Krainy Geograficzne Polski i ich charakterystyka
1. Pobrzeża
Położenie:
Obszary nizinne przylegające do Morza Bałtyckiego. Wydzielono:
- Nizina Szczecińska
- Pobrzeże Słowińskie
- Pobrzeże Gdańskie
- Żuławy Wiślane
Klimat:
Morski, charakteryzujący się łagodnymi zimami i chłodnymi latami. Ku wschodowi występuje wzrost kontynentalizmu klimatu. Występują bryzy, a jesienią i zimą częste są sztormy.
Roślinność:
Bory nadmorskie, łąki bagienne, wrzosowiska oraz roślinność wydmowa.
Wody:
Znajdują się ujściowe odcinki Wisły i Odry. Liczne rzeki przymorskie wypływające z Pojezierza Pomorskiego. Jeziora przybrzeżne oraz obszary bagienno-torfowiskowe.
Budowa Geologiczna:
Utowry polodowcowe, rzeczne, morskie oraz formowane przez działalność wiatru. Nieliczne surowce mineralne: ropa naftowa i gaz ziemny, sole potasowe oraz piaski.
Gleby:
Bielice, brunatne i bagienne. Przy deltowatych ujściach Wisły i Odry występują urodzajne mady.
Rzeźba Terenu:
Obszary równinne i pagórkowate o wysokościach do 100 m n.p.m. Brzegi piaszczyste (plaże i wydmy) oraz klifowe.
Przemysł:
Przemysł stoczniowy, elektromaszynowy oraz przetwórstwo rybne dominują w tej krainie.
Rolnictwo:
Przeważają uprawy ziemniaków i żyta oraz hodowla bydła. Na lepszych glebach uprawia się pszenicę i buraki cukrowe. W okolicach dużych miast rozwinęło się warzywnictwo. Dobrze rozwinięte rybołówstwo dalekomorskie i przybrzeżne.
Turystyka:
Rozwija się głównie w sezonie letnim, mając charakter wypoczynkowy. Powstały liczne miejscowości wypoczynkowe i kąpieliska. Występują także atrakcje przyrodnicze i kulturowe. Główne ośrodki: Szczecin, Gdańsk, Malbork.
2. Pojezierza Polskie
Położenie:
Między pobrzeżami południowobałtyckimi a Nizinami Środkowopolskimi. Wydzielono:
- Pojezierze Pomorskie
- Pojezierze Wielkopolskie
- Pojezierze Mazurskie
Klimat:
Zróżnicowany. Pojezierze Wielkopolskie i Pomorskie mają cechy morskie, natomiast Pojezierze Mazurskie cechy kontynentalne. We wschodniej Wielkopolsce i na Kujawach występuje stepowienie.
Roślinność:
Przewaga borów sosnowych porastających piaski sandrowe i wydmy.
Wody:
Liczne jeziora polodowcowe tworzące pojezierza. Sieć rzeczna ukształtowana przez lądolód – duże rzeki wykorzystują pradoliny, a mniejsze dostosowały się do rzeźby terenu.
Budowa Geologiczna:
Utowry polodowcowe (piaski, żwiry i iły). Bogactwa mineralne: surowce budowlane i ceramiczne, sól kamienna, wapienie, węgiel brunatny oraz ropa naftowa.
Gleby:
Przeważnie bielicowe, brunatne i płowe. Na Kujawach i w okolicach Gniezna występują żyzne czarne ziemie.
Rzeźba Terenu:
Silnie urozmaicona, charakter polodowcowy. Główne elementy: wały moren czołowych, równiny sandrowe, pradoliny i rynny polodowcowe. Występuje strefowość form polodowcowych.
Przemysł:
Głównie wydobywczy i przetwórczy, związany z występowaniem soli kamiennej, wapieni, węgla brunatnego i ropy naftowej. W dużych miastach rozwija się przemysł elektromaszynowy, środków transportu oraz chemiczny.
Rolnictwo:
Najlepsze warunki naturalne na Pojezierzu Wielkopolskim – uprawy ziemniaków i buraków cukrowych, hodowla bydła i trzody chlewnej. Pozostałe pojezierza – uprawa żyta, ziemniaków i lnu oraz hodowla bydła. Rozwinięte rybołówstwo śródlądowe.
Turystyka:
Atrakcyjne tereny dla turystyki letniej – urozmaicony krajobraz, liczne jeziora i rozległe powierzchnie leśne. Niektóre obszary bogate w zabytki związane z najstarszym okresem w historii Polski (okolice Gniezna).
