r. - upadek cesarstwa zachodnio- rzymskiego

Koniec: 1450 r. - wynalezienie druku 1453 r. - upadek Konstantynopola 1492 r. - odkrycie Ameryki

4. Rola Kościoła chrześcijańskiego.

Najwyższą wartością w tym okresie był Bóg. Pogląd ten nazywamy teocentryzmem. Kościół pełnił w średniowieczu rolę kulturotwórczą. Duchowni dawali początek literaturze. Na podstawie filozofii ludności wyróżnia się jej typy: - scholastyka - rozumowe udowadnianie prawd Biblii - augustynizm - teorie św. Augustyna (IV/V w.) Twierdził on, że człowiek jest usytuowany na granicy bytów wyższych (aniołowie) i bytów niższych (zwierzęta). Stąd rozdarcie człowieka między dobrem a złem, duchowością i cielesnością. Filozof uważał, że człowiek powinien wznosić się coraz wyżej. - tomizm - poglądy św. Tomasza z Akwinu. Twierdził on, że człowiek powinien walczyć ze złem i zajmować na "drabinie bytów" najwyższe miejsce. Twierdził także, że społeczność dzieli się na stany, a każdy człowiek winien pozostawać tam, gdzie wyszedł na świat. - franciszkanizm - poglądy św. Franciszka z Asyżu. Filozofia ta zawiera miłość do wszelkich stworzeń, miłosierdzie, braterstwo i ubóstwo.

Charakterystyczne cechy literatury: 1) dwujęzyczność (XIII w. - pierwsze pisma polskie), 2) dwoistość tematyki: kościelno- religijna i świecka, 3) anonimowość, 4) dydaktyczny charakter utworów, 5) formy literatury (żywoty świętych; apokryfy - utwory rozwijające sceny z życia Chrystusa i Matki Boskiej; pieśni religijne; kazania; modlitewniki; psałterze; epopeje; eposy; wiersze o różnorodnej tematyce; dialogi)

Sztuka średniowiecza.

W rozwoju sztuki średniowiecznej wyróżniamy okresy: - przedromański do X w. - romański X-XI w. - gotycki poł. XIII w. do pocz. XVI w.

Cechy sztuki romańskiej:

- budowle z kamienia, - łuk półkolisty w konstrukcji sklepień, wykroju okien i otworów drzwiowych, - częste stosowanie formy rotundy, - deformowanie postaci przedstawianych na obrazach i w rzeźbie.

Cechy sztuki gotyckiej:

- budowle z cegły nie tynkowanej, - strzelistość i wysmukłość budowli, - sklepienia krzyżowo-żebrowe, - ostrołuki w konstrukcji sklepień, okien i drzwi, - stosowanie witraży.


"Bogurodzica" - najstarsza pieśń polska, świadectwo języka staropolskiego

- "Bogurodzica" jest polską pieśnią narodowo-religijną, pierwszą tego rodzaju w języku polskim; jest anonimowa; przez długi czas miała charakter hymnu narodowego, i takiż zachowała aż do XVI wieku; nieznany autor wykazał się swoim talentem i umiejętnością poetycką w najstarszej części utworu, tzn. w pierwszych 2 zwrotkach, która uznawana jest za arcydzieło średniowiecznej poezji polskiej; poza charakterem hymnu, jest to także modlitwa, co wynika ze znaczenia powtarzających się słów Kyrielejson, co jest odpowiednikiem polskiego "Panie, zmiłuj się" oraz zwroty do Matki Boskiej; zwrotki kolejne posiadają różną tematykę; pierwsza jest apostrofą do Matki Boskiej i polega na skierowaniu się do niej przez wiele różnych określeń; w drugiej pojawiają się prośby do osoby z pierwszej, o zwrócenie uwagi, natchnienie myśli, wysłuchanie modlitwy (co jest dość typowe we wstępie do każdego utworu, z tym, że odwołania zwykle były do Boga); potem pojawiają się bardziej konkretne prośby: o pobożne życia, otrzymanie łask, życie wieczne; ze względu na czas powstania, tzn. w czasie rodzenia się pisanego języka polskiego, jest to bardzo ważny dokument historii języka, głownie jeżeli chodzi o strukturę zdania oraz archaizmy: sławiena, Gospodzin, zwolena, spuści, przebyt; ciekawe i znamienne jest, że następne części utworu są młodsze i mogą stanowić podstawę do wnioskowania o ewolucji słownictwa i struktur zdaniowych (choć te, ze względy na poetycki charakter mogą być zakłócone);

Przedstaw i omów najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego

- język polski jest dość młody, zwłaszcza w piśmie (ok. 700 lat), ale nawet tak krótki czas zatarł wiele śladów polskiej literatury, ostało się tylko kilka bardzo sędziwych pism: Bogurodzica stanowi bardziej zapis języka, niż zabytek piśmiennictwa, gdyż jak się uważa, została spisana dopiero w kilkadziesiąt lat od powstania (punkt 3) w XIV i XV wieku pojawiają się dwa zbiory kazań, jedne Świętokrzyskie, których papier zistał ponownie wykorzystany na okładkę innego rękopisu; zostały one odnalezione kilka wieków później w bibliotece petersburskiej; te kazania skierowane były raczej do ludzi bardziej wykształconych; drugi zbiór adresowany bardziej do ludzi prostych, zwany jest gnieźnieńskimi; oba te zbiory stanowią cenne źródło informacji o rozwoju języka polskiego jest również druga pieśń religijna, porównywana z "Bogurodzicą" - "Lament świętokrzyski", która opowiada o użalaniu się Matki Boskiej pod krzyżem umęczonego Chrystusa; są także dwa psałterze: floriański i puławski oraz większy utwór, tzn. Biblia królowej Zofii; trzeba jeszcze wspomnieć o pojawiających się nazwach geograficznych terenów polskich, pochodzące z IX wieku i występujących w tekstach łacińskich ("Geograf Bawarski" który opisuje średniowieczną Europę; "Dagome index" które jest oddaniem Państwa Polskiego pod opiekę Kościoła; Kroniki Thietmara, które opisują wojny polsko-niemieckie); ważnym zabytkiem jest też pierwsze całe zdanie po polsku z Księgi Henrykowskiej, opisującej dzieje klasztoru;

