Tradycja
Ludowe widowiska pasyjne
Do dziś w niektórych miejscowościach żywa jest tradycja „odgrywania” scen Męki Pańskiej. Osadzeni w rolach Chrystusa, żołnierzy, Weroniki czy Szymona Cyrenejczyka aktorzy-amatorzy odgrywają drogę krzyżową. Granie takiej roli jest zaszczytem w lokalnej społeczności, bywa nawet dziedziczne.
Ojciec – surowy strażnik tradycji
Odrębne zagadnienie stanowi konserwatyzm ojca i surowe wychowanie dzieci zgodne z tradycją, karanie synów i córek za odstępstwa od niej. Z tym motywem spotkamy się przede wszystkim w tekstach kultury związanych z tradycją żydowską: w powieściach Isaaca Singera, w musicalu i filmie Skrzypek na dachu (ojciec Żyd nie jest zadowolony z wyborów uczuciowych swych kolejnych córek, nie akceptuje zięcia komunisty ani zięcia goja), w powieści Philipa Rotha Kompleks Portnoya , ale także... w filmach...
Motyw pojednania
Nie wszystkim dane będzie się pogodzić, jednak opisane w literaturze synowsko-ojcowskie pojednania są piękne i wzruszające. Benedykt Korczyński w końcu przyznaje, że postępowanie syna to nic innego, tylko „powracająca fala” czynów i ideałów jego pokolenia. Antek Boryna poczuje wspólnotę z ojcem, gdy stary Boryna zostanie ciężko ranny w głowę podczas bitwy z dworskimi ludźmi (w odwecie Antek nawet zabije leśnika). Piękny motyw pojednania z ojcem i tradycją odnajdziemy w książce Dziedzictwo...
Wino romantyków
Motyw radosnej biesiady przy miodzie pojawia się też we wczesnej twórczośc i Adama Mickiewicza w Pieśni Filaretów . Czara złota urasta do symbolu młodzieńczej radości, ale i wspólnego doświadczenia: wspólnej nauki i wspólnej zabawy: Hej, użyjmy żywota! Wszak żyjem tylko raz; Niechaj ta czara złota Nie próżno wabi nas. Hejże do niej wesoło, Niechaj obiega w koło. Chwytaj i do dna chyl Zwiastunkę słodkich chwil. Słowa: „polski pijemy miód;/Lepszy śpiew narodowy/I lepszy bratni ród”...
Zdrajcy tradycji
Odrębny temat stanowi zdrada tradycji, w której bohaterowie zostali wychowani. Wiele mówią o asymilacji Żydów,traktowanej przez ortodoksów jako zdrada, powieści noblisty Isaaca Bashevisa Singera – Żyda urodzonego i wychowanego w Polsce, piszącego w Stanach. Także inni żydowscy pisarze przedstawiają problem oddalania się Żydów od ich tradycji i religii. Pisze o tym np. w uhonorowanych Nagrodą Literacką Nike wspomnieniach W ogrodzie pamięci Joanna Olczak-Ronikier. Problem asymilacji Żydów...
Matka Polka
Motyw macierzyńskiego cierpienia w specyficzny sposób przejmie polska literatura patriotyczna, kreująca mit matki Polki, wychowującej syna do nierównej walki z wrogiem. Bohaterka taka jest świadoma, że syna może stracić, a jednak obowiązek patriotyczny nakazuje jej przygotowanie go do roli bojownika o wolność ojczyzny. Ten model macierzyństwa eksponuje Adam Mickiewicz w wierszu Do matki Polki , opisującym w obrazowy sposób ból rodzicielki przyszłego patrioty, która od najmłodszych lat...
Kamienica – przyjazna czy nie?
Przyjaznej na ogół lokatorom kamienicy, kamienicy-domowi Stanisław Barańczak przeciwstawia w swych wierszach betonowy blok z wielkiej płyty– architektoniczny symbol socjalizmu w Polsce. Sformułowanie poety: „cztery kąty i szpieg piąty” nawiązuje do akustyczności i bylejakości szarych bloków, a jednocześnie do cechy systemu totalitarnego, jaką jest wszechobecna inwigilacja obywateli. Motyw starej, przyjaznej kamienicy, w której mieszkają pogodni, gościnni ludzie,występuje w popularnych...
Ukłon w stronę kobiet w dwudziestoleciu międzywojennym
W dziennikach Zofii Nałkowskiej także pojawia się problem konieczności wyboru pomiędzy byciem kobietą a byciem człowiekiem. Młoda Zofia, wychowana w tradycji pozytywistycznej ojca – naukowca i społecznika, sama fascynująca się twórczością modernistów, uważa, że we współczesnym jej społeczeństwie nie da się pogodzić roli kobiety i człowieka, można być „albo kobietą, albo człowiekiem”– stwierdza dramatycznie. W jej dziennikach znajdziemy echa udziału w dyskusjach i odczytach na temat praw...
