Rdzeń kręgowy
Rdzeń kręgowy stanowi część ośrodkowego układu nerwowego. Zbudowany jest z istoty białej i szarej, która w przekroju poprzecznym przyjmuje kształt litery H i otoczona jest przez istotę białą. Znajdują się w nim drogi nerwowe przewodzące impulsy z mózgowia oraz do mózgowia (istota biała) oraz ośrodki odruchów rdzeniowych (istota szara), takich jak ośrodki mimowolnych ruchów kończyn dolnych i górnych (np. odruchu kolanowego), wydalania moczu i kału, odruchów płciowych. Z rdzeniem kręgowym...
Receptory
Są to wyspecjalizowane i zróżnicowane pod względem budowy komórki lub ich zespoły, względnie obwodowe zakończenia neuronów czuciowych, które posiadają zwiększoną pobudliwość na określoną formę energii. Umożliwiają przekazanie do ośrodkowego układu nerwowego informacji o środowisku zewnętrznym lub wewnętrznym. Ze względu na wzajemne położenie źródła bodźca oraz receptora wyróżnia się: – eksteroreceptory – odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego: – telereceptory – źródło bodźca...
Receptory skóry
Receptory skóry mają postać zakończeń neuronów czuciowych. Niektóre z nich są otoczone przez komórki towarzyszące, które tworzą łącznotkankową torebkę. Należą do mechanoreceptorów, termoreceptorów, nocyreceptorów. Wyróżnia się receptory czucia powierzchniowego zlokalizowane w różnych warstwach skóry oraz receptory czucia głębokiego znajdujące się w mięśniach, naczyniach krwionośnych, trzewiach.
Regulacja pracy układu krążenia
Praca serca i regulacja krążenia znajdują się pod kontrolą układu nerwowego i hormonalnego . Serce jest unerwione przez nerwy układu autonomicznego . Wzrost ciśnienia krwi powoduje pobudzenie ośrodka zwalniającego pracę serca oraz ośrodka naczyniowo-ruchowego, które poprzez nerwy przywspółczulne wydzielające neuroprzekaźnik acetylocholinę hamują pracę serca i rozszerzają naczynia. W odpowiedzi na spadek ciśnienia ośrodek pobudzający pracę serca oraz naczynioworuchowy, poprzez nerwy...
Regulatory wzrostu i rozwoju
Fitohormony są małocząsteczkowymi związkami niebiałkowymi,o różnej budowie chemicznej, które wpływają na różnorodne procesy fizjologiczne roślin. Mogą działać w miejscu powstania lub są transportowane do innych organizmów roślinnych. Działają pobudzająco lub hamująco. Są związkami wielofunkcyjnymi, które pośredniczą w przekazywaniu sygnałów w organizmie roślinnym. Znanymi regulatorami wzrostu są auksyny, gibereliny, cytokininy, kwas abscysynowy, etylen. Auksyny wytwarzane są w...
Retikulum endoplazmatyczne
Retikulum endoplazmatyczne (siateczka śródplazmatyczna, ER) Składa się z kanalików i pęcherzyków, które w cytoplazmie tworzą labirynt przestrzeni zamkniętych błonami wewnątrzkomórkowymi, utrzymującymi łączność z otoczką jądrową i błoną komórkową oraz z błonami innych organelli. ER umożliwia wyodrębnienie w komórce rejonów, w których przebiegają różne reakcje. Bierze też udział w transporcie. Wyróżnia się retikulum endoplazmatyczne gładkie oraz szorstkie, gdy do powierzchni jego błony...
Rodzaje odporności
U zwierząt i człowieka występują dwa rodzaje odporności uwidoczniające się w odpowiedzi immunologicznej: odporność nieswoista i odporność swoista, które nawzajem się uzupełniają.
Rola białek w organizmie
– pełnią funkcje strukturalne (budulec struktur komórkowych: błon i koloidów komórkowych, chromatyny, składnik tkanek łącznych, wytworów naskórka kręgowców, płynów ustrojowych); – jako enzymy biorą udział w katalizie enzymatycznej; – transportują i magazynują substancje (np. hemoglobina, ferrytyna); – umożliwiają ruch (białka motoryczne: miozyna, dyneina); – uczestniczą w sygnalizacji (hormony białkowe, czynniki wzrostu); – biorą udział w regulacji genów; – stanowią ochronę immunologiczną...
Rola makroelementów i mikroelementów w żywych organizmach.
M A K R O E L E M E N T Y Pierwiastki Rola w organizmie węgiel – podstawowy składnik wszystkich związków organicznych, tlen – składnik związków nieorganicznych i organicznych, w których włączany jest do łańcucha węglowego, albo obecny jest w wielu grupach funkcyjnych, – uczestnik procesów oksydoredukcyjnych podczas utleniania komórkowego wodór – składnik wszystkich związków organicznych oraz wody, – uczestnik reakcji redox (podobnie jak...
