Pajęczaki
Pajęczaki są przeważnie organizmami lądowymi. Najczęściej ciało ich dzieli się na głowotułów i odwłok , choć może być też nie podzielone (np. u roztoczy). Posiadają dwie pary odnóży gębowych ( szczękoczułki i nogogłaszczki ) i cztery pary odnóży krocznych . Nie mają czułków. Głównie są drapieżnikami, choć spotykane są pasożyty. Wiele drapieżników posiada gruczoły jadowe . Ich układ pokarmowy przystosowany jest do wysysania płynnego pokarmu: soków roślinnych, krwi lub rozłożonych...
Państwa florystyczne
Na podstawie odmienności szaty roślinnej wyróżnia się następujące państwa florystyczne: – państwo antarktyczne (holantarktyczne), – państwo przylądkowe, – państwo australijskie, – państwo neotropikalne, – państwo paleotropikalne, – państwo holarktyczne. Rozmieszczenie państw roślinnych na Ziemi
Parzydełkowce
Są to zwierzęta wyłącznie wodne, przy czym większość żyje w morzach. Formy dorosłe mają ciało zróżnicowane na osiadłe polipy , żyjące samotnie lub w koloniach, albo wolno pływające meduzy . Posiadają promienistą symetrię ciała. Są organizmami tkankowymi. Ich ciało zbudowane jest z dwóch warstw tkanki nabłonkowej , odpowiadających ektodermie i endodermie warstw zarodkowych, między którymi znajduje się galaretowata mezoglea . Wnętrze ciała wypełnia jama gastralna (jama...
Peroksysomy
Są to błonowe pęcherzyki uczestniczące w utlenianiu związków organicznych oraz usuwaniu szkodliwego dla komórek H 2 O 2 .
Pierścienice
Pierścienice występują w wodach słonych i słodkich, w glebie i ściółce. Niektóre są pasożytami. Posiadają wtórną jamę ciała ( celomę ). Ich ciało jest wydłużone, zbudowane z odcinków zwanych metamerami . Metameria występuje zarówno w budowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Ciało otacza wór powłokowo-mięśniowy , pokryty kutykulą i śluzem . Występują dwiewarstwy mięśni: okrężne i podłużne. Płyn wypełniający jamę ciała krąży oddzielnie w każdym odcinku. U pierścienic pojawił się układ...
Pierwiastki chemiczne budujące żywe organizmy
Organizmy żywe zbudowane są z tych samych pierwiastków, co materia nieożywiona, ale budujące je pierwiastki występują w innych proporcjach i pobierane są w sposób wybiórczy. Porównanie składu pierwiastkowego materii nieożywionej i organizmów żywych
Pijawki
Pijawki nie mają wyodrębnionej głowy. Cechuje je brak parapodiów i szczecinek, obecność przyssawek , obojnactwo i rozwój prosty. Są drapieżnikami lub pasożytami żywiącymi się krwią, np. pijawka lekarska , pijawka końska , pijawka rybia .
Płazińce
Płazińce żyją wolno przy dnie w wodach morskich i słodkich lub są pasożytami. Stanowią najprymitywniejszą grupę trójwarstwowców , tzn. zbudowane są z ekto -, endo - i mezodermy . Posiadają ciało o grzbietobrzusznym spłaszczeniu i dwubocznej symetrii . U pasożytów w części przedniej występują różne narządy czepne. Ciało płazińców pokrywa nabłonek, który u pasożytów wytwarza kutykulę chroniącą przed strawieniem w przewodzie pokarmowym żywiciela. Nabłonek wraz z warstwami mięśni tworzy...
Płazy
Płazy są zmiennocieplnymi kręgowcami ziemno-wodnymi. Dorosłe płazy są drapieżnikami. W zdobywaniu pokarmu wykorzystują długi, umięśniony język. Ponieważ odżywiają się często owadami, stąd odgrywają dużą rolę w tępieniu szkodników. Ciało spłaszczone grzbietowo-brzusznie składa się u większości płazów z głowy, tułowia, 2 par kończyn oraz ogona, który posiadają płazy ogoniaste. Między palcami kończyn, zwłaszcza tylnych, występuje błona pławna . W skórze znajdują się liczne gruczoły...
