Układ rozrodczy

Rozmnażanie odbywa się dwoma zasadniczymi sposobami: wskutek rozmnażania bezpłciowego lub rozmnażania płciowego. W pierwszym wypadku nowy organizm powstaje z części ciała organizmu organizmu rodzicielskiego, np. w drodze pączkowania (drożdże, koralowce, stułbia), fragmentacji ciała (niektóre robaki płaskie, rozgwiazdy) lub przez powielanie organów wegetatywnych roślin (łodyg, liści lub korzeni). W takich wypadkach potomstwo jest identyczne jak osobnik rodzicielski ? także pod względem genetycznym. Dziedziczy więc wszystkie jego wady i zalety. Strategia ta jest prosta, ale nie pozwala na tworzenie nowych układów genów, co może mieć znaczenie dla adaptacji gatunków do zmieniających się warunków środowiska (w procesie ewolucji). W jądrach mężczyzny powstają plemniki, wydzielane są też hormony. Męski układ rozrodczy obejmuje: jądra w worku mosznowym, nasieniowody, prącie (penis) oraz gruczoły pomocnicze: najądrza i gruczoł krokowy. Wnętrze jąder wypełniają liczne, kręte kanaliki nasienne. W nich znajdują się niewyspecjalizowane komórki, nazwane spermatogoniami. W okresie dojrzałości płciowej część tych komórek dzieli się mitotycznie (powstają liczne nowe spermatogonia), część zaś przechodzi mejozę (nazywaną spermatogenezą) W jej wyniku powstają ostatecznie haploidalne plemniki (po 4 z każdego spermatogonium). Plemniki przsuwają się kanalikami nasiennymi do najądrzy, gdzie dojrzewają i są przechowywane. Prącie jest najądrzem kopulacyjnym zbudowanym z wydłużonego trzonu i rozszerzonego zakończenia ? żołędzi, osłoniętego fałdem skórnym (napletkiem) We wnętrzu prącia znajdują się ciała jamiste. Podczas podniecenia seksualnego wypełniają się one krwią, co prowadzi do wzwodu prącia. W czasie stosunku płciowego, w odruchowym akcie ejakulacji (wytrysku), plemniki dochodzą nasieniowodami do prostaty, a stamtąd przez cewkę moczową biegnącą dalej w prąciu dostają się do pochwy. Do dróg rodnych dostaje się kilka mililitrów nasienia ? spermy, czyli płynnej zawiesiny zawierającej ok. 300-400mln ruchliwych plemników. OLIGOSPERMIA ? Jeżeli zawartość plemników spadnie poniżej 40 mln w mililitrze mówimy o stanie oligospermii. W jajnikach kobiety powstają komórki jajowe, wydzielane są także hormony. Zasadniczymi elementami żeńskiego układu rozrodczego są jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz srom (zewnętrzne narządy płciowe). Jajniki znajdują się w dolnej części jamy brzusznej i kształtem nieco przypominają duże migdały. Przymocowane są więzadłami do ściany macicy. We wnętrzu każdego jajnika znajduje się delikatna tkanka łączna z dojrzewającymi komórkami jajowymi. Komórki jajowe dojrzewają w pęcherzykach jajnikowych (pęcherzykach Graafa) ? każdy pęcherzyk składa się z komórki jajowej oraz otaczających ją komórek. Mechanizm tworzenia żeńskich komórek rozrodczych jest zupełnie inny niż plemników. Proces powstawania komórek jajowych, czyli oogeneza rozpoczyna się u dziewczynki jeszcze zanim się ona urodzi, ale ulega zahamowaniu do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Podczas oogenezy z jednej komórki macierzystej powstaje tylko jedna komórka jajowa (pozostałe komórki haploidalne się degenerują). Ponadto żeński układ rozrodczy produkuje niewiele komórek jajowych. Macica jest nieparzystym narządem przypominającym gruszkę. Grube ściany macicy są silnie umięśnione (mięśnie gładkie) i wysłane od wewnątrz błoną śluzową (endometrium). Dolna część macicy ? szyjka ? łączy się z długą na