Rośliny – autotroficzni zdobywcy lądu
Rośliny przystosowały się do życia na lądzie, co uwidocznia się w ich budowie oraz funkcjach życiowych, zwłaszcza w ich rozmnażaniu się i rozwoju. Charakterystycznymi cechami roślin są autotrofizm, budowa tkankowa, zróżnicowanie ciała na organy: korzeń, łodygę i liście, a u niektórych kwiaty (wyjątek stanowią mszaki, które nie tworzą jeszcze typowych tkanek i organów charakterystycznych dla innych roślin), obecność chlorofilu (a oraz b) jako głównego barwnika fotosyntetycznego oraz...
Rośliny nagonasienne
Do roślin nagonasiennych zaliczane są wymarłe paprocie nasienne, kordaity i benetyty, oraz współcześnie żyjące sagowce, miłorzębowe, gniotowe oraz iglaste. Grupy te mają rangę klas (gromad). Najliczniejszą grupę stanowią rośliny iglaste. Nagonasienne mają zdrewniałe łodygi (pnie) i korzenie . Korzenie tworzą dobrze rozwinięty system palowy. W drewnie obecne są tylko cewki . U roślin nagonasiennych występuje przyrost wtórny na grubość. Liście są różnie wykształcone, u iglastych mają...
Rośliny nasienne
U roślin nasiennych nastąpiła dalsza redukcja gametofitu, nierzadko do kilku komórek, i jego całkowite uzależnienie od sporofitu. Natomiast sporofit stał się pokoleniem dominującym. Rośliny te uniezależniły się w pełni od środowiska wodnego w wyniku specjalizacji i zróżnicowania tkanek budujących ich organy, które osiągnęły bardzo dużą sprawność funkcjonalną i uległy różnym modyfikacjom w wyniku przystosowania roślin nasiennych do różnych środowisk. Ważnym osiągnięciem ewolucyjnym było...
Rośliny okrytonasienne
Okrytonasienne stanowią największą grupę roślin na Ziemi. Charakterystyczną ich cechą są okryte zalążki otoczone zrośniętymi w postaci słupka owocolistkami. W porównaniu z nagonasiennymi zachodzi u nich dalsza redukcja gametofitu. Proces płciowy ma specjalny charakter i nosi nazwę podwójnego zapłodnienia . Ponadto następuje dalsze zróżnicowanie anatomiczne, czego jednym z przykładów jest występowanie w drewnie naczyń . Kwiat, owoc, nasienie oraz cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych...
Rozgwiazdy
Rozgwiazdy posiadają ciało spłaszczone o kształcie gwiaździstym, zróżnicowane na tarczę centralną i ramiona. Żyją wolno, pełzając za pomocą nóżek ambulakralnych. Są drapieżnikami.
Rozmnażanie i główne etapy rozwoju zarodkowego zwierząt
U zwierząt przemiana pokoleń spotykana jest tylko u nielicznych bezkręgowców. Typowe zwierzęta są organizmami diploidalnymi, rozmnażającymi się płciowo, za pośrednictwem gamet. Rozmnażanie bezpłciowe występuje rzadko, zazwyczaj u zwierząt o niższym stopniu rozwoju ewolucyjnego. Gamety powstają w gruczołach rozrodczych, czyli gonadach – męskich (jądrach) i żeńskich (jajnikach). Większość zwierząt jest rozdzielnopłciowa – u jednego osobnika występują wyłącznie gonady męskie lub żeńskie. U...
Rozmnażanie i rozwój
Istnieją dwa sposoby rozmnażania: bezpłciowy i płciowy. U zwierząt zdecydowanie przeważa rozmnażanie płciowe. Rozmnażanie płciowe jest źródłem zróżnicowania genetycznego, co wynika z rekombinacji materiału genetycznego w czasie mejozy oraz losowego łączenia się gamet podczas zapłodnienia. Podczas rozmnażania płciowego następuje połączenie się komórek rozrodczych (gamet) o haploidalnej liczbie chromosomów w diploidalną zygotę, która jest pierwszą komórką organizmu potomnego. Wytworzenie...
Rozmnażanie i rozwój
Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się u grzybów jednokomórkowych przez pod ział komórki lub pączkowanie, u wielokomórkowych przez fragmentację grzybni oraz wytwarzanie zarodników. Ze względu na miejsce formowania wyróżnia się cztery typy zarodników . Sporangialne tworzą się w zarodniach, konidialne na końcach strzępek przez odcinanie ich fragmentów, workowe w komórce zwanej workiem, a podstawkowe na komórce nazywanej podstawką. Grzyby lądowe wytwarzają spory nieruchliwe (aplanospory), wodne...