3. Niziny Środkowopolskie
Położenie:
Między pasem pojezierzy a Wyżynami Polskimi. Wydzielono:
- Nizina Śląska
- Nizina Mazowiecka
- Nizina Podlaska
- Polesie Lubelskie
Klimat:
W zachodniej części cechy oceaniczne, we wschodniej kontynentalne. Niewielkie opady (500-800 mm/rok). Wzrost rocznych amplitud temperatur ku wschodowi.
Roślinność:
Obszary o największym stopniu wylesienia w Polsce. Na piaskach rosną bory sosnowe. Występują resztki dawnych puszcz (Knyszyńska, Kampinoska, Białowieska).
Wody:
Duże rzeki o charakterze tranzytowym. Znaczne powierzchnie bagien i torfowisk, zwłaszcza we wschodniej części kraju. Brak pojezierzy.
Budowa Geologiczna:
Utowry polodowcowe rzeczne i jeziorne. Bogactwa naturalne: rudy miedzi, węgiel brunatny, gaz ziemny oraz okruchowe surowce budowlane i ceramiczne.
Gleby:
Przeważnie bielice, płowe, bagienne, brunatne. W dolinach dużych rzek – mady. Rzadkie czarne ziemie.
Rzeźba Terenu:
Przeważają równiny rozcięte przez szerokie doliny rzeczne i pradoliny. Większe wyniosłości tworzą Wał Trzebnicki i Wzniesienia Łódzkie. Powszechne wydmy.
Przemysł:
Rozwinięty głównie w dużych miastach: Wrocław, Łódź, Warszawa, Białystok. Powstały okręgi przemysłowe. W rejonach wydobycia rud miedzi i węgla brunatnego rozwija się górnictwo, hutnictwo oraz przemysł energetyczny.
Rolnictwo:
Najlepiej rozwinięte na Nizinie Śląskiej i Wielkopolskiej dzięki dobrym glebom i korzystnym warunkom klimatycznym. Uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, rzepak i ziemniaki. Hoduje się bydło i trzodę chlewną. Wokół dużych miast intensywnie rozwija się warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka:
Głównie w dużych miastach, gdzie znajdują się liczne zabytki.
4. Wyżyny Polskie
Położenie:
Między Nizinami Środkowopolskimi a Kotlinami Podkarpackimi. Wydzielono:
- Wyżyna Śląska
- Wyżyna Krakowsko-Częstochowska
- Wyżyna Niecka Nidziańska
- Wyżyna Kielecko-Sandomierska
- Wyżyna Lubelska
- Roztocze
Klimat:
Silnie zróżnicowany. W zachodniej części oddziałują morskie masy powietrza, ku wschodowi wzrasta kontynentalizm klimatu. Warunki klimatyczne Wyżyny Śląskiej zostały silnie przeobrażone przez działalność gospodarczą.
Roślinność:
Tereny przeważnie bezleśne. Resztki grądów, buczyn i puszcz jodłowych. Większe kompleksy leśne: Puszcza Świętokrzyska i Puszcza Solska.
Wody:
Sieć rzeczna rzadka, cieki niewielkie i ubogie w wodę. W niektórych rejonach silne zanieczyszczenie wód (Wyżyna Śląska). Obszary źródłowe Warty, Pilicy, Nidy, Wieprza i Małej Panwi. Sztuczne zbiorniki wodne: Starachowicki, Poraj oraz stawy hodowlane w okolicach Krasnobrodu i Tomaszowa Lubelskiego.
Budowa Geologiczna:
Różnorodne skały osadowe (piaskowce, zlepieńce, wapienie, margle itp.). Liczne bogactwa mineralne: węgiel kamienny, rudy cynku i ołowiu, rudy żelaza, skały budowlane (piaskowce, zlepieńce) oraz surowce chemiczne (wapienie, gipsy i kreda).
Gleby:
Zróżnicowane w zależności od podłoża, na którym się rozwinęły (różne odmiany rędzin, czarnoziemy, gleby brunatne, mady, bielice).
Rzeźba Terenu:
Silnie urozmaicona, charakterystyczna dla form polodowcowych. Przeważnie falista z wyraźnymi wyniosłościami powierzchni ziemi (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Góry Świętokrzyskie, Roztocze) oraz obniżeniami (Wyżyna Niecka Nidziańska).
