Porównaj fragment Kazań sejmowych Piotra Skargi z Księgą Izajasza. Wskaż zastosowane przez Skargę

1. Księga Izajasza (fragment)
Przekleństwa na Judę

Biada tym, którzy przydają dom do domu,
przyłączają rolę do roli (...)
Biada tym, którzy rychło, wstając rano,
szukają sycery,
zostają do późna w noc,
[bo] wino ich rozgrzewa.
Nic, tylko harfy i cytry,
bębny i flety,
i wino na ich ucztach.
O sprawę Pana nie dbają
ani nie baczą na dzieła rąk Jego.
Przeto lud mój pójdzie w niewolę przez brak rozumu:
jego dostojnicy pomrą z głodu,
a jego pospólstwo wyschnie z pragnienia. (...)
Poniżony będzie śmiertelnik, upokorzony człowiek,
a oczy dumnych będą spuszczone. (...)
Biada tym, którzy zło nazywają dobrem, dobro złem,
którzy zamieniają ciemności na światło, a światło na ciemności,
którzy przemieniają gorycz na słodycz, a słodycz na gorycz!
Biada tym, którzy się uważają za mądrych
i są sprytnymi we własnym mniemaniu!


2. Piotr Skarga Kazania sejmowe (fragment)

Patrzcie, do jakich dostatków i bogactw, i wczasów ta was matka przywiodła, a jako was ozłociła i nadała, iż pieniędzy macie dosyć, dostatek żywności, szaty tak kosztowne, sług takie gromady, koni, wozów (...) Sama tylo matka mało ma (...) O namilsza matko, już zbytkują dzieci twoje, źle tych dostatków używają, na grzechy, na sprośności, na utraty, na próżności. A ja co winna – mówi – mają rozum, mogą tych darów Bożych używać na Kościoły i chwałę Bożą, na obrony i zamki, i inne na zły czas gotowości i do zbawienia przysługi. Ja niewinna, iżem w dawaniu matką; oni winni, co mię nie słuchają, a dobroci mojej i Boskich darów źle używają. Taż miła matka dała wam taki pokój jakiego wiele królestw nie mają, za którym napełniły się komory wasze i rozszerzyły się pożytki wasze.
„Potwierdził – jako Psalm mówi – zamki wrót granic twoich i błogosławił Pan Bóg synom twoim. Dał granicy twej pokój i tłustością zboża (to jest obfitością wszystkiego) nakarmił cię”. Boże, abyście dobrze tego pokoju użyli. (...) A u was pokój i dostatki, które z niego rosną, w próżne się utraty obraca, w zbytki i gnoje, a zamki puste, wieże próżne, drugie się obalają i gniją.
Na przyszłe wojny i niepokoje oka nie macie (...) Macie od tejże ojczyzny do tego czasu sławę wojenną (...) Rodzi wam ta matka mężne i mądre, i szczęśliwe hetmany, mocne i nieustraszone rycerstwo, i lud taki, na który się nieprzyjaciele oglądają (...) Cóż wam więcej uczynić mogła? Czemuż jej serdecznie miłować i onę w całości zatrzymywać, i dla zdrowia jej wszystkiego tracić, gdy tego nie potrzeba, nie macie? Onę miłując, sami siebie miłujecie, a nie utracicie; onej nie życząc i wiary nie dochowując, sami siebie zdradzacie. Miłujecie pożytki swoje pojedynkowe, a pospolite burzycie, i mniemacie, abyście dobrze sobie czynili i życzyli. Nie tak jest, ale jako Pan rzekł: „ Kto zdrowie swoje miłuje, traci je. A kto je utraca, najduje je”. Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi tłomoczki swoje i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi.
Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszystkim, co zebrał, utonąć musi (...) Ten namilejszy okręt ojczyzny naszej wszystkich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszystkim, co w domu jest, nie pogardzamy: zatonie, i z nim my sami poginiemy.

Propozycja modelu odpowiedzi

Wskazanie podobieństw między cytowanymi tekstami:

1. Charakterystyka Księgi Izajasza:
1.1. tekst o charakterze ostrzeżenia, groźby („Biada...” wielokrotnie powtórzone, zaakcentowane anaforycznie),
1.2. zapowiedź upadku („przeto mój lud pójdzie w niewolę przez brak rozumu”),
1.3. określenie przyczyn klęski:
1.3.1. będzie ona konsekwencją zła (grzechu),
1.3.2. ludzie gromadzą dobra materialne,
1.3.3. szukają rozrywki („tylko harfy i cytry, bębny i flety”),
1.3.4. ulegają nałogom („rychło wstając rano, szukają sycery”),
1.4. porzucenie Bożych przykazań powoduje chaos moralny („zło nazywają dobrem, a dobro złem”).