Płazy tarczogłowe
Płazy tarczogłowe są płazami kopalnymi, żyjącymi w karbonie i permie. Ich przodkami były ryby mięśniopłetwe, a znanymi ze skamieniałości przedstawicielami są: ichtiostega, mająca jeszcze wiele cech rybich oraz sejmuria, będąca formą przejściową w drodze ewolucji między płazami a gadami.
Płazy współczesne
Wśród płazów współczesnych wyróżnia się 3 rzędy: płazy bezogonowe, ogoniaste i beznogie. Płazy bezogonowe mają krótki tułów pozbawiony ogona. Potrafią wydawać głosy. Kończyny tylne, dłuższe od przednich, umożliwiają poruszanie się skokami. Zaliczane są do nich żaby, ropuchy, kumaki, rzekotki, grzebiuszki. Płazy ogoniaste mają wydłużone ciało z ogonem, o szeroko rozstawionych kończynach. Nie wydają głosu. Należą do nich salamandry, traszki, odmieńce jaskiniowe i aksolotle....
Pobieranie i transport wody oraz soli mineralnych przez rośliny
Sole mineralne pobierane z gleby przez roślinę najpierw dyfundują wraz z wodą przez ścianę komórkową włośników. Następnie są w sposób selektywny transportowane przez znajdujące się w błonie komórkowej kanały jonowe lub pompy jonowe do komórek. Mechanizm pobierania i transportu wody oraz jej usuwania przez roślinę opiera się na procesach dyfuzji, osmozy, pęcznienia oraz transportu aktywnego. O pobieraniu wody przez komórkę decyduje wartość potencjału wodnego , jaki komórka posiada....
Pobieranie pokarmu
Różnorodność pokarmu oraz sposobów jego pobierania sprawia, iż można zwierzęta podzielić na szereg grup. Ze względu na rodzaj pokarmu wyróżnia się: – monofagi – zjadają jeden rodzaj pokarmu; – polifagi – odżywiają się pokarmem zróżnicowanym. Ze względu na pochodzenie pokarmu: – holotrofy – zjadają w całości inne żywe organizmy lub ich części (roślinożercy, mięsożercy, wszystkożercy); – pasożyty – żyją kosztem innych organizmów; – saprofity i saprofagi – odżywiają się martwymi...
Pobudliwość oraz koordynacja procesów życiowych
Prawidłowe funkcjonowanie organizmu wymaga utrzymania stanu równowagi w środowisku wewnętrznym, co wyraża się stałością jego składu i warunków w nim panujących. Stan taki, zwany homeostazą , przejawia się w optymalnym dla organizmu przebiegu procesów metabolicznych, dostosowanych do jego potrzeb i stanu środowiska zewnętrznego oraz wewnętrznego. Nadrzędną rolę w utrzymaniu homeostazy odgrywają układy – nerwowy i hormonalny, które ściśle ze sobą współpracują. Koordynacja procesów życiowych...
Podstawczaki
Podstawczaki mają grzybnię zbudowaną z dikariotycznych strzępek, które mogą wytwarzać owocniki. Czasem rozmnażają się bezpłciowo za pomocą zarodników konidialnych. Rozmnażanie płciowe ma postać somatogamii i prowadzi do wytworzenia zarodników podstawkowych. W cyklu rozwojowym podstawczaków przeważa dikariofaza, haplofaza jest skrócona, a diplofaza ogranicza się do komórki (podstawki), na której powstają zarodniki podstawkowe. Przedstawicielami podstawczaków jest większość tzw. grzybów...
Podstawowe problemy ewolucji organizmów
Pojęcie ewolucja oznacza nieustanne, stopniowe przemiany, które biegną w określonym kierunku. Ewolucja organizmów jest procesem historycznego rozwoju życia na Ziemi – od organizmów najprostszych do coraz większej liczby form o coraz wyższym stopniu zorganizowania.
Podział białek
– ze względu na skład chemiczny wyróżnia się: białka proste – zbudowane są wyłącznie z aminokwasów. Rodzaje białek prostych Przykłady białek prostych histony białka związane z DNA albuminy białka obecne w mleku, jajach, surowicy krwi globuliny immunoglobuliny, fibrynogen, miozyna, obecne też w mleku i jajach skleroproteiny kolagen, keratyna białka złożone – oprócz aminokwasów zawierają składnik niebiałkowy,...