Rozmnażanie i rozwój
Protisty rozmnażają się w sposób bezpłciowy i płciowy. Rozmnażanie bezpłciowe odbywa się wegetatywnie lub poprzez zarodniki. Rozmnażanie wegetatywne u protistów zachodzi przez podział komórki, rozpad kolonii, fragmentację plechy. Potomne komórki lub fragmenty ciała rozwijają się w nowe osobniki. Podział komórki – poprzeczny lub podłużny – polega na mitotycznym podziale jądra i cytoplazmy na dwa organizmy potomne. U niektórych pasożytniczych protistów zachodzi schizogonia (podział...
Rozmnażanie i rozwój człowieka
W rozwoju osobniczym człowieka można wyróżnić te same główne etapy, co w ontogenezie zwierząt. W głównych etapach ontogeneza człowieka nie odbiega od rozwoju innych ssaków łożyskowych. Charakteryzuje ją jednak długi okres dzieciństwa, który wraz z okresem embrionalnym stanowi około 1/5 życia osobniczego człowieka. Ponadto przemianom biologicznym zachodzącym w rozwoju ontogenetycznym człowieka towarzyszą przemiany psychiczne.
Rozmnażanie i wymiana materiału genetycznego
Bakterie rozmnażają się przez podział bezpośredni komórki, czyli na drodze amitozy . Proces ten prowadzi do wzrostu liczebności bakterii w populacji. Zachodzi do momentu wyczerpania się składników odżywczych w środowisku. W niesprzyjających warunkach niektóre bakterie, np. laseczki maczugowców, mogą wytwarzać formy przetrwalnikowe zwane endosporami, które w stanie życia utajonego, czyli anabiozy , mogą przetrwać wiele lat. Rozmnażanie bezpłciowe nie zapewnia bakteriom wymiany materiału...
Rozmnażanie wegetatywne
Rozmnażanie wegetatywne jest rodzajem rozmnażania bezpłciowego. Wśród roślin okrytozalążkowych wegetatywny sposób rozmnażania występuje często, odbywa się poprzez: – fragmentację organizmu macierzystego , np. oddzielenie pewnej części rośliny (sadzonki), tworzenie odkładów, szczepienie; – organy podziemne , które pełniąc funkcję spichrzową i przetrwalnikową, mogą służyć także do rozmnażania, np. kłącza, bulwy, cebule; – specjalne organy służące do rozmnażania wegetatywnego, np....
Rozwój zarodkowy i płodowy człowieka
Okres embrionalny u człowieka rozpoczyna się od momentu zapłodnienia. Obejmuje rozwój zarodkowy i płodowy i kończy się porodem. Zapłodnienie zachodzi w jajowodzie. Jeden z plemników przebija się przez wieniec promienisty, rozpuszcza osłonę przejrzystą otaczającą komórkę jajową za pośrednictwem enzymów zgromadzonych w akrosomie , a następnie wnika do jej wnętrza, stymulując jądro oocytu II rzędu do wznowienia podziału mejotycznego. W jego wyniku powstaje komórka jajowa i ciałko...
Równowaga ekologiczna
Ustabilizowany ekosystem ma zdolność do wyrównania różnych zakłóceń, uwarunkowanych jego otwartym charakterem, zmianami czynników środowiskowych lub działalnością człowieka. Stan równowagi wewnętrznej ekosystemu nosi nazwę homeostazy . Cechuje ją równowaga w stosunkach między populacjami (ilościowych i jakościowych), przejawiająca się dużą różnorodnością biologiczną, niezakłócony przepływ energii i obieg materii, dzięki rozbudowanej sieci pokarmowej, oraz dostosowanie produkcji całkowitej...
Różne możliwości dziedziczenia cech
W ramach ogólnych mechanizmów istnieje szereg różnych możliwości dziedziczenia cech.
Ruch
Ruch organizmu jest jedną z jego podstawowych cech. Może powodować przemieszczanie się całego ciała lub dotyczyć poszczególnych jego części. Stanowi przejaw zdolności organizmu do reagowania na bodźce. Ze względu na sposób lokomocji wyróżnia się ruch cytoplazmatyczny, do którego zalicza się ruch ameboidalny (pełzakowaty), ruch wiciowy (za pomocą wici lub rzęsek) oraz ruch mięśniowy. Ruchem ameboidalnym poruszają się niektóre pierwotniaki, a także niektóre leukocyty. Ruch wiciowy jest...