Scharakteryzuj filozoficzne poglądy średniowiecza, jaki wpływ wywarły na kształt ówczesnej literatury

- w średniowieczu mamy trzy wielkie teorie filozoficzne, odwołujące się do roli człowieka i świata pod panowaniem Boskim, które w jakiś sposób porządkują wartości rządzące życiem człowieka, wszystkie jednak podporządkowują świat Bogowi (teocentryzm) scholastyka św. Anzelma: podporządkowany wierze, ale starał się tłumaczyć prawdy religijne (dogmaty, orzeczenia i inne uznane przez kościół treści) drogą spekulacji rozumowych, ale z góry zakładał, iż wszystkie te prawdy są prawdziwe; do dowodzenia stosował zasady opisane przez Arystotelesa, ale przystosowane do spraw wiary; twierdzi także, że do właściwego poznania prawdy, niezbędne są rozum i wiara, ale to z wiary, należy dojść do zrozumienia, a nie na odwrót; augustynizm: św. Augustyn uznaje równorzędność istnienia ducha i ciała, Boga i stworzenia, uczucia, woli i rozumu; najwyższym celem człowieka ma być poznanie Boga i własnej duszy (czyli rozważanie zawieszenia człowieka między światem zwierząt a aniołów, które wiązało się z uczuciem wewnętrznego rozdarcia) co miało odbywać się intuicyjnie, a nie rozumowo; zauważał sprzeczności targające człowiekiem (dusza i ciało), dlatego na przykład stosowano ascezę w imię rozwoju duszy; tomizm: św. Tomasz z Akwinu rozdzielając rozum i wiarę przedmiotem ich badań ustalił filozofię (pierwszy) i teologię(drugi); uważał, istnienie Boga za prawdę, którą należy rozumowo dowieść; neguje rozdział człowieka na duszę i ciało zakładając jedność fizyczną istoty ludzkiej; jest tu także zawarte przekonanie o istnieniu hierarchii bytów i jednoznacznym określeniu przez Boga naturalnego miejsca człowieka w tej hierarchii (którego to miejsca człowiek cnotliwy nie próbuje zmieniać, bo mogłoby to naruszyć ład świata i idealną harmonię istnienia człowieka), co zgodne jest z feudalną koncepcją państwa średniowiecznego; franciszkanizm: św. Franciszek z Asyżu wprowadza ideę radosnej wiary, wspartej wszechogarniającą miłością do człowieka i całego stworzenia; naczelne zasady to miłosierdzie, ubóstwo i braterstwo; stworzył on ideę odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństwa

Wobec Boga i świata: modele postaw w utworach średniowiecznych

- w średniowieczu występuje wiele różnych postaw wobec świata i, co najważniejsze, Boga, bowiem zawsze jest on uznawany za postać panującą nad światem, a więc człowiek musi się jemu podporządkować; scholastyka uznaje, że człowiek powinien zająć się dowodzeniem prawd religijnych poprzez wiarę; augustynizm ("Wyznania" św. Augustyna) pokazuje człowieka, jako istotę zawieszoną między zwierzętami i aniołami oraz dodatkowo rozdartą wewnętrznie przez sprzeczne uczucia pochodzące z ciała i duszy; uważa, że istota ludzka została przez Boga umieszczona w hierarchii świata raz na zawsze i nie powinna jej zmieniać, aby nie naruszyć ładu świata (etyka tomizmu tego zabraniała) franciszkanizm ("Kwiatki św. Franciszka") opisuje radosną wersję wiary, opartej na miłości do stworzenia i miłosierdziu, ubóstwie oraz braterstwie; dominowały postawy całkowicie poddane postaciom z Biblii: "Bogurodzica" jest właściwie apostrofą do Matki Boskiej i prośbą do niej o spełnienie modlitwy; "Pieśń o Rolandzie" prezentuje postawę rycerza, podporządkowaną Bogowi, własnemu honorowi oraz ojczyźnie i jest to właściwie postawa tyrtejska, ale rozbudowana o zestaw zasad moralnych, którymi ma się on kierować oraz cały złożony rytuał, każdej prawie czynności (od pasowania do śmierci); "Boska Komedia" Dantego opisuje pielgrzymkę do zaświatów, dokonując właściwie podsumowania całej wiedzy średniowiecznej

Polskie XV-wieczne wiersze obyczajowe

- przerabiane w szkole wiersze, które można zaliczyć do tego działu, są właściwie tylko trzy, z czego właściwie tylko jeden ściśle odnosi się do obyczajowości; Przecław Słota "O zachowaniu się przy stole" jest poradnikiem towarzyskim, pouczającym o zachowaniu się podczas jedzenia, gdyż pewnie obyczaje rycerskie w Polsce pozostawiały wiele do życzenia; po standardowej apostrofie do Boga, autor wyśmiewając nieumiejętność zachowania się, pokazuje, jak powinny wyglądać uczty: nie należy zajmować się tylko własnym apetytem i nie interesować się innymi osobami, zwłaszcza, jeżeli są to kobiety; tym należą się szczególne względy, gdyż należy im podawać co lepsze kąski i zabawiać rozmową; natomiast panie powinny starannie skrywać łakomstwo i jeść małymi kąskami; drugim wierszem, jest "Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią", opowiadająca o rozmowie tytułowej postaci ze śmiercią, która przedstawiana była jako rozkładające się ciało kobiety z kosą w ręku; trzeba powiedzieć, że Polikarp wiele razy prosił Boga w swych modlitwach o możliwość zobaczenia śmierci; przy tej rozmowie, wyjawiła ona zasady swojego działania, a dokładnie to, że każdego ona kiedyś zabierze, bez względu na pozycję w hierarchii (pod tym względem ludzie są równi), ale już na pewno zajmie się grzesznikami i to w pierwszej kolejności; jest także "Satyra na leniwych chłopów" która pokazuje konflikt między chłopem a feudałem, dotyczący pańszczyzny (obejmującej tylko jeden dzień w roku, a i tak będący dla chłopów nieznośnym obciążeniem, od którego starają się uchylić); uchylanie od pracy odbywa się na wiele chytrych sposobów: używanie gorszych zwierząt i sprzętu, który się bez przerwy psuje, odchodzenie bez przerwy na bok, aby dokonać jakiś niezbędnych napraw, a poza wszystkim, chłopi przychodzą na pole Pana dopiero w południe; na końcu wiersza, pojawia się podziw autora dla niebywałej chytrości kmieci