Podział komórki
Każda komórka powstaje przez podział komórki już istniejącej. Proces ten umożliwia powstawanie nowych organizmów: jednokomórkowych i wielokomórkowych oraz wzrost i rozwój organizmów wielokomórkowych. Przy podziale komórki następuje najpierw podział jej materiału genetycznego, a potem odbywa się podział cytoplazmy. Jeśli podział materiału genetycznego zachodzi w sposób bezpośredni, przez przewężenie jądra (lub jak u prokariontów samych nitek DNA), mówimy o amitozie . Natomiast podział...
Poglądy na ewolucję organizmów
Zmienność świata organicznego pobudzała i nadal pobudza ludzi do pytań o pochodzenie życia. Na przestrzeni wieków ścierały się dwa przeciwstawne poglądy: jeden z nich zakładał stałość i niezmienność przyrody żywej, drugi – możliwość jej ewolucyjnego rozwoju. Pierwszy z poglądów, reprezentowany przez kreacjonizm , przyjmował, iż świat został stworzony przez Boga w jednym akcie stworzenia. Głosił niezmienność gatunków i ich liczby. Dostrzegając zróżnicowanie gatunków, systematyzował je...
Polisacharydy
Polisacharydy (wielocukry) Mają budowę prostych lub rozgałęzionych łańcuchów, powstałych w wyniku kondensacji bardzo wielu cząsteczek cukrów prostych, łączących się wiązaniami glikozydowymi. Nierozpuszczalne w wodzie, w obecności enzymów ulegają hydrolizie. Wielocukrem jest np. skrobia, glikogen, celuloza,chityna. Skrobia – powstaje przez kondensację cząsteczek glukozy, tworzących dwa łańcuchy: nierozgałęzionej amylozy i rozgałęzionej amylopektyny; u roślin materiał zapasowy. Glikogen...
Połączenia między komórkami
Komórki prokariotyczne lub eukariotyczne mogą stanowić samodzielny organizm, spełniający wszystkie czynności życiowe. Mogą też jako komórki eukariotyczne budować organizmy wielokomórkowe, w których zorganizowane są w zespoły zwane tkankami. Tkanka to zespół komórek o wspólnym pochodzeniu, wyspecjalizowanych do pełnienia określonej funkcji. Wzajemna współpraca między komórkami wymaga łączności między nimi. Komórki roślinne otoczone sztywnymi celulozowymi ścianami komórkowymi,...
Porosty
Porosty to grupa grzybów, które dzięki zdolności współżycia z glonami uzyskały nowe możliwości życiowe. Stąd porosty traktowane są jako grupa ekologiczna, a nie wyróżniona na zasadzie pokrewieństwa. Porosty są organizmami plechowymi, przy czym komórki grzyba oraz glonów mogą być ułożone bezwładnie (plecha homeomeryczna) lub warstwami (plecha heteromeryczna). Budujące plechę grzyby to głównie workowce, czasem podstawczaki. Natomiast glony są przedstawicielami sinic lub zielenic. Symbioza...
Pośrednie dowody ewolucji
Pośrednich dowodów ewolucji dostarczają wyniki badań porównawczych z zakresu anatomii, embriologii, fizjologii, biogeografii, biochemii, genetyki. Wskazują zarówno na jedność budowy i funkcji różnych organizmów świadczące o ich wspólnym pochodzeniu, jak i na ich zróżnicowanie, które stanowi wynik przystosowania się do różnorodnych warunków życia. Są uzupełnieniem dowodów bezpośrednich, jakich dostarcza paleontologia.
Powłoki ciała
Ciało bezkręgowców pokrywa jednowarstwowy nabłonek . Gdy zaopatrzony jest w rzęski, pełni funkcję lokomotoryczną. Może też wytwarzać różne wydzieliny, zwane kutykulą (oskórkiem) o charakterze śluzu (np. u pierścienic, ślimaków), elastycznej powłoki (np. u nicieni), albo sztywnej w postaci chitynowego pancerza (u stawonogów) lub też wapiennej muszli (u ślimaków i małży). Jeśli powłoki są sztywne, pełnią funkcję szkieletu zewnętrznego i miejsca przyczepu mięśni. U kręgowców ciało...