Przemysł:
Silne zróżnicowanie regionalne. Najsilniej rozwinięty na Wyżynie Śląskiej, nieco słabiej na Wyżynie Kielecko-Sandomierskiej i Lubelskiej. Uwarunkowany występowaniem bogatej bazy surowcowej (górnictwo, hutnictwo). W dużych miastach rozwijają się różne gałęzie przemysłu przetwórczego i lekkiego.
Rolnictwo:
Uwarunkowane występowaniem dobrych gleb i tradycjami. Najlepiej rozwinięte na Wyżynie Lubelskiej, Kielecko-Sandomierskiej i w Wyżynie Niecka Nidziańska. Uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, rzepak, tytoń, chmiel. Silnie rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka:
Rozwinięta na obszarach słabo przekształconych przez człowieka, z licznymi atrakcjami przyrodniczymi i kulturowymi. Główne rejony: Jura Krakowsko-Częstochowska, Góry Świętokrzyskie, okolice Kielc oraz Lublin i Zamość.
5. Kotliny Podkarpackie
Położenie:
Między Wyżynami Polskimi a Karpatami. Wydzielono:
- Kotlinę Oświęcimską
- Bramę Krakowską
- Kotlinę Sandomierską
Klimat:
Łagodny, o cechach kontynentalnych. Region należy do najcieplejszych w Polsce.
Roślinność:
Region słabo zalesiony. Duże kompleksy leśne występują jedynie w Kotlinie Sandomierskiej na podłożu piaszczystym (Puszcze Sandomierska i Solska) oraz na wschód od Krakowa (Puszcza Niepołomicka).
Wody:
Region odwadniany przez Wisłę i jej karpackie dopływy. Występują tu częste powodzie wiosenne i letnie.
Budowa Geologiczna:
Zapadlisko przedgórskie wypełnione iłami i piaskami morskimi, na których zalegają osady rzeczne. Liczne surowce mineralne: sól kamienna, gips, siarka, gaz ziemny, ropa naftowa.
Gleby:
Przeważnie bielice, brunatne i płowe. W południowej części Kotliny Sandomierskiej występuje pas czarnoziemów.
Rolnictwo:
Uprawia się pszenicę, żyto i ziemniaki. Rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo. Hoduje się bydło i drób.
Rzeźba Terenu:
Obszar równinny i falisty, otoczony wyraźnymi progami Pogórza Karpackiego i Wyżyn Polskich. Kotliny rozcięte przez karpackie dopływy Wisły, między którymi występują płaskowyże. W Kotlinie Sandomierskiej znajdują się duże pola wydmowe.
Przemysł:
Zachodnia część Kotlin wykazuje silne powiązanie z GOP-em (przemysł energetyczny, chemiczny i elektromaszynowy oraz górnictwo). We wschodniej części Kotlin uwarunkowany jest rozwój bazy surowcowej (siarka, gips, gaz ziemny, sól kamienna). Rozwinięte przetwórstwo tych surowców oraz przemysł elektromaszynowy i środków transportu.
Turystyka:
Najatrakcyjniejsze są miasta z cennymi zabytkami i obiektami kulturowymi. Największym ośrodkiem jest Kraków. Pozostałe ośrodki: Baranów Sandomierski, Sandomierz, Oświęcim, Wieliczka.
6. Karpaty
Położenie:
W południowej Polsce. Wydzielono:
- Tatry
- Pieniny
- Podhale (Karpaty Wewnętrzne)
- Beskidy
- Bieszczady
- Podgórze Karpackie (Karpaty Zewnętrzne)
Klimat:
Górski, zależny od wysokości n.p.m. Występują piętra klimatyczne charakteryzujące się spadkiem temperatury i wzrostem ilości opadów wraz z wysokością.
Roślinność:
Zróżnicowana, tworząca wyraźne piętra roślinne: regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, hale, turnie. Dominują lasy świerkowe.
Wody:
Główny obszar źródłowy rzek polskich. Góry należą prawie w całości do dorzecza Wisły. Zmienne stany wód w ciągu roku. Na większych rzekach wybudowano jeziora zaporowe: Porąbka, Tresna, Czorsztyńskie, Różnowskie, Czchowskie, Myczkowskie i Solińskie. Występują wody mineralne.
Budowa Geologiczna:
Zróżnicowana:
- Karpaty Zewnętrzne: Łupki, piaskowce, zlepieńce (flisz)
- Karpaty Wewnętrzne: Granity, piaskowce, wapienie
Typowe góry fałdowe. Bogactwa mineralne: ropa naftowa, gaz ziemny, wody mineralne oraz skały budowlane.
