Budowa zewnętrzna.
Są to niewielkie przezroczyste zwierzęta, przypominające małe rybki.
Wydłużone, bocznie spłaszczone ciało z charakterystycznym rombowatym rozszerzeniem na tylnym końcu, pełniącym funkcję płetwy ogonowej.
Wzdłuż grzbietu i po stronie brzusznej biegnie fałd pełniący funkcje: płetwy grzbietowej i odbytowej oraz płetw parzystych (w przedniej części ciała jest rozdzielony na dwa równoległe fałdy).
Przedni koniec ciała nie tworzy wyraźnej głowy.
Powłoka ciała.
Ciało jest pokryte jednowarstwowym nabłonkiem cylindrycznym, pod nim leży tkanka łączna.
Układ kostny.
Obecna struktura grzbietowa—elastyczny pręt, zbudowany z silnie zwakuolizowanych komórek, otoczonych łącznotkankową torebką; biegnie od czubka głowy do końca ogona, zachowuje się przez całe życie, tworzy wewnętrzny szkielet osiowy. Struna grzbietowa jest odporna na ściskanie wzdłuż swej osi i zachowuje stałą długość. Przez to skurcze mięśni po obu stronach ciała nie powoduje skracania się poszczególnych odcinków tułowia, lecz jego wyginanie na boki.
Dodatkowymi utworami wzmacniającymi są przegrody łącznotkankowe mięśni—miosepty. Brak czaszki.
Układ mięśniowy.
Mięśnie podzielone na segmenty—tworzą tzw. miomery. Przedzielone mioseptami. Każdy z miomerów ma kształt litery V, zwrócone są wierzchołkiem ku przodowi ciała, przy czym po stronie lewej są przesunięte o pół długości względem tych po stronie prawej. Ponieważ włókna mięśniowe jednego miomeru kurczą się jednocześnie, asymetria ułatwia wyginanie ciała na boki. Mięśnie te są poprzecznie prążkowane.
Układ pokarmowy.
Przewód pokarmowy prosto zbudowany. Otwór przedgębowy otoczony czułkami z komórkami czuciowymi. Lejek przedgębowy. Na dnie lejka otwór gębowy, obramowany błoną, zwaną żagielkiem i pierścieniem wąsów. Gardziel z endostylem i epistylem. Endostyl jest umieszczony na dnie gardzieli. Jest to gruczoł wydzielania zewnętrznego wytwarzający śluz, którym zlepiane są cząstki pokarmu. Homologiczny z tarczycą kręgowców. Jelito środkowe z uchyłkiem wątrobowym (żołądka brak). Wydziela enzymy trawienne. Homologiczny z wątrobą kręgowców, pełni raczej rolę trzustki. Jelito tylne zakończone odbytem. Są filtratorami. Brak szczęk.
Układ oddechowy.
Gardziel (poprzebijana szczelinami skrzelowymi) tworzy kosz skrzelowy. Jego ściany są silnie ukrwione i umożliwiają wymianę gazową. Układ oddechowy jest silnie powiązany z pokarmowym.
Przemywanie układu oddechowego jest proste – woda dostaje się do wnętrza ciała przez otwarty otwór gębowy. Następnie z gardzieli przechodzi przez szczeliny skrzelowe do tzw. przestrzeni okołoskrzelowej, stamtąd otworem atrialnym wydostaje się na zewnątrz.
Wymiana gazowa odbywa się na powierzchni ścian kosza skrzelowego. Ruch wody wymuszony jest przez liczne rzęski nabłonka gardzieli.
Część wymiany gazowej odbywa się przez powłoki ciała.
Układ krążenia.
ZAMKNIĘTY
Jeden krwioobieg. Brak serca. Jego funkcję pełni kilka odcinków dużych naczyń: zatoka żylna, tętnica endostylarna, tętnice skrzelowe i żyła wątrobowa.
Zatokę żylną można uznać za homologiczną z sercem występującym u kręgowców.
Skurcze tych naczyń nie są kontrolowane przez układ nerwowy.
Krew nie posiada barwników oddechowych, zawiera mało krwinek. Rozprowadza głównie produkty trawienia i odprowadza produkty przemiany materii. Uchyłek wątrobowy zaopatrzony jest w układ
krążenia, przypominający krążenie wrotne wątroby kręgowców.
Krew płynie ku przodowi tętnicą podendostylarną, stąd tętnicami skrzelowymi trafia do parzystych tętnic po stronie grzbietowej gardzieli i dalej do pojedynczej tętnicy ogonowej. Od tętnic odchodzą rozgałęzienia do miomerów i innych narządów, a z naczyń włosowatych krew trafia do żył, którymi spływa do centralnego rozszerzenia podjelitowego (tzw. zatoka żylna). Oprócz tego występuje krążenie wrotne: z rozgałęzień żyły ogonowej oplatającej jelito krew trafia do żyły wrotnej dochodzącej do uchyłka wątrobowego, gdzie ponownie trafia do kapilar i stamtąd spływa żyłą wątrobową do rozszerzenia żylnego.
Układ nerwowy.
Układ nerwowy zbudowany jest z cewki nerwowej—położonej nad struną grzbietową rurki z centralnym cienkim kanalikiem. Od cewki nerwowej segmentalnie odchodzą nerwy, złożone z korzeni grzbietowych (unerwiających ścianę ciała i narządy wewnętrzne) i brzusznych (unerwiających miomery). Podobny układ nerwów rdzeniowych występuje u kręgowców. Brak mózgu, występuje tylko pęcherzykowate rozszerzenie cewki na przednim końcu ciała.
Narządy zmysłów.
Brak wyspecjalizowanych narządów zmysłów.
Możliwe odbieranie bodźców świetlnych, chemicznych, dotykowych.
Światło odbierają komórki światłoczułe w brzusznej części cewki nerwowej, tzw. oczka Hessego (ciało przezroczyste).
Komórki zmysłu chemicznego zlokalizowane na czułkach oraz w jamie gębowej.
Komórki zmysłu dotyku na czułkach.
Układ wydalniczy.
Układ wydalniczy położony nad szczelinami skrzelowymi ma charakter nefrydialny. Układ metameryczny (u lancetnika obecnych jest 90 par nefrydiów – po jednym na dwie szczeliny skrzelowe). Nefrydia swoją budową przypominają protonefrydia płazińców. Ich zadaniem jest oczyszczanie krwi. Pęczki solenocytów skierowane są do zatok krwionośnych. Ruch wici solenocytów popycha metabolity do wnętrza nefrydiów. Przez otworki wydalnicze—nefrydiopory—metabolity wydostają się do jamy okołoskrzelowej. Głównym produktem przemian metabolicznych jest amoniak.
Układ rozrodczy.
Metameryczny układ gonad (26 par u lancetnika). Uchodzą do jamy okołoskrzelowej. Brak dróg wyprowadzających. Rozdzielnopłciowość. Zapłodnienie zewnętrzne.
Budowa larw / rozwój.
Jaja skąpożółtkowe, bruzdkowanie całkowite, prawie równomierne. Z zapłodnionych jaj rozwija się pelagiczna, urzęsiona larwa.