Powstanie i rozwój życia na Ziemi
Ziemia wraz z Układem Słonecznym powstała około 4,6 mld lat temu. Narodziny życia na Ziemi poprzedziła ewolucja biochemiczna, podczas której tworzyły się związki organiczne. Ich nagromadzenie umożliwiło tworzenie samo powielających się struktur. Dały one początek pierwotnym prakomórkom. Życie na Ziemi powstało 3,8 mld lat temu. Od tego momentu rozpoczęła się ewolucja biologiczna.
Powstawanie gatunku
Gdy różnicowanie się puli genowej populacji wewnątrz gatunku stanie się dostatecznie duże, może nastąpić przekształcenie populacji w niezależne gatunki. W obrębie gatunku występuje w zasadzie swobodna wymiana genów. Stąd gatunek to zbiór osobników, które posiadają wspólną pulę genową. Dlatego też brak przepływu genów między populacjami prowadzi do specjacji , czyli powstania gatunku. Warunkiem specjacji, obok zróżnicowania genetycznego gatunku, uwarunkowanego powstawaniem mutacji...
Poziomy organizacji cząsteczki białka
Wyróżnia się kilka różnych poziomów organizacji cząsteczki białka. Są to kolejno : – struktura pierwszorzędowa , uwarunkowana sekwencją aminokwasów w łańcuchu polipeptydowym, połączonych wiązaniami peptydowymi; – struktura drugorzędowa , określona przez ukształtowanie łańcucha polipeptydowego w strukturę przestrzenną α-helix i β-harmonijkę dzięki wiązaniom wodorowym między resztami aminokwasów; – struktura trzeciorzędowa , związana ze sposobem pofałdowania i ułożenia łańcucha...
Praptaki
Praptaki reprezentowane są przez pochodzącego z okresu jury praptaka, który posiadał wiele cech zarówno gadzich, jaki ptasich. Cechami gadzimi jest obecność zębów, brak grzebienia mostka, długi ogon składający się z wielu kręgów, kończyny przednie o trzech palcach zakończonych pazurami. Cechą ptasią była obecność piór pokrywających ciało.
Prassaki
Prassaki to najbardziej pierwotna podgromada ssaków. Obejmuje jeden rząd. – Stekowce reprezentowane są przez dziobaka i kolczatki (Australia). Składają jaja, ale młode karmione są mlekiem matki. Ponadto cechują je szeroko rozstawione na boki kończyny, kość krucza w pasie barkowym oraz dość duże wahania temperatury ciała.
Prawa Mendla
Grzegorz Mendel analizując wyniki swoich doświadczeń prowadzonych nad krzyżowaniem grochu siewnego, odkrył reguły przekazywania cech dziedzicznych. Stanowią one podstawowe prawa dziedziczenia. Doświadczenia wykonywane przez Mendla polegały na krzyżowaniu ze sobą odmian grochu o ustalonych, charakterystycznych cechach, tzw. czystych linii , czyli takich, których osobniki w kolejnych pokoleniach obdarzone są tą samą cechą (zatem były to homozygoty pod względem tej cechy). Ogółem...
Prawidłowości ewolucji
Ewolucja przebiega na wielu poziomach. Mikroewolucja zachodzi na poziomie populacji, wewnątrz gatunku, w stosunkowo krótkim okresie czasu. Polega na powstaniu drobnych zmian we frekwencji alleli w puli genowej populacji, które prowadzą do wyodrębnienia się nowych form, odmian, ras. Specjacja na ogół jest wynikiem wielu procesów mikroewolucyjnych, prowadzących do powstania gatunku, choć może też zajść w sposób skokowy. Makroewolucja prowadzi do wyodrębnienia się nowych rodzajów i...
Prawo Hardy’ego-Weinberga
Stan populacji, w którym częstość występowania alleli poszczególnych genów utrzymuje się bez zmian z pokolenia na pokolenie, opisuje prawo Hardy’ego-Weinberga . Głosi ono, że jeżeli kojarzenie jest losowe, nie występują mutacje, nie działa dobór naturalny ani dryf genetyczny, nie zachodzi migracja, a populacja jest dostatecznie duża, to częstość występowania wszystkich alleli w populacji jest stała i brak jest zmian ewolucyjnych. Populacja znajduje się w stanie równowagi genetycznej....