Przedstaw historiografię średniowieczną

- jest jedną z ciekawszych dla nas działalności pisarskich średniowiecza, gdyż przybliża nam kształt życia i historię tego okresu; można podzielić na kilka różnych kierunków: pierwsze zapiski historyczne związane oczywiście są z kościołem, a dokładnie najpierw z katedrami biskupimi, a potem zakonami; pierwsze rozsyłały do lokalnych parafii karty pergaminowe z zapisanymi datami świąt ruchomych (tablice paschalne), na których robiono zapiski dotyczące ważniejszych świąt lokalnych oraz na marginesach notowano ważniejsze wydarzenia w życiu państwa (wyprawy, najazdy, śmierć króla i obiór nowego); potem z tych zapisków tworzono tak zwane annały, które były skrupulatnie przechowywane i niektóre zachowały się do dzisiaj (oczywiście po łacinie)l na ich podstawie pisane były potem kroniki; największymi dziełami polskiej historiografii są trzy wielkie kroniki: "Kronika polska" Galla Anonima, która nie jest bardzo wiarygodnym źródłem (ale na pewno ważnym i interesującym), gdyż gdzie niegdzie, braki w informacjach uzupełniane były fantazją autora dla zachowania ciągłości wydarzeń, oraz wpływ na to miała stronniczość autora, gdyż musiał on brać pod uwagę swoje poparcie polityczne; pisana była z przeznaczeniem dla ludzi bardziej wykształconych; była ona niestety niepopularna politycznie i narażała się przeciwnikom Krzywoustego; ogólnie rzecz biorąc, zajmuje się ona wychwalaniem czynów Krzywoustego i porównywaniem go do niedoścignionego wzorca, jakim był Chrobry; druga "Kronika Polska" Wincentego Kadłubka jest olbrzymim dziełem artystycznym, w dużej części opartym na antycznej konwencji dialogu; informacje czerpał autor z roczników, do których miał łatwy dostęp; dzięki swojemu wykształceniu zagranicznemu, mógł wykazać się wielkim kunsztem artystycznym, który skrupulatnie wykorzystał, kierując się poradami Cycerona, który twierdził, że historię należy upiększać, a nie tylko podawać; poza tym celem takiego utworu ma być dydaktyka, czyli przekazywanie pewnych postaw i zachowań; to wszystko jednak jako oprawa czegoś tak ścisłego jak historia utrudnia nieco interpretację; pisane oczywiście po łacinie; i największe polskie dzieło historyczne: Kroniki Jana Długosza; jest to najbardziej dogłębnie opracowana historia Polski, oparta nie tylko na źródłach polskich, ale także zagranicznych, co dało możliwość porównania i dogłębnej analizy; jednak nie jest to dzieło obiektywne, gdyż pisane wg zasad nienaruszalności autorytetu Kościoła i przekazywania zasad moralnych; jeżeli jakieś wydarzenia nie zgadzały się z tymi założeniami, Długosz przekręcał je lub po prostu pomijał; nie bawił się na szczęście w artyzm, co było mu z resztą zarzucane, tak jak prosta i barbarzyńska wręcz łacina; poza opisem historii prezentował czytelnikowi własne spojrzenie na świat, przekonania (nie lubił czechów, Krzyżaków uznawał za wrogów), krytykował zepsucie obyczajów, ekscentryzm wyższych sfer i zajmowanie się tylko rozrywkami; do historiografii można zaliczyć niewątpliwie na historycznych zdarzeniach oparte "chansons de geste", które jednak nie zajmują się bezpośrednio przekazywaniem prawdy historycznej;

Średniowieczne tematy i motywy w literaturze romantycznej

- romantycy na wiele sposobów nawiązują do epoki średniowiecza: często zdarza się, że akcja utworów dzieje się w średniowieczu: "Konrad Wallenrod" A. Mickiewicza u polskich romantyków głęboko zakorzenił się ideał rycerza, który powodował problemu moralne bohaterów tego okresu; przykładem jest właśnie "Konrad Wallenrod", gdzie tragizm głównej postaci polega na zastosowaniu niehonorowego podstępu; także wadzenie się z Bogiem w wykonaniu Konrada w "Dziadach" jest nie rycerskie, a którymi się ideałami stara się kierować; podobnie wygląda sprawa z Kordianem Słowackiego, który nie może zabić cara, gdyż jest to morderstwo władcy, który jest przecież nadrzędny wobec rycerza; zwrócenie uwagi na postawę rycerza związanie jest związane z poszukiwaniem nowych wzorców postępowania, odpowiednich dla stanu, w jakim znalazła się Polska (Słowacki wykorzystał np. historię o Winkelriedzie, który poświęcając się, zdołał uczynić w walce wyłom dla swoich kompanów - "Polska winkelriedem narodów"

Średniowieczne formy teatralne. Wymień i scharakteryzuj.

- w średniowieczu uprawiano trzy różne formy teatralne, przeznaczone zwykle dla ogółu narodu; misteria: prezentowały zwykle jakiś fragment historii biblijnej, często opatrzonej jeszcze jakimiś dodatkowymi informacjami (legendami), w dość luźnej formie i z założeniem, że każdy doskonale orientuje się w okolicznościach przedstawionych wydarzeń; z czasem misteria rozrosły do olbrzymich rozmiarów i mogły trwać nawet kilka dni; znamienną cechą misterium jest to, że grają tylko mężczyźni dramaty liturgiczne są krótką formą teatralną ściśle związaną z kościelnymi obrzędami liturgicznymi, ale nie będące formalną częścią obrzędu; wykorzystywane były między innymi w święto wielkanocne i przedstawiały przybycie trzech Marii do groby zmartwychwstałego Chrystusa; moralitety są utworami moralizującymi, czyli dydaktycznymi, przekazującymi pewne wartości i zasady życia; bohaterami moralitetów był po prostu zwykły człowiek (co miało nadać utworowi cechy uniwersalne, przypowieściowe), usytuowany między niebem i piekłem, dokonujący wyboru drogi życiowej i toczący wewnętrzną walkę między siłami doba i zła; walka odbywała się pomiędzy alegorycznymi przedstawieniami tych sił; jej zakończenie zależało od dokonanego wyboru: kończyło się nagrodą lub karą; czasem dotyczyło to ogólnych wartości takich jak dobro i zło, cnota i występek, wiara, pych i zawiść, a czasem dotyczyło konkretnych sytuacji w życiu (rodzina, obyczaje, religia); mogły służyć również celom satyrycznym lub panegirycznym (wychwalaniu czyichś czynów przez wyolbrzymienie);

