Ideały
Protestancka idea pracy i bogacenia się
Idea pracy i bogacenia się jako taka występuje natomiast często w literaturze Europy Zachodniej. Bogaci się tytułowy bohater powieści Ojciec Goriot Balzaka, Ebenezer Scrooge z Opowieści wigilijnej Dickensa oraz Harpagon – tytułowa postać Skąpca Moliera. Wszystkich tych bohaterów bogacenie się prowadzi na skraj moralnej przepaści, upodlenia związanego z daleko posuniętą bezdusznością i chorobliwą oszczędnością. Najpełni ej jednak ideę pracy, bogacenia się, budowania wizerunku firmy i...
Zdrada
– Mości panowie!... Wielu spomiędzy was... zdziwi... albo zgoła przestraszy ten toast... ale... kto mi ufa i wierzy... kto prawdziwie chce dobra ojczyzny... kto wiernym mojego domu przyjacielem... ten go wzniesie ochotnie... i powtórzy za mną: Vivat Carolus Gustvus rex... od dziś dnia łaskawie nam panujący! – Vivat! – powtórzyli dwaj posłowie Loewenhaupt i Shitte oraz kilkunastu oficerów cudzoziemskiego autoramentu. – Lecz w sali zapanowało głuche milczenie. Pułkownicy i szlachta...
Romantyczna konspiracja
Romantyczną konspirację przedstawił Juliusz Słowacki w dramacie Kordian – spiskowcy spotykają się w podziemiach warszawskiej katedry św. Jana, wypowiadają umówione hasła, by rozpoznać „swoich” i uniknąć zdrady. Dyskutują o zabiciu cara– wielu ma wątpliwości, że zadania podejmuje się Kordian. Z kolei w Panu Tadeuszu Mickiewicz opisał działalność księdza Robaka – emisariusza, który w tajemnicy przed rosyjskimi władzami podgrzewa nastroje i przygotowuje szlachtę do wzniecenia powstania na...
Konformiści
Prócz obrazów szlachetnych lekarzy literatura przekazuje nam obrazy lekarzy konformistów. Taki jest bohater Siłaczki Żeromskiego – doktor Obarecki, który w Obrzydłówku (jakże znacząca to nazwa!) szybko wrósł w miejscowe konformistyczne elity i zapomniał o ideałach młodości. Przypomni sobie o nich tylko na chwilę, lecząc dawną znajomą ze studiów. Tytułowa siłaczka, nauczycielka, która zaraziła się tyfusem od ubogich dzieci, nie zostanie jednak uratowana, a Obarecki po chwilowym wstrząsie...
Zdrada samego siebie
Zdrada Zenona była zresztą czymś więcej niż zdradą małżeńską, w tytule powieści i licznych wypowiedziach bohaterów autorka sugeruje, że Ziembiewicz zdradził samego siebie, czego konsekwencją było przekroczenie granicy moralnej. Zenon wyrzekł się młodzieńczych poglądów. Zatwierdzał dodruku artykuły, niekoniecznie zgodne z jego poglądami, bo wywdzięczał się swym dobroczyńcom, którzy finansowali mu studia. Wreszcie doszło do tego, że on, człowiek wyznający w młodości poglądy raczej lewicowe,...
Dylematy inteligentów
Wiążą się z tym pewne dylematy: czy sprzeniewierzać się chłopskiej tradycji,jak nie być obcym w swoim środowisku? Drugi dylemat, nieeksponowany bezpośrednio po wojnie, to kwestia zaprzedania się komunistom. Czy iść na kompromis? Czy być konformistą? Czy może działać w opozycji? Fascynację inteligencji ideami komunistycznymi, jej „zarażenie” komunizmem i jego źródła analizują Czesław Miłosz w Zniewolonym umyśle , Aleksander Wat w pamiętniku mówionym Mój wiek oraz wielu innych pisarzy w...
Oddająca życie za dzieci
Stąd już tylko krok do poświęcenia Stasi Bozowskiej – bohaterki utworu Stefana Żeromskiego Siłaczka , kontynuującego pozytywistyczne ideały. Bozowska jest nauczycielką idealistką, nie wybiera jak jej znajomi z Warszawy (np. doktor Obarecki) łatwego życia w mieście czy miasteczku, ale uczy w trudnych warunkach na zapadłej wsi. W efekcie zaraża się od swoich uczniów tyfusem i umiera; dawny kolega, lekarz, przypadkiem odnajdujący ją jako pacjentkę w wiejskiej głuszy, nie jest już w stanie jej...
Renesans : Nazwa epoki i ramy czasowe
Odrodzenie i renesans to dwie równoprawne nazwy epoki, która wskrzesza ideały antyku, tłumaczy literaturę tamtego czasu, interesuje się jego historią, a ówczesnych uczonych uważa za autorytety. Ideały te miałyby posłużyć do odrodzenia takiego widzenia świata, w którego centrum stoi człowiek. W Polsce odrodzenie obejmuje okres od końca XV w. do końca XVI w. Historycznym momentem zamykającym epokę jest 1584 r. (data śmierci Jana Kochanowskiego).