Czy średniowiecze zasługuje na miano wielkiej epoki - przemówienie.

„Osławione ciemności wieków średnich! Tysiącletnia noc, rozbrzmiewająca krzykiem wojennych hord barbarzyńskich, jękiem gnębionego ludu, ponurym śpiewem laudenzów i biczowników. Tak mniemano w czasie, kiedy sądy o przeszłości wydawał wiek oświecenia, tak i dziś mniemać może, kto nie dotarł gdzie piękno i wielkość tych wieków się kryje”
Edward Porębowicz

Średniowiecze to epoka w historii i kulturze europejskiej, obejmująca okres między starożytnością, a czasami nowożytnymi, a więc między 976r. a 1450r. Jest to najdłużej trwająca, bo ponad 1 000 lat epoka.

Warto jednak zauważyć, że mówiąc „średniowiecze” wielu ludziom przychodzi na myśl epoka zaślepienia, ciemnoty i zabobonu. „Mroki średniowiecza”, „średniowieczny fanatyzm”, „rodem ze średniowiecza”- takie i inne zwroty przeniknęły już do naszego języka i są używane potocznie nawet przez ludzi, którzy o średniowieczu nie mają zielonego pojęcia. Ale średniowiecze obok niezaprzeczalnie ciemnych stron było także epoką niezwykle oryginalną i na swój sposób piękną. Mało tego, to właśnie ludziom tamtej epoki wiele zawdzięczamy. Piękno wzniosłych ideałów i myśli średniowiecznych odnajdujemy w sztuce tamtego okresu. Literatura jest pełna uczuć, które są tak bliskie nam współczesnym.

Jednym z utworów świadczących właśnie na korzyść średniowiecza jest „Bogurodzica”. Jest to najstarsza polska pieśń religijna, pochodząca z ok. XIII w. Jest to modlitwa ówczesnych ludzi kierowana do Jezusa za pośrednictwem Maryi i Jana Chrzciciela. Maria jednak, w tym utworze, jest nie tylko pośredniczką ale osobą wywyższoną niemal do rangi samego Boga. Obraz jej osoby jest tu doskonały, święty i jednak bardziej odległy od ludzi. Widać tu wyraźnie motyw deesis- prośby. Ludzie proszą w utworze o szczęśliwe, dostatnie życie i miejsce w niebie po śmierci. Maria jest osobą życzliwą, która niejako wstawia się za ludzi u Boga. Podmiot liryczny czuje mimo wszystko respekt przed doskonałą Maryją, która jest siłą dającą moc zwykłemu człowiekowi. Ludzie zanoszą do niej swe prośby i błagania. Utwór ten pokazuje jaką ważną rolę w życiu tamtejszego człowieka odgrywała religia i nadzieja, których tak bardzo brakuje nam, współczesnym.

Drugim zabytkiem literatury średniowiecznej jest „Lament świętokrzyski”, który należy razem z „Bogurodzicą” do nurtu liryki maryjnej. Pochodzi z XV w. Dzieło przepełnione jest ciepłymi, macierzyńskimi uczuciami. Matka Boża i jej Syn są tu przede wszystkim ludźmi, a nie świętą i Bogiem. Rozpacz kobiety jest tak bardzo ludzka, prosta, pozbawiona jakiegokolwiek dystansu. To matka szuka wsparcia i współczucia u innych matek. Odwołując się nie do intelektu, ale do uczuć i emocji odbiorców zmusza do współprzeżywania matczynej tragedii. Dzięki temu nawet mało wrażliwy odbiorca mocniej będzie przeżywać mękę Chrystusa, utożsamiając się niejako z lamentującą Matką Bożą. Utwór ten pokazuje jak bardzo bliska może być nam, współczesnym średniowieczna literatura. Jak bardzo te myśli sprzed setek lat są także i naszymi myślami. To w tamtych czasach powstały filary na których opierała się cała późniejsza nauka, wiedza, poglądy. To wtedy powstały do dziś istniejące uniwersytety, szkoły, kierunki filozoficzne, imponujące strzeliste budowle do „samego” nieba, które zdają się tak przybliżać do Boga.

Ponadto obalając zarzut, iż to przez totalną dominację Kościoła, a ściśle mówiąc kleru, lud ten był zacofany, należy przytoczyć fakt, iż to duchowieństwo było najbardziej wykształcone, a to było czynnikiem najbardziej pozytywnym i stymulującym kulturalny, społeczny a nawet ekonomiczny rozwój. To dzięki Kościołowi nieokrzesane bandy rabusiów zamieniły się w szlachetnych rycerzy a ciemne chłopstwo w świadomych swych interesów rolników. To kler przecież inspirował powstawanie kodeksów rycerskich, to w posiadłościach Kościoła najszybciej zastąpiono pańszczyznę i rentę towarową na najkorzystniejszą dla chłopa rentę pieniężną.

Chlubą tej epoki jest organizacja społeczna. Od podstaw, na ruinach ustroju socjalnego antycznego Rzymu stworzono chyba najbardziej optymalny dla ówczesnego okresu system. Ogromna większość ludzi znała swoje miejsce na drabinie społecznej, była z niego zadowolona, czerpała radość z bycia użytecznym elementem społeczeństwa. Ówczesne społeczeństwo naprawdę przypominało spójny, żywy organizm, w którym poszczególne jednostki pracowały dla swego i wspólnego dobra- jakże to różne od dzisiejszego zatomizowanego społeczeństwa, w którym każdy, tak naprawdę działa i żyje sam. Ludzie ci mieli coś co my bezpowrotnie utraciliśmy: oparcie w niewzruszonym porządku moralnym wspartym autorytetem Kościoła ale także rodzinie, sąsiadach, członkach swej grupy społecznej. Średniowieczna Europa była w znacznie większym stopniu jednolitym organizmem niż ta dzisiejsza.

To wszystko tylko uzasadnia fakt, iż średniowiecze naprawdę zasługuje na miano wielkiej epoki.