Podaj przykłady średniowiecznej literatury hagiograficznej i omów jej cechy

- hagiografia, czyli żywoty świętych obejmują sporą część dorobku literackiego średniowiecza, co wiązało się z dominacją Kościoła i tematów z nim związanych oraz zainteresowaniem dydaktyczną rolą literatury, a żywoty świętych idealnie nadawały się do propagowania pewnych postaw (ascetyzmu głownie); najbardziej znane utwory to: "Legenda o św. Aleksym" (patrz punkt 1); opowieść taka ma kilka zasadniczych części składowych: składa się z prologu, w którym opisuje przyczyny, dla których opisuje biografię świętego; potem jest opis jego narodzin, cudownego dzieciństwa i młodości (pierwsze objawy wspaniałości), małżeństwa (związane już ze ślubami czystości); potem następują: ucieczka ascety z domu, pierwsze cuda czynione za życia, prześladowania, męczeńska śmierć i cuda pośmiertne (dzwony, uzdrowienia);

Opowieści o św. Franciszku zawarte w książce pt. "Kwiatki z ogrodu św. Franciszka".

Święty Franciszek był postacią niezwykłą. Wszystkie dobra materialne oraz bogactwa nie miały dla niego żadnego znaczenia. Było to bardzo dziwne, gdyż pochodził on z rodziny kupieckiej, a w młodości lubił roztrwaniać pieniądze na różnego rodzaju zabawy. Najkrótszą drogę do zbawienia i osiągnięcia świętości upatrywał w ubóstwie oraz chęci pomagania innym.
Jak się przyjęło, w życiorysie świętego nie może zabraknąć niesamowitych, zaskakujących wydarzeń. Tak też jest w przypadku Biedaczyny z Asyżu. Otóż bardzo kochał wszystkie stworzenia. Przebywał w ich towarzystwie, rozmawiał z nimi i jednocześnie poddawał się rozmyślaniom. Święty Franciszek obcował nie tylko z ptakami, ale oswajał także drapieżne bestie, takie jak wilki pożerające ludzi.

Znane są też inne niezwykłe wydarzenia, które miały miejsce dzięki interwencji świętego. Na uwagę zasługuje odrodzenie i otrzymywanie podwójnej ilości wina ze zniszczonych przez wiernych winnic okalających jeden z włoskich kościołów.

Kroniki średniowieczne. Omówienie fragmentów kroniki Galla Anonima.

Do polskiego piśmiennictwa należą kroniki zawierające chronologiczny opis wydarzeń historycznych. Najstarszą z nich jest dzieło Galla Anonima doprowadzone do 1113 r. Jego następcą był Wincenty Kadłubek, który swoje zapiski zakończył na 1202 r. Ponadto zachowały się: Kronika Wielkopolska przypisywana Godzisławowi Baszkowi z końca XIII w., Kronika Janka z Czarnkowa z lat 1374-1387, Kronika Jana Długosza uważana za pierwszą historię Polski (do 1480 r.).
Gall Anonim, francuski mnich osiadł na dworze Bolesława Krzywoustego i wdzięczny za gościnę opracował dzieje Polski z czasów Krzywoustego oraz wcześniejszych. Pisał nie tylko prozą, ale i wierszem, co świadczy o posiadanych zdolnościach literackich. Dbał o prawdę historyczną, choć nie ustrzegł się mieszania jej z legendami.

Wszystkie kroniki pisane były w łacinie.

Gall Anonim zawarł w swojej kronice opowieści o Bolesławie Chrobrym, którego scharakteryzował jako ideał władcy. Wśród jego zalet wymienił: sprawiedliwość, dobroć, miłość do wszystkich poddanych, mądrość, wyrozumiałość, zdolność wybaczania win, gościnność, waleczność, męstwo, stworzenie z Polski silnego państwa.

W wierszowanej pieśni w tonie patetycznym Gall opłakuje śmierć Bolesława Chrobrego i wyraża niepokój o losy państwa w przyszłości.

W innym fragmencie Gall opowiada o walkach Bolesława Krzywoustego z Niemcami. Podkreśla waleczność polskiego króla, jego umiejętności wojskowe i odnoszone dzięki temu zwycięstwa. W opisie bitwy pod Głogowem z 1109 r. zwracał uwagę na wielkie poświęcenie mieszczan Głogowa, którzy nie bacząc na swych bliskich wziętych jako zakładników i przywiązanych do niemieckich machin oblężniczych, atakowali wroga, wskutek czego ginęli również ich najbliżsi.

Najdawniejsze zabytki języka polskiego. "Bogurodzica".

1. Bulla gnieźnieńska zwana "złotą" z roku 1136 zawiera 410 wyrazów polskich - nazw miejscowości i ich mieszkańców.

2. Księga henrykowska z roku 1270 zawiera pierwsze zdanie polskie: "Daj ać ja pobruszę a ty poczywaj".

3. "Bogurodzica" z XIII w.

4. Kazania świętokrzyskie z XIV w. (odkrycie w 1890 r.)

5. Kazania gnieźnieńskie z XV w.

Zachowały się trzy odpisy tekstu, najstarszy dwu zwrotkowy z 1407 r., trzynasto zwrotkowy z 1408 r. i 22-zwrotkowy z II poł. XV w.

"Bogurodzica" należy do tzw. pieśni maryjnych, poświęconych Matce Boskiej. W I zwrotce zawarta jest prośba wiernych, by Matka Boska pozyskała dla nich swego syna - Chrystusa i zesłała na ziemię wśród ludzi. W I zwrotce adresowanej do Pana Jezusa wierni proszą o szczęśliwe życie na ziemi i dostanie się do nieba po śmierci.

Nieznany autor znał zapewne sztukę poetycką i miał zdolności literackie, skoro: - podzielił tekst na zwrotki, - zastosował po każdej zwrotce refren, - zastosował rymy zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne.