Protisty – od jednej komórki do organizmu wielokomórkowego
Królestwo Protista obejmuje eukariotyczne organizmy jednokomórkowe, kolonijne lub wielokomórkowe o prostej budowie, żyjące głównie w wodzie, a niekiedy w środowiskach wilgotnych, względnie jako pasożyty w innych organizmach. Są autotrofami lub heterotrofami. Stanowią grupę polifiletyczną organizmów o różnym pochodzeniu. Stąd też podział systematyczny królestwa Protista ciągle ulega zmianom i nie jest do końca ustalony. Ze względu na podobne cechy morfologiczne oraz tryb życia w obrębie...
Protisty grzybopodobne
Obejmują protisty zaliczane dawniej do grzybów, nie są jednak z nimi spokrewnione. Zbudowane są z nitkowatych, wielokomórkowych lub komórczakowych strzępek, czasem ruchliwych śluźni. Mają ściany komórkowe zbudowane z celulozy. Są cudzożywne – saprofityczne lub pasożytnicze. Zalicza się do nich śluzowce i lęgniowce. Śluzowce żyją w glebie lub w martwych pniach drzew. Charakteryzują się obecnością w cyklu rozwojowym wielojądrowego pełzaka, u którego w pewnym momencie wzrasta znacznie masa...
Protisty roślinopodobne, czyli glony
Są grupą protistów autotroficznych, pierwotnie wodnych, o prostej budowie (do protistów nie są zaliczane sinice włączane niekiedy do glonów). Nie są ze sobą spokrewnione, ale stanowią grupę morfologiczno-ekologiczną. Występują w wodzie oraz różnych wilgotnych siedliskach. Należą do nich zarówno organizmy jednokomórkowe o zróżnicowanej formie ciała, jaki kolonijne oraz wielokomórkowe o budowie plechowatej. Większość posiada ścianę komórkową zbudowaną z celulozy i pektyny, niekiedy wysyconą...
Protisty zwierzęce, czyli pierwotniaki
Są jednokomórkowymi organizmami heterotroficznymi. Komórka otoczona jest pellikulą o różnej grubości. Nie posiadają ściany komórkowej, choć niektóre mogą tworzyć na zewnątrz komórki pancerzyki utworzone z krzemionki, węglanu wapnia, a nawet z elementów celulozowych. Z reguły poruszają się aktywnie. Wyjątek stanowią niektóre pasożyty, które zatraciły zdolność ruchu. Różnorodność kształtów jest w tej grupie protistów olbrzymia, ale wszystkie formy można sprowadzić do następujących typów:...
Przegląd bakterii i ich znaczenie
Ogromna liczebność bakterii oraz zróżnicowanie ich właściwości fizjologicznych sprawia, iż mogą występować we wszystkich środowiskach, znajdując tam dogodne warunki do życia. Podział systematyczny bakterii Bakterie dzielone są na archebakterie i bakterie właściwe.
Przegląd roślin nagonasiennych
Systematyka wśród współcześnie żyjących roślin nagonasiennych wyróżnia cztery grupy: sagowce, miłorzębowe, gniotowe, iglaste. Natomiast do wymarłych nagonasiennych zalicza paprocie nasienne, kordaity i benetyty. Paprocie nasienne występowały od dewonu do kredy, osiągając szczyt rozwoju w karbonie. Na końcach ich pierzastych liści, pokrojem przypominających liście paproci, tworzyły się zalążki. Kordaity były to rośliny drzewiaste żyjące pod koniec ery paleozoicznej, o dużych lancetowatych...
Przegląd roślin okrytonasiennych
Systematyka roślin okrytonasiennych nie jest ostatecznie ustalona. Tradycyjnie rośliny okrytonasienne dzieli się na dwie klasy: dwuliścienne i jednoliścienne. Grupy te różnią się między sobą szeregiem cech. Dwuliścienne Jednoliścienne zarodek z dwoma liścieniami zarodek z jednym liścieniem nasiona bielmowe lub bezbielmowe nasiona przeważnie bielmowe liście proste lub złożone o różnej postaci, z nerwacją dłoniastą lub pierzastą liście...