2. Charakterystyka Kazań sejmowych Piotra Skargi:
2.1. tekst przynosi napomnienie i groźby,
2.2. wykorzystanie toposu ojczyzny jako tonącego okrętu,
2.3. porównanie ojczyzny do matki,
2.4. pokazanie, jak wiele zawdzięczają Polacy ojczyźnie,
2.5. zapowiedź upadku Polski („[okręt] zatonie i z nim samym my poginiemy”),
2.6. wskazanie przyczyn upadku Polski:
2.6.1. występki Polaków („źle tych dostatków używają, na grzechy, na sprosność, na utraty, na próżności”),
2.6.2. przekraczanie Bożych przykazań, czyli nakazu miłości do matki (ojczyzny).

3. Określenie podobieństw między fragmentami:
3.1. łączenie problematyki narodowej i religijnej,
3.2. wskazanie, że nieład w państwie jest konsekwencją grzechu,
3.3. ostrzeżenie, że kontynuowanie zła doprowadzi do upadku nierządnego państwa.

4. Odszukanie środków stylizacji biblijnej:
4.1. w sferze koncepcyjno-ideowej:
4.1.1. upadek Jerozolimy jest figurą upadku Polski,
4.2. w formie językowej:
4.2.1. stosowanie cytatów biblijnych z różnych tekstów Pisma Świętego, np. „Pan rzekł: Kto zdrowie miłuje, traci je. A kto je utraca, najduje je”,
4.2.2. inwersja przydawki („zamki proste”, „wieże próżne”, „sława wojenna”, „dzieci twoje”),
4.2.3. przewaga zdań złożonych współrzędnie (parataksa), np. „już zbytkują twoje dzieci, źle tych dostatków używają”,
4.2.4. rozpoczynanie zdań spójnikami (a, i, który) – polisyndeton („głupi tłumoczki swoje i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie, i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi”),
4.2.5. paralelizm składniowy (oparty na powtarzalności struktur składniowych), np. „Gdy się z okrętem źle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy...”,
4.2.6. profetyzm: użycie czasu przyszłego (zapowiedź mających nastąpić zdarzeń), np. „[okręt] zatonie i z nim poginiemy”,
4.2.7. konstrukcja narratora – proroka i nauczyciela,
4.3. w formie wypowiedzi:
4.3.1. gatunek – kazanie stylizowane na tekst prorocki (charakter profetyczny, ostrzeżenie i groźba).

5. Określenie funkcji stylizacji biblijnej:
5.1. zwiększenie własnego autorytetu poprzez powołanie się na autorytet biblijny,
5.2. wzmocnienie perswazyjności wypowiedzi (uświadomienie Polakom konieczności poprawy moralnej i duchowej w celu ratowania ojczyzny),
5.3. wskazanie niebezpieczeństwa grożącego ojczyźnie przez zestawienie z Jerozolimą,
5.4. patriotyzm: nakaz miłości ojczyzny pochodzi od Boga (ojczyzna jako matka, wyrazem miłości do ojczyzny jest działanie dla jej dobra).

6. Wnioski
Pełny:
Stylizacja biblijna widoczna jest w Kazaniach sejmowych na trzech płaszczyznach: ideowej, językowej i gatunkowej. Wszystkie zastosowane środki stylizacji służą uwypukleniu wymowy patriotycznej utworu: uzasadnieniu nakazu miłości do ojczyzny, konieczności podjęcia działań zapobiegających jej upadkowi. Odniesienie do moralnego autorytetu Biblii wzmacnia siłę oddziaływania tekstu P. Skargi a zestawienie Polski z Jerozolimą potęguje groźbę upadku ojczyzny.

Częściowy:
Dostrzeżenie, że w Kazaniach sejmowych została zastosowana stylizacja biblijna na płaszczyźnie językowej i określenie dwóch funkcji tych zabiegów.

Próba podsumowania:
wskazanie, że w Kazaniach sejmowych została zastosowana stylizacja biblijna i określenie jednej funkcji tego zabiegu.

Opracowała: Aleksandra Juranek
Wydawnictwo Park