O dawności tekstu świadczą archaiczne formy językowe.

bogurodzica - stara składnia (rodzica - komu?), dziś rodzica - czyja?

Bogurodzica dziewica Maryja - mianowniki w roli wołaczy zwolena, sławiena - brak przegłosu tj. przejścia e:o:a to zjawisko jest typowe dla języka polskiego, np. nieść - niosę wieźć - wiozę bielić - biały zwolena - wybrana zyszczy, spuści - stary tryb rozkazowy zakończony na -i lub -y dziela - dla - przyimek w funkcji przyczynowej (z powodu) jąż - B. żeńskiej formy zaimka ja ( f.m. ji , f.n. je), wyparta później przez zaimki: który, która, które zbożny - dostatni, bogaty, pobożny

Odwołując się do utworów średniowiecznych (polskich i zachonioeuropejskich) spróbuj odtworzyć hierarchię wartości i mentalność człowieka tamtej epoki

- wg wszelkich teorii opisujących stosunki człowiek-świat-Bóg, ten ostatni umieszczany jest na najwyższym miejscu, jako korona wszechświata i nikt nie próbował w średniowieczu tego podważać najważniejszą filozofią, mającą największy wpływa na życie przeciętnego człowieka był augustynizm, który porządkował hierarchię ludzi i uniemożliwiał im przemieszczanie się wzdłuż tej drabiny bytów, to było oczywiście związane również ze strukturą państwa feudalnego, które podlegało ścisłemu podziałowi hierarchii; stąd płynie wniosek, iż każdy człowiek był komuś podporządkowany (król bądź cesarz jako najwyższy człowiek w hierarchii państwowej był podporządkowany papieżowi, a ten podlegał Bogowi), oraz, że większość stanów miała jakiegoś wasala (no może poza chłopami, stanowiącymi większość ówczesnego społeczeństwa, jednak leżącymi najniżej w hierarchii społecznej) czyli po podległości religijnej Kościołowi i jego zasadom, w hierarchii ważności stał feudał danego osobnika i na kolejnym poziomie istniało już prywatne i zawodowe życie; każdy człowiek jednak musiał pamiętać o śmierci (memento mori) i odpowiednim do niej przygotowaniu; mimo tych wszystkich ograniczeń nakładanych przez religię, obyczajowość i filozofię, ludzie, posiadając wiedzę o krótkości życia na ziemi, umieli z niego korzystać: bawić się, ucztować itp.

Ideał ascety w "Legendzie o św. Aleksym".

asceza - umartwianie się, świadome życie w ubóstwie
asceta - człowiek świadomie żyjący w ubóstwie

Święty Aleksy był prawdziwym ascetą. Mimo że był synem książęcym i dano mu za żonę cesarską córkę, postanowił jej nie tknąć i czym prędzej opuścić rodzinny kraj. Zatrzymał się w zamorskim państwie. Zabrane ze sobą srebro i złoto rozdał kapłanom i studentom teologii, zaś szaty rozdał miejscowej biedocie. Wkrótce też stał się cierpiącym głód i chłód nędzarzem. Po pewnym czasie powrócił do rodzinnego miasta. Nie udał się jednak do ojca i nadal, w zapomnieniu, prowadził żebraczy tryb życia. Przez szesnaście lat mieszkał pod schodami jednego budynku, często śpiąc w pomyjach i nieczystościach, aż do chwili odejścia z tego świata.

Motyw tańca śmierci - przestroga czy pocieszenie?

- motyw tzw. danse macabre, jest bardzo popularny w średniowieczu; polegał on na zobrazowaniu upersonifikowanej śmierci, jako rozkładającego się ciała kobiety, która zapraszała do tańca po kolei każdego człowieka, nie zależnie od jego położenia w hierarchii i zamożności, który to taniec obrazował więc wszechpotęgę śmierci wobec ludzi, oraz równość wszystkich wobec śmierci; w przedstawieniach tańca śmierci brały zwykle udział 24 osoby uszeregowane wg hierarchii; w Polsce mamy nawet jeden utwór, obrazujący taniec śmierci, jest to "Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią"; (patrz punkt 7) podsumowując po kątem tematu: motyw tańca śmierci jest jednocześnie przestrogą, że każdy przecież kiedyś zakończy swój żywot doczesny (chociaż niby pociesza idea wiecznego życia po śmierci), więc należy się spieszyć z realizacją wszystkich swoich zamierzeń, póki starczy żywota; oraz jest pocieszeniem, że ostatecznie wobec śmierci wszyscy są równi: tak król jak i chłop, ale jednocześnie ta równość jest przestrogą, że jednak trzeba być uczciwym, aby dostać się do nieba;

Omów rodzaje religijności w średniowieczu ("Legenda o św. Aleksym", "Pieśń o Rolandzie", "Bogurodzica")

- poza wspólną cechą wszystkich tych utworów - uznawania Boga za jedynego i jednocześnie wszechwładnego nad światem - pojawiają się różnice, polegające na różnych sposobach wyrażania wiary w życiu bohaterów tych utworów: św. Aleksy pokazuje ideę życia jako ascety, zgodnie z augustynizmem, czyli całkowitego poświęcenia ciała (życie jak żebrak, wędrowanie po świecie, życie w biedzie) dla rozwoju ducha; wszystko po to, aby nie dopuścić do zagnieżdżenia się szatana w ciele; jest to postawa bierna; Roland jest ideałem rycerza, który na pierwszym miejscu w życiu stawia oczywiście Boga, ale w życiu kieruje się wieloma pozytywnymi ideałami, takimi jak religijność, cnoty (dobro, zdrowa moralność), co stawia go zawsze w czołówce ludzi dobrych; tę postawę możemy określić jako aktywną Bogurodzica jest modlitwą (patrz punkt 3), więc trudno mówić tu o rodzaju religijności, ale możemy zauważyć kilka ważnych spraw: rozpoczyna się pochwalną apostrofą do Marki Boskiej, a potem pojawia się prośba o wysłuchanie modlitwy, która prosi dalej o takie rzeczy jak pobożne życie i życie wieczne; ogólnie rzecz biorąc, jest kilka średniowiecznych postaw religijnych, ale wszystkie uznają teocentryzm;