około 10 cm pochwą. Cykl menstruacyjny kobiety podlega kontroli hormonalnej. Wydzielanie hormonów męskich podlega niewielkim wahaniom przez większą część okresu dojrzałości płciowej mężczyzny. Przeciwnie u kobiety ? poziom hormonów żeńskich zmienia się w charakterystyczny, cykliczny sposób. Przejawem tej periodyczności jest cykl miesiączkowy, powtarzający się od okresu dojrzewania do menopauzy. Pojedynczy cykl rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego. Pierwsza faza ? krwawienie menstruacyjne (miesiączka) ? trwa 4-5 dni. W tym czasie przysadka mózgowa uwalnia hormon folikulotropowy, który w jajniku pobudza rozwój jednego z licznych pierwotnych pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie estrogenów. Między 5 a 14 dniem cyklu ? w fazie przedowulacyjnej ? estrogeny pobudzają namnażanie się komórek w błonie śluzowej macicy i tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Pod koniec fazy przedowulacyjnej przysadka wydziela hormon luteinizujący. Ten ostatni wraz z hormonem folikulotropowym doprowadzają do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka Graffa i uwolnienia komórki jajowej. Nazywamy to olowucją, czyli jajeczkowaniem. W jajniku z pękniętego pęcherzyka formuje się tak zwane ciałko żółte. Następnie ma miejsce faza poowulacyjna trająca do 28 dnia cyklu. Po jajeczkowaniu ciałko żółte zaczyna produkować hormon o nazwie progesteron. Pod jego wpływem błona śluzowa macicy dalej grubieje i zaczyna wydzielać płyn bogaty w substancje odżywcze. Progesteron hamuje także wydzielanie z przysadki hormonu luteiznizującego. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to po ok. 10 dniach od owulacji ciałko żółte szybko degeneruje się w ciałko białawe. Na skutek niedotlenienia komórki śluzówki macicy obumierają i ulegają złuszczeniu w procesie menstruacji. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, zarodek wydziela hormon ? gonadotropinę kosmówkową, który podtrzymuje aktywność ciałka żółtego w jajniku, poza tym wstrzymuje kolejne jajeczkowanie. Dzięki temu możliwe jest utrzymanie wysokiego stężenia progesteronu aż do 4 miesiąca ciąży, gdy produkcję tego hormonu przejmuje samo łożysko. BRUZKOWANIE ? Już kilkanaście godzin po zlaniu się komórki jajowej i plemnika (zapłodnieniu) rozpoczynają się podziały mitotyczne zygoty, czyli bruzdkowanie. 7 dnia po zapłodnieniu kilkudziesięciokomórkowy zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy ? implantacja. GASTRULACJA ? W drugim i trzecim tygodniu życia zarodka zaczyna się gastrulacja. Wówczas formują się charakterystyczne grupy komórek ? tak zwane listki zarodkowe. Z nich rozwijają się początkowo pierwotne narządy, takie jak na przykład struna grzbietowa (zastępowana przez kręgosłup), ogon, cewka nerwowa (przekształca się potem w mózgowie i rdzeń kręgowy). ORGANOGENEZA ? W kilka tygodni po zapłodnieniu rozpoczyna się organogeneza ? z listków rozwijają się narządy ostateczne, między innymi serce, mózgowie, płuca i mięśnie. W trzecim miesiącu życia zarodek ma już pracujące serce, wykazuje proste odruchy, może się też poruszać. Pod koniec 12 tyg rozwoju płód osiąga już wygląd miniaturowego człowieka. ŁOŻYSKO ? jest wyjątkowym narządem powstającym z połączenia tkanek zarodka i matki. Część matczyna łożyska powstaje z tkanki łącznej błony śluzowej macicy, część płodowa z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek. Obie części łożyska są silnie unaczynione, ale krew matki i płodu nie miesza się!