Przegląd systematyczny
Grzyby ( Fungi ) dzielone są na cztery typy: skoczkowce, sprzężniowce, workowce, podstawczaki. Niektórzy przedstawiciele grzybów (wg Lewiński, 2004, zmienione)
Przegląd wybranych grup protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka
Podział systematyczny królestwa Protistów nie jest do końca ustalony, co wynika z bardzo dużego zróżnicowania zaliczanych do niego grup organizmów oraz różnego stopnia ich pokrewieństwa. Protisty są grupą parafiletyczną, gdyż pochodzą wprawdzie od wspólnego przodka, ale jest to równocześnie przodek roślin, zwierząt i grzybów. W literaturze istnieje kilka wersji systematyki protistów. Niektórzy badacze podają w wątpliwość zasadność łączenia tak różnorodnej grupy organizmów w obrębie wspólnego...
Przekształcenia liści
Konieczność przystosowania się roślin do różnorodnych środowisk i różnych sposobów życia przyczyniła się do powstania modyfikacji w budowie liścia, aby mógł spełniać inne, dodatkowe funkcje.
Przekształcenia łodyg
Niezależnie do głównych czynności łodyga może pełnić funkcje dodatkowe i dlatego ulega różnym przekształceniom.
Przemiany anaboliczne w komórce
Przemiany anaboliczne prowadzą do biosyntezy złożonych związków organicznych przy udziale energii pochodzącej z zewnątrz (np. energii świetlnej) lub wyzwalanej w przemianach katabolicznych.
Przemiany kataboliczne w komórce
Prowadzą do rozpadu bardziej złożonych cząsteczek na prostsze, dzięki czemu wyzwala się energia.
Przepływ energii i obieg materii
Funkcjonowanie ekosystemu wymaga ciągłego dopływu energii z zewnątrz. Pierwotnym źródłem energii jest promieniowanie słoneczne . Znaczna jego część, która docierana Ziemię, ulega rozproszeniu w postaci ciepła, a tylko niewielką część (ok. 1%) zużywają fotoautotrofy w procesie fotosyntezy, magazynując w materii organicznej asymilatów, które powstają w tym procesie. Materia organiczna, wytworzona przez producentów ze składników nieorganicznych pochodzących ze środowiska abiotycznego,...
Przetwarzanie pokarmu w przewodzie pokarmowym odbywa się w kolejnych jego odcinkach.
W jamie ustnej pokarm jest rozdrabniany przy udziale zębów (u ssaków są one zróżnicowane na s iekacze, kły, przedtrzonowe i trzonowe) oraz mieszany ze śliną produkowaną przez ślinianki (przyuszne, podjęzykowe i podżuchwowe). Zawarta w ślinie amylaza ślinowa (ptyalina), przy pH około 7 rozkłada skrobię na krótsze łańcuchy węglowodanowe oraz maltozę. Rozkład skrobi przez amylazę ślinową (ptyalinę) zachodzi do czasu unieczynnienia amylazy przez kwaśny sok żołądkowy. Ślina pełni też funkcje...
Przewodzenie impulsu nerwowego
Jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego jest neuron . Jego podstawowym zadaniem jest przyjmowanie, przewodzenie i przekazywanie sygnałów, co związane jest z właściwościami błony komórkowej. Przewodzenie impulsu we włóknach nerwowych (bezosłonkowych) (wg Delaney, 1976) Wewnątrz każdej komórki przeważają kationy potasu i aniony organiczne, natomiast w otoczeniu komórki jony sodowe i chlorkowe. Stężenie anionów po obu stronach błony jest zbliżone, różnice dotyczą...
Przyrost wtórny korzenia
Zaczyna się w strefie korzeni bocznych w momencie pojawienia się kambium (miazgi twórczej) i fellogenu (miazgi korkotwórczej), w czym uczestniczy miękisz walca i perycykl . Kambium tworzy się w postaci łuków, oddzielając wiązki drzewne od łykowych. Łuki te stopniowo łączą się, przybierając początkowo kształt falisty, a później kształt walca. Wynikiem działalności kambium jest odkładanie komórek drewna wtórnego i łyka wtórnego . Na skutek tworzenia się coraz to nowych warstw drewna...