Artysta i jego dzieło w średniowieczu

- w średniowieczu występuje dość dziwne podejście artysty do własnego dzieła, które nie pojawia się nigdy później; polega ono na stwierdzeniu, iż poeta pisze ku chwale Boga i dla dobra ludzkości, oraz dla chwały samego dzieła, a nie autora; utwór był pisany dla jego dydaktycznej i artystycznej wartości; pojawił się także pomysł szerokiego czerpania i bezpośredniego cytowania cudzych dzieł, co dziś nazwalibyśmy łamaniem praw autorskich, ale w tedy autorzy ci ukrywali się za swoim dziełem i cytowanie było powszechne (ale i tak zwykle podawano źródła); poeta miał być odkrywcą prawd boskich, a poezja miała za zadanie ujawniać nadrzędny sens istnienia człowieka i świata, oraz kształtować chrześcijańskie wzorce osobowe;

Wizerunek Boga w epoce średniowiecza

- ogólnie rzecz biorąc, jako że Kościół był nadrzędną siłą w średniowieczu, to wg jego zasad, Bóg był nadrzędną istotą rządzącą nad światem, istotą wszechmocną (choć nie wiem co to znaczy, bo stwierdzenie "może wszystko" jest logicznie bez sensu), istotą która stworzyła ten świat i człowieka na swoje podobieństwo i dała mu władzę nad ziemią i wszelkim stworzeniem na ziemi; poza tym pojawiły się trzy filozoficzne koncepcje, porządkujące stosunki Bóg, człowiek i reszta stworzenia: (patrz punkty 5 i 6) scholastyka stwierdzała, że prawdę o istnieniu Boga należy rozumowo (ale przez wiarę) udowodnić; augustynizm zawieszał człowieka miedzy aniołami i zwierzętami, a za cel życia uważał rozumowe poznawanie świata, Boga oraz sensu ich istnienia; tomizm stwierdzał, że Bóg wybrał każdemu człowiekowi miejsce w drabinie bytów (hierarchii) i że człowiek nie powinien próbować nawet sprzeciwiać się decyzji Boga, bo mogło by to, poza gniewem Boga, wywołać destabilizację społeczeństwa; franciszkanizm nakazywał kochać wszelkie boskie stworzenie, gdyż jest ono (z założenia i wg Biblii) dobre

Ideał rycerza na podstawie "Pieśni o Rolandzie".

1. Liczne wojny w średniowiecznej Europie - zewnętrzne i wewnętrzne.
2. Rola i ranga rycerstwa.

3. Przykłady epiki rycerskiej w literaturze europejskiej: - "Pieśń o Rolandzie" - XI w. (fr.) - "Pieśń o Nibelungach" - XII / XIII w. (niem. germ.) - "O królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu" - ok. XII w. (cykl. bret.) - "Pieśń o Cydzie" - XII w. (hiszp.)

Są to w dzisiejszym pojęciu eposy, przez literaturę francuską nazywane "chansons de gest" (pieśni o czynie).

"Pieśń o Rolandzie" opowiada o walkach Karola Wielkiego na terenach Hiszpanii z poganami zwanymi Saracenami w roku 778. Utwór skupia się głównie na opisie powrotu zwycięskich rycerzy francuskich i zasadzce, w jaką dostał się w skutek zdrady Ganelona oddział hrabiego Rolanda, w wyniku czego odcięty od reszty wojsk poniósł klęskę, a Roland śmierć.

W "Pieśni o Rolandzie" ukazany jest wzór średniowiecznego, zachodnioeuropejskiego rycerza, który gotów jest oddać życie swoje i współtowarzyszy broni za szczęście własnego króla i ojczyzny. Poza tym podkreślono w utworze dążenie walecznych mężów do osiągnięcia pięknego, wzniosłego celu, jakim na owe czasy była honorowa i zacięta walka z przeciwnikami wiary. Ważne jest też to, że rycerz taki miał zapewnione miejsce w raju, co dla zwykłych śmiertelników było dużo trudniejsze do osiągnięcia.

Cierpienia Matki Boskiej pod krzyżem ukazane w wierszu "Posłuchajcie, bracia miła..."

Jest to wiersz z XV w. Ma formę bezpośredniej wypowiedzi Matki Boskiej użalającej się na swoją tragedię - śmierć Jezusa. Swoje cierpienia kieruje najpierw do wszystkich ludzi oglądających ukrzyżowanie Chrystusa, potem żali się umierającemu synowi, wreszcie zwraca się do wszystkich matek najbardziej rozumiejących utratę dzieci, by podzieliły z nią jej tragedię. Wiersz nie tylko przypomina ukrzyżowanie Chrystusa znane z Biblii, ale ma sens ponadczasowy, gdyż wyraża to, co czuje każda matka w podobnej sytuacji.
Już w starożytnej literaturze nawiązywano do cierpień osób, które utraciły swoich najbliższych. Przykładami na to mogą być mity o Niobe, o Demeter i Persefonie oraz z nieco późniejszych utworów "Antygona" Sofoklesa.

Rozważania o marności życia i nieuchronności śmierci w "Rozmowie Mistzra Polikarpa ze Śmiercią".

1. Stosunek średniowiecza do śmierci.
a) Kościół celowo skłaniał ludzi do myślenia o śmierci, co potwierdza popularne wówczas powiedzenie "Memento mori". Śmierć należała do tzw. spraw ostatecznych obok sądu ostatecznego, piekła i nieba. Kościół różnicował śmierć człowieka grzesznego i cnotliwego. Pierwsza miała być przykra, druga stanowiła zwykłą konieczność, której obawiać się nie należało. Ważne było należyte przygotowanie się na spotkanie ze śmiercią. Miały temu służyć: życie w cnocie, spowiedź, rachunek sumienia, pojednanie z ludźmi i światem.

b) Przykłady motywów śmierci w literaturze: - "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią", - "Skarga umierającego", - cykl drzeworytów niemieckiego artysty Hansa Holbeina Młodszego z pocz. XV w. przedstawiający różne wizerunki śmierci.

