Dzięki jakim wartościom wyróżnia się pisarstwo W. Potockiego na tle literatury drugiej połowy XVII wieku?

Polska literatura barokowa rozwijała się w dwóch nurtach: dworskim i dworkowym (sarmackim). Reprezentantami nurtu dworskiego są: Jan Andrzej Morsztyn oraz Daniel Naborowski, zaś literaturę sarmacką reprezentują: Jan Chryzostom Pasek i Wacław Potocki. Była to w sumie epoka, w której dużo i chętnie pisywano. Wierszomanii hołdowali nawet królowie (Władysław IV i Jan III Sobieski). Nauka w kolegiach dawała dobrą znajomość retoryki (sztuki układania mów) oraz poetyki (sztuki pisania utworów literackich, w tym wierszy). W każdym nieomal dworku istniała księga, do której wpisywano wszystko: wydarzenia, nowiny, mowy sejmowe i sejmikowe, weselne i pogrzebowe, listy, pieśni, wiersze i anegdoty. Szlachta chętnie pisała, rzadziej jednak czytała. W tej całej powodzi sarmackiej muzy rzadko znajdują się utwory wartościowe. Styl tych płodów myśli szlacheckiej był kwiecisty, choć nie tak wykwintny, jak w utworach nurtu dworskiego. Utwory pisane były zazwyczaj mową potoczną, a tematów do nich dostarczało bieżące życie. Popularnością cieszyły się takie gatunki literackie, jak: fraszka, sielanka, liryka miłosna, kolęda, satyra, poemat historyczny oraz pamiętnik. Twórcy tej literatury pisali głównie dla własnej przyjemności i dla grona rodziny, przyjaciół. Wierzyli w swe umiejętności i talent, wszak byli narodem wybranym (jak sądzili). Pasek na przykład na kartach swoich "Pamiętników" zwraca się czasem do potomnego czytelnika, a więc sądzi (nie bez racji), że utwór jego będzie czytany także przez następne pokolenia Polaków.
W takiej to epoce żył i tworzył wspaniały poeta Wacław Potocki. Był z pochodzenia szlachcicem, lecz arianinem z wyznania, więc nie mógł uczęszczać do szkół jezuickich. Być może ukończył jakąś szkołę ariańską. O właściwą jego edukację zadbała najbliższa rodzina, skąd wyniósł miłość bliźniego, Boga i ojczyzny. Znał jednak ważniejsze utwory literackie - był samoukiem. Doznał w życiu wielu krzywd: od szlachty katolickiej i od losu. Kochał gospodarowanie na ziemi i dumny był ze swej przynależności do stanu szlacheckiego. Różnił się jednak znacznie od Paska - choć obaj byli szlachcicami - sarmatami. Potocki uważał rycerskość za nieodłączną cechę szlachectwa i jego służba dla ojczyzny była bezinteresowna. Dla "ojczyzny ratowania" poświęcił swych dwóch synów, którzy zginęli w walkach z Turkami. Jego "Wojna chocimska" jest przepojona uczuciem miłości do ojczyzny i wezwaniem do walki, nawet gdyby przyszło "za Matkę umierać". Bolesny utwór "Czuj, stary pies szczeka" jest głosem patrioty zrozpaczonego postawą szlachty wobec niebezpieczeństw grożących Rzeczypospolitej.
Znaczną część twórczości Potockiego stanowią fraszki i krótkie wierszyki ujęte w dwa zbiorki: "Ogród fraszek" i "Moralia". Występuje w nich poeta jako obserwator szlachty polskiej oraz moralista. Krytykuje powszechne wady swej warstwy: brak tolerancji religijnej, wyzysk chłopów, pychę szlachecką, pijaństwo, obżarstwo i w ogóle życie ponad stan, kłótliwość, okrucieństwo w stosunku do poddanych lub słabszych, brak uczuć patriotycznych i troski o dobro ojczyzny.
Jan Chryzostom Pasek i Wacław Potocki - obaj szlachcice, a jakże różni od siebie. Twórczość Potockiego w tej epoce naszej literatury jest zjawiskiem wyjątkowym. Różny jest Potocki od Paska, ale też różny od Morsztyna, czy Naborowskiego. Ci dwaj poeci uprawiali poezję dworską. Morsztyn stał się piewcą miłości dworskiej, Naborowski fascynował się przemijaniem i śmiercią. Wiersze tych poetów są kunsztownymi perełkami, zachwycają oryginalnością pomysłów, bogactwem najróżnorodniejszych środków artystycznych.
Natomiast utwory Wacława Potockiego pisane są językiem prostym, choć pięknym dzięki tej prostocie. Nie zabawa salonowa czy filozoficzne rozważania nad sensem życia ludzkiego są tematem utworów Potockiego, lecz troska o ojczyznę, która przyświeca poecie, kiedy drwi i szydzi z przywar szlacheckich, kiedy oburza się na brak uczuć patriotycznych i kiedy dodaje otuchy do walki w chwilach zagrożenia (przed wojną z Turkami).
Nie ma w polskiej literaturze XVII wieku drugiego pisarza, który byłby tak szlachetny, czysty, kochający ojczyznę i zdający sobie sprawę z nadciągającej tragedii. Można powiedzieć, że Wacław Potocki był prekursorem następnej epoki - oświecenia. To właśnie w tej epoce literatura i pozostałe dziedziny kultury i sztuki realizowały ambitny program wychowania nowego społeczeństwa w duchu obywatelskiej postawy i patriotyzmu. W swojej epoce Potocki był osamotniony.