Sentymentalizm w XVIII w.

1. Definicja i charakterystyka

o Prąd umysłowy i literacki – konkurencyjny wobec klasycyzmu, związany z emancypacją klas średnich zainteresowanych likwidacją uprzedzeń stanowych.
o Rzeczywistość – jawiła się jako zaprzeczenie klasycystycznych przekonań o ładzie i harmonii świata, miała świadczyć o kryzysie moralnym współczesnej cywilizacji, czego przyczyną było odejście ludzkości od stanu naturalnej, pierwotnej prostoty.
o Przeciwstawienie natury i kultury (głównie Rousseau).
o Wiara we wrodzoną dobroć człowieka
o Krytyka istniejących, obcych naturze ludzkiej zjawisk (twórczości moralizatorsko – dydaktyczna).
o Czułość i prostota w dziełach literackich
o Nowy typ bohatera – człowiek czuły, często przedstawiciela mieszczaństwa a nawet ludu
o Zainteresowanie przyrodą, naturą i wsią.

2. Sielanka (bukolika, idylla)

o Główny i ulubiony gatunek w sentymentalizmie
o Obejmuje utwory tematycznie związane z życiem wiejskim - rolników, pasterzy, rybaków itp.
o Ma postać lirycznego monologu, najczęściej poprzedzonego lub przeplecionego opisem albo dialogiem.
o Niekiedy sielanka posługuje się formą czystego dialogu (zwana wtedy eklogą), formami narracyjnymi (sielanka epicka) lub dramatycznymi (sielanka udramatyzowana).
o Czynnikiem łączącym utwory nazywane sielankowymi było posługiwanie się tzw. kostiumem pasterskim, czyli konstruowanie postaci wypowiadającej jako, najczęściej, pasterza wyposażonego w typowe dla niego rekwizyty.
o Wypowiedź mogła dotyczyć różnych spraw.

Pochodzenie antyczne:

 Ukształtowała się w poezji greckiej, w twórczości Teokryta (III w. p.n.e.).
 Traktował on sielankę jako realistyczny obrazek, lub jako formę literackiej zabawy kamuflującej aktualną problematykę społeczno – obyczajową.
 W literaturze rzymskiej Wergiliusz uczynił przedmiotem sielanki życie pasterzy w idealnej krainie Arkadii.
 Te trzy tendencje zapoczątkowane w antyku wyznaczyły rozwój sielanki nowożytnej

3. Filozofia

Podłoże – empiryzm i sensualizmu  doświadczenie zmysłowe jednostki jako główne źródło wiedzy o świecie.
• Hume (1711-1776), szkocki filozof i historyk. Przedstawiciel empiryzmu. Badał nie rzeczy, lecz ich umysłowe przedstawienia, które dzielił na pierwotne wrażenia i pochodzące od nich idee twierdząc, że te drugie o tyle mają wartość poznawczą, o ile wiernie kopiują te pierwsze.
Twierdził, że przedmiotem rzetelnego poznania mogą być tylko relacje idei w umyśle (tymi zajmuje się matematyka) oraz czyste fakty brane tak, jak jawią się w praktyce życiowej, instynktownie, nie metafizycznie, zatem bez pytania o ich naturę i pochodzenie, ani o to, czy istnieją realnie, czy przeciwnie: są jakąś formą złudzenia - takie kwestie wykraczają zdaniem Hume'a poza możliwości poznawcze człowieka.
• Condillac (1715-1780), francuski filozof. Jeden z najważniejszych przedstawicieli francuskiego oświecenia. Condillac krytykował siedemnastowieczny racjonalizm oraz systemy metafizyczne. Twierdził, że wiedza oparta jest na wrażeniach zmysłowych, warunkujących myślenie, pragnienia i namiętności. Ulegał do pewnego stopnia agnostycyzmowi.
• Rousseau (1712-1778), jeden z najwybitniejszych filozofów francuskiego oświecenia. Według niego rozwój cywilizacji uczynił z człowieka istotę egoistyczną i agresywną. Jednak ze swej istoty jest on dobry ("niewinny") i w czasach poprzedzających rozwój cywilizacji, "w stanie natury", żył szczęśliwy i wolny od zbędnych potrzeb, popychających do walki z innymi ludźmi. Powstanie społeczeństwa, nierówność w korzystaniu z dóbr i podział pracy zapoczątkowały trwający do dziś upadek moralny człowieka. Rozkwit nauki i sztuk wyzwolił najgorsze jego cechy: pychę, żądzę panowania nad innymi, nienawiść.

4. Przykłady

• Franciszek Karpiński
o "Laura i Filon" – udramatyzowany dialog poprzedzony, przypominającym arię operową, monologiem Laury. Tematem są szczere i prawdziwe uczucia prostych ludzi – konwencjonalnych pasterzy.
Laura przybywa na umówione spotkanie pod jaworem, jednak na miejscu nie ma ukochanego. Zazdrosna i wściekła dziewczyna ciska koszykiem malin i rwie upleciony wieniec. Właśnie takiego potwierdzenia uczuć oczekiwał Filon, który obserwował całą scenę zza krzaków, aby przekonać się o miłości swej ukochanej. Utwór kończy się wyznaniem wzajemnej miłości i przysięgą wieczystej wierności.
o "Do Justyny. Tęskoność na wiosnę" – jest to utwór miłosny, chociaż o miłości nie ma w nim bezpośrednio ani słowa. Wiersz jest porównaniem rozkwitającej na wiosnę natury, do wnętrza i psychiki autora. Kiedy przyroda budzi się do życia, w sercu poety dominują uczucia przeciwne, żal, tęsknota i poczucie smutku.
o "Bóg się rodzi" – przykład poezji religijnej – kolęda

• Franciszek Dionizy Kniaźnin
o „ O miłości”
o „Krosienka w rodzaju pasterskim”

• Elżbieta Drużbacka
o „Triumf miłości”