Wizerunek Śmierci w "Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" jest przerażający: chuda, blada, żółte oczy i ciało, bez końca nosa i warg, zgrzytająca zębami, z kosą w ręku itp. Mówi ona, że zabierze ze sobą każdego człowieka, ale w pierwszej kolejności grzeszników, księży żyjących w dostatku i rozkoszy, rozpustne kobiety, sędziów niesprawiedliwych, pijaków. Wynika stąd, że im człowiek przejdzie przez życie skromniej, tym jego spotkanie ze Śmiercią będzie mniej przykre.

Tematyka społeczna i obyczajowa w poezji polskiej XV w.

Jednym z przykładów średniowiecznych utworów świeckich jest "Satyra na leniwych chłopów". Jest ona dziełem anonimowego autora, jednak jej treść wskazuje na to, że był to szlachcic. Dowodem na to może być zarzucanie chłopom lenistwa, co z innego punktu widzenia można uważać za przemyślane stawianie biernego oporu przeciw wyzyskowi, który był podstawą bytu szlachty średniowiecznej.
Innym utworem poetyckim napisanym w XV wieku jest "Wiersz o chlebowym stole". Jego autorem jest szlachcic z Gosławic, Przecław Słota (lub Złota). W utworze tym, będącym pierwszym na ziemiach polskich podręcznikiem dobrego wychowania, poeta, znając obyczaje panujące na dworach zachodniej Europy, porusza kwestię zasad obowiązujących biesiadników, między innymi ich stosunku do kobiet, które według katolickiego autora są wiernymi kopiami Matki Boskiej.

Między złem a poczuciem skruchy - przeżycia Francoisa Villona zapisane w "Wielkim testamencie".

Francois Villon był poetą francuskim, który żył w latach 1431 - 1463-5. Był starannie wykształcony na Uniwersytecie Paryskim, miał wybitne zdolności poetyckie. Prowadził bardzo burzliwe życie, w którym nie brak było rozmaitych występków (awantury, pijaństwo, nawet zbrodnie). Wynikało to po części z charakteru czasów, gdy wskutek 100-letniej wojny nastąpiła demoralizacja i upadek obyczajów.
Swoje przeżycia Villon zawarł w "Wielkim testamencie" napisanym pod koniec życia, ok. 1461 r.

Z "Wielkiego testamentu" wynika, że całe życie towarzyszyła poecie bieda, prowadząca go czasem do występku. Miał dobre serce i dzielił się z innymi tym, co miał. Poeta przyznaje się do swoich występków, mając nadzieję, że Bóg mu je wybaczy. W przeczuciu rychłej śmierci z rozrzewnieniem wspomina młodość wypełnioną szaleństwami i żałuje, że szybko przeminęła. Autor rozumie nieuchronność śmierci, której podlegają wszyscy ludzie: bogaci i biedni, mądrzy i głupi. W opisie śmierci utrzymuje turpistyczny ton (turpis - brzydki (łac.)).

Spisując swój tekst, poeta prosi o pamięć o nim oraz "zasłużony spoczynek i spokój wiekuisty".

Alighieri Dante - prekursor odrodzenia. Charakterystyka "Boskiej komedii".

Dante urodził się w 1265 r. we Florencji. Dzięki studiom w Bolonii posiadł gruntowną wiedzę. Brał udział w życiu politycznym, uczestniczył w walkach o zjednoczenie Włoch (w bitwie pod Campaldin w 1289 r.), był jednym z członków rady miejskiej Florencji. Przeciwnicy polityczni tzw. Gwelfowie Czarni (Dante należał do Gwelfów Białych) skazali go na wygnanie, a potem zaocznie na śmierć, gdy przebywał w poselstwie u papieża szukając wsparcia dla swojej partii. Ostatnie lata (ok. 18) spędził poza rodzinną Florencją. Zmarł i został pochowany w Rawennie.
Utwory Dantego: 1. "Życie nowe" ("Vita nuova") - wiersze przeplatane prozą, napisane pod wpływem miłości do Beatrycze Portinari (w jęz. włoskim) 2. "Biesiada" ("Convivio") - 14 pieśni lirycznych pisanych w jęz. włoskim. 3. "O mowie pospolitej" - rozprawa o języku i poezji (łacina) 4. "O monarchii" - rozprawa o polityce (łacina) 5. "Komedia" pisana po włosku (1555 - nazywana boską)

"Boska komedia"

Utwór składa się z trzech części: "Piekła", "Czyśćca" i "Raju". Głównym tematem jest wędrówka Dantego po tych zaświatach odbyta w 1300 r. i trwająca 10 godzin. Rozpoczęła się w Wielki Piątek 7 kwietnia, a skończyła 15 kwietnia. Po Piekle i Czyśćcu oprowadza Dantego Wergiliusz, a po Raju Beatrycze Portinari. Świat powołany do życia przez Dantego w jego dziele jest zbudowany z dwóch liczb: 3 i 10. Trójka to symbol Trójcy Świętej i religii, dziesiątka zaś oznacza szczęście i doskonałość.

"Piekło" składa się z 34 pieśni, "Czyściec" z 33 i "Raj" z 33. Razem jest 100 pieśni. Piekło jest przedstawione w postaci stożka zwężającego się ku dołowi i składającego się z przedpiekla oraz 9 kręgów, a każdy krąg z 9 tarasów. Czyściec ma kształt góry i składa się z 7 tarasów,przedsionka i raju ziemskiego. Raj rozmieszczony jest na planetach i składa się z 9 niebios i Empireum - siedziby Boga.Piekło.

Nad bramą wiodącą do Piekła widniał napis: "Lasciate ogni speranza" - porzućcie wszelką nadzieję.

W pieśni III Dante mówi o swoim pobycie w przedsionku Piekła, gdzie grzesznicy są kąsani przez osy i mszyce, a tryskającą z ich ciał krwią żywią się glisty. Patrząc na to poeta wzrusza się i płacze.

Pieśń XXIV przenosi nas do ósmego kręgu Piekła, gdzie grzesznicy kąsani są przez jadowite węże, rozpadają się w proch i jak Feniks znów powracają do życia, by cierpieć w nieskończoność. Wśród nich jest przeciwnik polityczny Dantego, Vianni Fucci, który zamierzał okraść skarbiec katedry w Pisto i został za to w 1295 r. skazany na śmierć. By Dante nie cieszył się z jego cierpień Fucci przepowiada klęskę Gwelfów Białych.