Ślub ukłonem w stronę tradycji
W Tangu Sławomira Mrożka planowany przez bohatera Artura tradycyjny ślub z Alą jest wyrazem buntu przeciwko zepsutej, zdegenerowanej rodzinie artystów, anarchii, brakowi porządku i kryzysowi wartości. Jest manifestacją powrotu do starego ładu i dawnych prawd. Jednak do ślubu tego nie dochodzi, Ala zdradza bowiem Artura, a rodzina nie wspiera bohatera, gesty młodzieńca okazują się natomiast pustą i niewiele znaczącą demonstracją, za którą nie kryją się autentyczne wartości...
Awans ze wsi do miasta
Dość często poruszanym po wojnie, w nurcie tzw. literatury wiejskiej, problemem jest awans synów chłopskich ze wsi do miasta. O takim awansie opowiadają kultowe seriale: Dom i Daleko od szosy czy komedia Kogel mogel . Literatura, np. poezja Tadeusza Nowaka, powieści Wiesława Myśliwskiego czy Juliana Kawalca, skupia się na dylematach towarzyszących synom chłopskim, odchodzeniu od tradycji, poszukiwaniu tożsamości. W groteskowym klimacie przedstawia problem Konopielka Edwarda...
Konflikt między karierą chłopa a tradycją
Bardzo atrakcyjnym i chętnie eksploatowanym po wojnie problemem prozy tzw. nurtu wiejskiego jest kwestia oddalenia od tradycji, od chłopskich korzeni. Kwestia ta pojawia się w wierszach Tadeusza Nowaka, w jego świeckich psalmach, w powieściach Juliana Kawalca ( Tańczący jastrząb ) czy prozie Wiesława Myśliwskiego ( Kamień na kamieniu ).
Dylematy inteligentów
Wiążą się z tym pewne dylematy: czy sprzeniewierzać się chłopskiej tradycji,jak nie być obcym w swoim środowisku? Drugi dylemat, nieeksponowany bezpośrednio po wojnie, to kwestia zaprzedania się komunistom. Czy iść na kompromis? Czy być konformistą? Czy może działać w opozycji? Fascynację inteligencji ideami komunistycznymi, jej „zarażenie” komunizmem i jego źródła analizują Czesław Miłosz w Zniewolonym umyśle , Aleksander Wat w pamiętniku mówionym Mój wiek oraz wielu innych pisarzy w...
Wbrew tradycji czy nie?
Innym istotnym pytaniem zadawanym często przez poetów jest pytanie o tradycję. Negują ją futuryści czy poeci Awangardy Krakowskiej, postulującej całkowite odświeżenie języka poetyckiego. Zresztą i romantycy odświeżyli język w stosunku do klasyków, mimo buntu romantyków przeciw klasykom żywili oni jednak szacunek dla literatury poprzednich wieków. Z kolei ewidentny zwrot ku tradycji proponowali poeci renesansowi, tacy jak Kochanowski, pojmujący swą twórczość jako rywalizację z przodkami i...
Piłat w innych utworach
Postać Piłata pojawia się także w innych utworach. Według tradycji chrześcijańskiej Piłat nie mógł pogodzić się z wydanym wyrokiem i być może popełnił samobójstwo. W utworze Anatola France’a Procurator Judei mamy jednak do czynienia z reinterpretacją tej legendy. Pytany po latach o dawnego skazańca, Piłat nie może przypomnieć sobie Jezusa Chrystusa... Do motywu tego nawiązał rosyjski pisarz Warłam Szałamow, autor wstrząsających Opowiadań kołymskich . W opowiadaniu Procurator Judei...
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili wybierają kobiety, które muszą wyjść ze swej roli, by osiągnąć jakiś cel: grać w teatrze (bohaterka Zakochanego Szekspira ), kształcić się (bohaterka filmu Yentl ), bronić ojczyzny (kobieta żołnierz: Joanna d’Arc, Grażyna, Emilia Plater). Dzielne kobiety na ogół osiągają swoje cele, choć czasami płacą cenę najwyższą i umierają.
Bohatyrowicze
W Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej ukazany zostaje zaścianek Bohatyrowiczów sąsiadujący z dworem w Korczynie. Jego mieszkańcy, podobnie jak Dobrzyńscy z Pana Tadeusza , zbiednieli, schłopieli, ale pielęgnują tradycję, czują się szlachtą, mówią po polsku, chlubią się herbem i bogatą historią. Legenda mówi, że protoplastami rodu byli Jan i Cecylia – on chłop, ona szlachcianka, którzy pobrali się, osiedli w puszczy, wykarczowali ją i na jej miejscu wraz z dziećmi i ich rodzinami założyli osadę....