Obóz koncentracyjny
Piekło obozów koncentracyjnych
Piekło obozów koncentracyjnych pokazuje przede wszystkim proza lagrowa Tadeusza Borowskiego – opowiadania, których bohaterem-narratorem jest Tadek, często niewłaściwie utożsamiany z postacią pisarza. Ów konformista, uprzywilejowany w obozie, bo ma dość niski numer (czyli trafił do obozu stosunkowo wcześnie), obserwuje lagrową rzeczywistość i próbuje się do niej przystosować, odnaleźć w niej... Borowski uparcie podkreśla, że Niemcy stworzyli nową cywilizację, w której zanika podział na kata i...
Świat lagrów
Tadeusz Borowski opisał w swych opowiadaniach, co działo się w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. Zwrócił jednak uwagę nie tylko na to, co się tam działo, jakie okrucieństwa zafundowali współcześni kaci współczesnym ofiarom. Pokazał także świat zlagrowany jako pewien system, pewną nową cywilizację, w której planowo zadaje się śmierć, wyniszcza narody, a wśród ofiar tworzy grupy mniej i bardziej uprzywilejowanych (na lepszych pozycjach są ci, którzy mają niższe numery, a więc są dłużej w...
Nauka w służbie zła
Literatura po II wojnie światowej snuje refleksje na temat sensowności rozwoju nauki i zdobyczy cywilizacyjnych, wszak wojna – czas ludobójstwa – zanegowała wszelkie zdobycze ludzkości, a cywilizację życia zastąpiła cywilizacją śmierci. Przychodzi też czas na rozrachunek z naukowcami. W Medalionach Zofii Nałkowskiej udokumentowane zostają zbrodnie niejakiego profesora Spannera, który prowadził badania i eksperymenty na zwłokach ludzkich – chciał pozyskiwać z nich surowce na mydło i...
Poświęcenie życia za obcych
Szczytem świętości wydaje się poświęcenie życia za obcych ludzi. Tak postępuje nauczycielka z wiersza Wisławy Szymborskiej Minuta ciszy po Ludwice Wawrzyńskiej , rzucająca się w ogień, by ratować „dwoje cudzych dzieci” (postać autentyczna). Podobnie poświęca swe życie Janusz Korczak, opisany m.in. w Pianiście Władysława Szpilmana czy filmie Korczak Andrzeja Wajdy. Ów dobry doktor, „żydowski święty”, choć ma możliwość ucieczki, nie chce zostawić swych podopiecznych sierot samych, więc...
Rządy cesarskie i tyrania według Herberta
Rządy cesarskie w Rzymie, ale także istotę tyranii jako takiej opisuje wiersz Zbigniewa Herberta Powrót prokonsula . Bohater tego utworu, mówiący w wierszu prokonsul, opowiada o tym, iż powraca z prowincji na dwór cesarski i będzie próbował żyć normalnie na pełnym intryg, niekiedy kończących się śmiercią,cesarskim dworze. Opisuje sposoby przetrwania w tym środowisku („będę bił brawo odmierzoną porcją/uśmiechał się na uncje marszczył brwi dyskretnie”) i granice konformizmu („jednego jestem...
Komedie o holokauście
Zupełnie nową formą mówienia o holokauście jest... komedia. Początek takiemu gatunkowi dał najbardziej chyba znany film z tego nurtu – Życie jest piękne Roberto Benigniego. Opisuje on niezwykły pomysł żydowskiego ojca, który próbuje ochronić synka przed piekłem holokaustu, ukazując mu rzeczywistość obozu koncentracyjnego jako... zabawę.
Praca rzekomym narzędziem resocjalizacji i przekleństwem więźniów lagrów i łagrów
W prozie lagrowej i łagrowej również znajdziemy przerażające odbicie tego, iż praca była narzędziem ohydnej indoktrynacji zarówno w hitlerowskich obozach koncentracyjnych, jak i w sowieckich łagrach. Napis nad bramą oświęcimskiego obozu głosił: „Arbeit macht frei” („praca czyni wolnym”), co dziś wydaje się stwierdzeniem dramatycznie superironicznym. W opowiadaniach Borowskiego czy Medalionach Nałkowskiej znajdziemy ślady nieludzkiego wysiłku więźniów, którzy często pracowali np. przy...
Zemsta na obcych – krzywda Niemców
Więźniowie obozów koncentracyjnych mszczą się na Niemcach – w serialu Dom mowa o zabiciu byłego kata przez byłego więźnia. W tym samym serialu mowa także o dyskryminacji Polki, zgwałconej przez Niemca. Dziewczynę, cudem ocalałą po gwałcie od śmierci, obmawia cała kamienica, sąsiedzi wytykają ją palcami albo wręcz wygrażają ciężarnej i jej przyszłemu dziecku. Nawet dziadek nie może zaakceptować takiego wnuka. Gwałcicielowi córki życzy straszliwego cierpienia: życia „bez rąk, bez nóg”. O...
Ofiary wojny
Nie tylko młodociani żołnierze, także dzieci uwięzione w łagrach i obozach koncentracyjnych oraz żydowskie dzieci ukrywane w polskich mieszkaniach to przedwcześnie dojrzałe istoty, którym wojna kazała dorosnąć do strachu, do którego dorosnąć się nie da. Dzieci ze Zdążyć przed Panem Bogiem Hanny Krall, wyrzucane przez okna przez swoich rodziców, pragnących dla nich lepszej śmierci; dzieci wysyłane na śmierć do komór gazowych (opowiadania Borowskiego), dzieci wegetujące w łagrach (...