Gleby:
Przeważnie górskie. Na podłożu wapiennym występują rędziny, w dolinach większych rzek mady. Na Pogórzu Karpackim czarnoziemy, rozwinięte na lessach.
Rzeźba Terenu:
Zróżnicowana, uwarunkowana budową geologiczną.
- Karpaty Zewnętrzne: Grzbiety górskie o kopulastych kształtach, kotliny śródgórskie.
- Karpaty Wewnętrzne: Rzeźba wysokogórska (Tatry) oraz rozwinięte w skalach wapiennych (Pieniny).
Przemysł:
Głównie przetwórczy, elektromaszynowy, środków transportu, drzewny, papierniczy, włókienniczy, odzieżowy. Słabo rozwinięte i zanikające górnictwo ropy naftowej, gazu ziemnego oraz surowców skalnych.
Rolnictwo:
Ograniczone słabymi glebami i niekorzystnymi warunkami klimatycznymi. Uprawia się ziemniaki, żyto, owies. Na lepszych glebach Podgórza uprawia się pszenicę. Rozwinięte jest sadownictwo, warzywnictwo, przetwórstwo warzyw i owoców. Hoduje się bydło i owce.
Turystyka:
Największy region turystyczny w kraju. Rozwinięta turystyka piesza, samochodowa, stacjonarna, narciarstwo, uzdrowiska. Główne regiony turystyczne: Tatry, Pieniny, Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Beskid Sądecki, Bieszczady.
7. Sudety i Przedgórze Sudeckie
Położenie:
W południowo-zachodniej Polsce. Wydzielono:
- Przedgórze Sudeckie
- Sudety (Zachodnie, Środkowe, Wschodnie)
Klimat:
Kształtowany przez morskie masy powietrza.
- Sudety: Typowo górski – chłodny i wilgotny.
- Przedgórze Sudeckie: Ciepły i wilgotny. Występują typowe warstwy klimatyczne.
Roślinność:
Typowa piętrowość roślinna (regiel dolny, regiel górny, kosodrzewina, hale). Przeważnie sztuczne zbiorowiska roślinne. Duże powierzchnie zajmują lasy świerkowe. Powszechne torfowiska.
Wody:
Rzeki małe, należące głównie do dorzecza Odry. Zmienne stany wód w ciągu roku. Nieliczne zbiorniki zaporowe. Niektóre rzeki silnie zanieczyszczone. Powszechne wody mineralne.
Budowa Geologiczna:
Różnorodne skały różnych wieku, tworzące tzw. mozaikową budowę geologiczną. Typowe góry zrębowe. Liczne surowce mineralne: węgiel kamienny, brunatny, surowce skalne, baryt, fluoryt itp.
Gleby:
- Sudety: Przeważnie górskie, brunatne i bielicowe.
- Przedgórze Sudeckie: Czarnoziemy, brunatne i płowe.
Rzeźba Terenu:
Uwarunkowana budową geologiczną i długą przeszłością geologiczną. Różne typy krajobrazów i form terenu (rozległe masywy górskie, kopulaste wzniesienia, stożki powulkaniczne, strome ściany skalne, kotliny śródgórskie).
- Trzy pasy rzeźby:
1. Właściwe Sudety – duże kotliny
2. Podgórza sudeckie – oddzielone od Sudetów krawędzią sudecką
3. Przedgórze – obszar falisty z licznymi izolowanymi wzniesieniami
Przemysł:
Silnie rozwinięty i zróżnicowany. Dominują przemysł wydobywczy węgla brunatnego oraz surowców skalnych, energetyka, przemysł przetwórczy, hutniczy, szklarski, włókienniczy, odzieżowy, środków transportu i chemiczny.
Rolnictwo:
- Sudety: Słabo rozwinięte z powodu niekorzystnych warunków klimatycznych, glebowych i zróżnicowanej rzeźby terenu. Uprawia się żyto i ziemniaki, hoduje bydło i owce.
- Przedgórze Sudeckie: Korzystne warunki do rozwoju rolnictwa. Uprawia się pszenicę, buraki cukrowe, hoduje bydło. Rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo.
Turystyka:
Silnie rozwinięta dzięki korzystnym walorom przyrodniczym i kulturowym oraz dobrze rozwiniętej bazie turystycznej. Główne regiony: Ziemia Jeleniogórska i Ziemia Kłodzka. Rozwinięta turystyka piesza, narciarstwo oraz coraz bardziej popularna agroturystyka.