W pieśni XXXIII Dante opowiada o dziewiątym kręgu Piekła, gdzie przebywają zdrajcy morzeni głodem. Jest tam Ugolino, który zdradził własną partię i został skazany przez arcybiskupa Ruggieri na śmierć głodową w lochu wraz z dwoma synami i dwoma bratankami. Gdy Dante spotkał go, ten mścił się na sprawcy swojej śmierci gryząc jego czaszkę. Następnie opowiedział swoje dzieje i zwierzył się, że nie mogąc opanować głodu, żywił się ciałem własnych dzieci.

Wędrówka Dantego po trzech zaświatach wyraża drogę człowieka grzesznego od poznania win i cierpienia oczyszczenia z grzechu do moralnego odrodzenia się i doskonałości.

Dante żył u schyłku średniowiecza lecz myślał kategoriami przyszłej epoki - Odrodzenia, której nurtem był humanizm. Świadczą o tym następujące elementy "Boskiej komedii": - język włoski, - dostrzeganie przeżyć ludzkich i wzruszanie się nimi do głębi, - krytyczny stosunek do papiestwa i Kościoła, - przypominanie kultury antycznej, - łączenie

Ideały osobowe w literaturze średniowiecznej.

Wśród głównych propagowanych wzorców były: - ideał ascety (świętego) - ideał rycerza - ideał władcy - ideał kochanka
Ideał ascety.

Wzorce te powstawały w klimacie teocentryzmu. Człowiek wybierający drogę ascezy świadomie rezygnuje z uciech i wygód życia ziemskiego. Umartwia się, wszystkie cierpienia znosi w pokorze, czas spędza modląc się, by pobożnością osiągnąć szczęście wieczne oraz by zdobyć aureolę świętości. Najczęściej uprawianymi gatunkami literatury religijnej były w średniowieczu HAGIOGRAFIE, czyli żywoty świętych i męczenników.

Najsławniejszy utwór - Legenda o Świętym Aleksym.

- pochodził z rzymskiej książęcej rodziny w młodości hulaszczy tryb życia - nagła przemiana rozdał majątek ubogim, odrzucił dobra doczesne - prowadził życie żebracze, cierpliwie znosił upokorzenia - umartwiał ciało i wzmacniał ducha - po powrocie do domu cierpiał nadal nie rozpoznany przez rodzinę - nagroda - natychmiast po śmierci został wzięty do nieba; śmierć naznaczona cudami - jego martwe ciało stało się relikwią i miało moc uzdrawiającą

Ideał rycerza.

Znalazł on wyraz przede wszystkim w epice rycerskiej. W literaturze polskiej nie ma dzieła, które można by uznać za charakterystyczne dla tego gatunku.

- najpopularniejsze dzieło - Pieśń o Rolandzie - bohater idealny: skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza - odważny aż do szaleństwa - postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim - bezgranicznie oddany ojczyźnie - wierny damie swego serca - bezwzględnie wierny swemu suwerenowi - epoka feudalna - jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary - jest przyjacielem i ma przyjaciół - w utworze wprowadzono dla podkreślenia tych pozytywnych cech także postać zdrajcy - Pieśń o Nibelungach - O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu - nie znani autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy ( walka, honor , miłość ).

Ideał władcy.

Poeci i kronikarze opiewali władców doskonałych (np. Karola Wielkiego ). Taki człowiek był obrońcą wiary chrześcijańskiej, władcą mądrym, dobrym, odważnym i sprawiedliwym. Na kanwie takich utworów powstawały liczne legendy.

- Życie Karola Wielkiego - jest to biografia Karola Wielkiego przedstawiająca go dokładnie według wzorca - twórca znał bohatera utworu od dziecka - opis jest więc dokładny - Kroniki Galla Anonima - bohaterem jest tu Bolesław Krzywousty - autor sławi króla jako wzorowego chrześcijanina, mężnego rycerza, sprawiedliwego i mądrego monarchę - wg autora Bolesław zrodził się w sposób cudowny

Ideał kochanka

Ideał kochanka został przedstawiony w utworze Dzieje Tristana i Izoldy . Oprócz tego kierunku propagowana była także liryka miłosna zgodnie z zasadą, że każdy rycerz powinien mieć damę swego serca. Trudno doszukać się w tych utworach rzeczywistych uczuć i myśli poetów, są one raczej wyrazem tęsknoty do miłości absolutnej i doskonałej. Podmiot uczuć zawsze był wyidealizowany a opis uczuć rycerza - dość stereotypowy. Utwory bardzo konwencjonalne.

- Dzieje Tristana i Izoldy - opowieść o wielkiej, tragicznej miłości - akcja podporządkowana jest przeznaczeniu.

Świat pojęć i zainteresowań człowieka średniowiecza.

Krzyż i miecz - to znaczące symbole ideałów średniowiecznego człowieka; dwa ośrodki kształtujące kulturę duchową epoki - kościół i dwór - eksponowały różne wizje wartości życia ludzkiego. Pierwszy, poprzez nadanie egzystencji człowieka charakteru w pełni duchowego i religijnego, zmierzał do ascezy, drugi - akcentując pojęcie honoru jako najwyższego dobra ziemskiego - głosił zasadę bezwzględnej wierności wobec Boga i Suwerena oraz postawę czynnej zbrojnej obrony wiary i władzy, kształtował ideały rycerskie.

Zarazem jednak w kulturze średniowiecznej następowało częste zespalanie ideałów rycerskich i religijnych; idea wiary sankcjonowała bowiem sens i wartość czynu rycerskiego. Tytułowy bohater "Pieśni o Rolandzie ", arcydzieła francuskiej epiki rycerskiej z przełomu XI i XII wieku, ginie w bohaterskiej walce z niewiernymi Saracenami. Roland poprzez swą rycerską śmierć wyraża bezwzględną wierność Bogu, Władcy oraz "słodkiej Francji".

Propagowane w literaturze wzorce, stanowiły więc dla przeciętnego człowieka ideał do którego należy bezkrytycznie dążyć. Przy ówczesnym wpływie kościoła na życie trudno się temu dziwić. Świat ukazywany w literaturze można więc interpretować jako zawężony do kilku podstawowych ideałów. Wzór świętego, władcy, kochanka czy wreszcie rycerza wyrażają w pełni znaczenie określenia "krzyż i miecz" używanego przy opisach średniowiecza.