Ruch
W środowisku wodnym wiele bakterii może się poruszać za pomocą rzęsek. Nieliczne poruszają się ruchem ameboidalnym dzięki zmianom kształtu ciała.
Ruch
Wiele jednokomórkowych i kolonijnych protistów może się poruszać. Ruch, który odbywa się za pomocą nibynóżek, nazywany jest pseudopodialnym (ameboidalnym), za pomocą wici lub rzęsek – undulipodialnym . Organelle te służą również do zdobywania pokarmu. Za każdą formę ruchu odpowiedzialne są obecne w komórce białka motoryczne. Niektóre jednokomórkowe protisty nie mają zdolności ruchu,a większość wielokomórkowych to formy osiadłe.
Ruch komórki
Ruch komórek uwidocznia się na różnych poziomach organizacji żywej materii. Obserwuje się np. skurcz mięśni, pracę serca, poruszające się plemniki i makrofagi, a także organizmy jednokomórkowe. W obrębie komórki przemieszczają się organelle komórkowe, pęcherzyki transportujące różne substancje, chromosomy przy udziale wrzeciona podziałowego. U podłoża każdego z tych rodzajów ruchu leżą procesy zachodzące na poziomie molekularnym, a warunkowane obecnością białek motorycznych. Białka te po...
Ruchy roślin
Cechą wszystkich organizmów jest wrażliwość na bodźce. Jedną z reakcji organizmu jest ruch. Rośliny mogą przemieszczać tylko swoje organy. Jedynie komórki plemnikowe mszaków i paprotników przemieszczają się całe. Ze względu na mechanizm ruchu wyróżnia się ruchy turgorowe i wzrostowe. Ruchy turgorowe wywołane są zmianą turgoru w komórkach, czego efektem jest zmiana rozmiarów komórek (zwiększenie turgoru → powiększenie rozmiarów, zmniejszenie turgoru → zmniejszenie rozmiaru). Ruchy tego...
Rybosomy
Są ziarnistymi strukturami nieoddzielonymi od cytoplazmy żadną błoną, odpowiedzialnymi za syntezę białek w komórce. Zbudowane są z rybosomalnego RNA oraz białek. Cząstka taka łączy się z informacyjnym RNA i katalizuje syntezę białka. Kompletny rybosom składa się z dwóch podjednostek: większej i mniejszej. W komórkach eukariotycznych rybosomy rozmieszczone są swobodnie w cytoplazmie lub związane są z błonami retikulum endoplazmatycznego. Ponadto występują w mitochondriach i chloroplastach,...
Ryby
Ryby są zmiennocieplnymi kręgowcami wodnymi, oddychającymi skrzelami. Ciało ryby składa się z trzech części: głowy , tułowia i ogona , które to części płynnie przechodzą w siebie. Narządami ruchu ryb są płetwy . Parzyste: piersiowe i brzuszne są odpowiednikami kończyn kręgowców lądowych. Płetwy nieparzyste to płetwa ogonowa, grzbietowa i odbytowa. Płetwa ogonowa zapewnia napęd podczas ruchu. Ze względu na kształt wyróżnia się płetwy ogonowe symetryczne ( dicerkiczne ),...
Ryby chrzęstne
Ryby chrzęstne dzielone są na zrosłogłowe i spodouste. – Zrosłogłowe reprezentowane są przez przerazy (chimery), ryby przydenne o dziwacznym kształcie. – Spodouste obejmują rekiny i płaszczki, których skóra pokryta jest łuskami plakoidalnymi. Brak pęcherza pławnego zmusza je do nieustannego pływania, by nie utonęły. W celu utrzymania równowagi osmotycznej pomiędzy krwią a otaczającą je wodą tolerują wysokie stężenie mocznika we krwi. Rekiny to doskonali pływacy o wydłużonym ciele....
Ryby fałdopłetwe
Ryby fałdopłetwe występowały od syluru do permu. Miały więcej niż dwie pary płetw parzystych. Są najstarszymi rybami.
Ryby kostne
Ryby kostne reprezentowane są przez mięśniopłetwe i promieniopłetwe (kostnopromieniste). – Do mięśniopłetwych zaliczane są trzonopłetwe i dwudyszne. Trzonopłetwe, reprezentowane dziś przez żyjące w morzu latimerie, mają płetwy osadzone na mięsistych trzonach. Są „żywymi skamieniałościami”. Dwudyszne są zdolne do oddychania tlenem atmosferycznym, gdyż ich pęcherz pławny uległ przekształceniu w płuco. Są słodkowodne (rogoząb, prapłaziec, prapłetwce). – Ryby promieniopłetwe dzieli...
Ryby tarczowe
Ryby tarczowe miały pancerz z tarcz kostnych, który otaczał głowę i przód tułowia. Żyły w dewonie.