Kierunki i nurty w poezji polskiego Baroku.

Co wiesz o sztuce barokowej i jej współczesnych echach w literaturze, filmie i sztukach plastycznych.

MARINIZM - nazwa, nurtu zaczerpnięta od nazwiska Giambattisty Marino, nazywanego "królem poetów XVII stulecia”.Jest to poezja kultury, w wierszach znajdziemy mnóstwo odwołań do tekstów innych twórców. Autor nawet nie próbuje przedstawiać rzeczywistego świata. Świat mógłby dla niego nie istnieć. Poecie wystarcza pałac, gabinet, galeria obrazów i rzeźb, biblioteka pełna ksiąg. Wiersze powstają w zamkniętym świecie kultury. Jest to świat pozbawiony wartości moralnych.

Tu nie liczy się dobro i zło- ich miejsce zajmują wartości estetyczne: piękno i brzydota. To, co jest piękne jest dobre; to, co jest brzydkie jest złe. W sztucznym świecie kultury jedynym autentycznym doświadczeniem jest miłość, pozbawiona jednak filozoficznej głębi, jaką nadawał jej renesans. W wierszu marynistycznym dużą wagę przywiązywano do konceptu( pomysłu na wiersz). Koncept mógł się realizować zarówno na płaszczyźnie treści jak i formy. Wykorzystywano różne środki stylistyczne: antytezy, oksymorony, hiperbole, anafory, paralelizm składniowy,.

Przedstawiciel poezji marinistycznej: Jan Andrzej Morsztyn – autor zbiorów "Kanikuła" (1647) i "Lutnia" (1661).

NURT INTELEKTUALNY(METAFIZYCZNY) - był uniwersalny, europejski. Tworzyła go ówczesna elita umysłowa, która miała podobne problemy i rozterki w Londynie, Madrycie, Paryżu czy Krakowie. Łączył ją ten sam model klasycznego wykształcenia i ta sama świadomość kryzysu dawnego renesansowego obrazu świata. Główne tematy wierszy to: Bóg i człowiek, miłość i śmierć. Autorzy celowo zacierają różnice między różnymi sferami ludzkiego doświadczenia. Erotyk może przybrać formę modlitwy, modlitwa zaś zbliża się do poezji miłosnej.

Przedstawiciele w Polsce: Mikołaj Sęp-Szarzyński "Rytmy albo wiersze polskie" (1601), Sebastian Grabowiecki "Rytmy duchowne" (1590).

POEZJA ZWIĄZANA Z NURTEM SARMACKIM

Sarmacki bohater spełnia swój stanowy obowiązek i zasłania własną piersią granice Rzeczypospolitej, ale często tęskni do innego życia: w zgodzie z naturą. (Wespazjan Kochowski "Niepróżnujące próżnowanie”)

Możemy znaleźć też krytycyzm wobec szlacheckiego społeczeństwa XVII-wiecznej Polski. (Wacław Potocki "Moralia" "Ogród fraszek”).Potocki z upodobaniem opisuje szlacheckie życie i obyczaje. Umiłowaniu ziemiańskiego świata towarzyszą jednak wciąż krytycyzm moralisty i przenikliwość satyryka. poeta niemiłosiernie drwi ze szlacheckich słabości, czasem zaś, jak w sławnym wierszu "Niechaj śpi pijany”- zdobywa się na niesłychanie sugestywną wizję głębokiego upadku ojczyzny.

NURT KLASYCZNY

Tradycje klasycyzmu renesansowego kultywował Szymon Szymonowic, używający też zgodnie z humanistyczną modą imienia Kimon Simonides - na cześć greckiego poety Simonidesa z Keos. Szymonowic nawiązywał do tradycji poezji greckiej (Teokryt) i łacińskiej (Wergiliusz), ale mityczną Arkadię , przeniósł w rodzinne strony i nasycił swój poetycki świat realiami polskiej wsi. ("Sielanki").

Utwory były próbą ucieczki przed niespokojną rzeczywistością. Poeta uważał, że nieszczęściem było odejście od prostoty i harmonii, której wzory dawała przyroda. Autor tęsknił za renesansem, krytycznie oceniał barokową literaturę, a szczególnie przesadną ozdobność.

SZTUKA BAROKOWA

CECHY:
- niepokój (wywołuje w odbiorcy wrażenie niepokoju)
- ruch
- nieład (chaos)
- skomplikowanie (formy trudne, skompliowowane)
- niejasność
- indywidualizm
- dysharmonia
- zmysłowość (działa na zmysły, chce olśnić bogactwem form i ozdób)


ARCHITEKTURA - Dynamicznie rozwija się we Włoszech. Kościół IL GESU (IL DŻEZU) w Rzymie to manifestacja potęgi zakonu jezuitów, świątynia, której kształt architektoniczny został podporządkowany propagandzie wiary. Barokowi architekci lubią iluzjonistyczne efekty, szczególnie ceniona jest linia krzywa. Inne budowle to: Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie (w tej świątyni został pochowany Piotr Skarga), kościół św. Anny w Krakowie.

Ulubionym motywem dekoracyjnym były putta czyli skrzydlate postaci dziecięce. (Dekoracja z ołtarza Berniniego z kościoła św. Piotra w Rzymie).

MALARSTWO - rozwija się kierunek malarski zwany martwą naturą. Często obrazy tego typu mają jakiś ukryty symboliczny sens. Artyści z upodobaniem studiują przedmioty: fascynuje ich świat sztuczny, stworzony przez człowieka. Pojawiają się symbole związane z przemijaniem- vanitas (czaszka, krucyfiks, kwiaty, które wiedną)

Pięter Claesz "Martwa natura", Jan de Heem, Nicolaes van Veeerendael "Martwa natura z kwiatami, krucyfiksem i czaszką”.

Pojawiają się nawiązania do mitologii i Biblii Caravaggio "Narcyz nad źródłem", Jusepe de Libera "Apollo i Marsjasz", Georges de la Tour "Maria Magdalena".

Tworzy Rembrandt van Rijn ("Lekcja anatomii doktora Tulpa", "Tusza wołowa w rzeźni" - estetyka brzydoty) i Rubens ("Ogród miłości” "Porwanie córek Leukipposa”).

Mamy również konceptystę w malarstwie. Jest to Giuseppe Arcimboldo ("Jesień”, "Warzywa”). Tworzył on wieloznaczne i wyrafinowane kompozycje z różnych przedmiotów, roślin i owoców, był autorem obrazów, które można było oglądać na wiele sposobów.

Nurt klasycyzujący: Nicolas Poussin "Et In Arkadia ego” ("Ja jestem nawet w Arkadii”)

W Polsce pojawia się barokowy portet trumienny związany ściśle z sarmacką ceremonią pogrzebową.

NAWIĄZANIA WSPÓŁCZESNE:

W literaturze: Jarosław Marek Rymkiewicz "Róża oddana Danielowi Naborowskiemu”.

Stanisław Grochowisk "Lekcja anatomii (Rembrandta)' - nawiązanie do barokowego obrazu przedstawiającego zbiorowe studium portretowe grupy amsterdamskich chirurgów.

Witold Maj (1940-1989) - poeta podejmujący motyw śmierci i przemijania, odwołujący się do tradycji barokowej "Et in Arkadia ego", "Sonet I”

Ernest Bryll "Portret sarmacki"

Estetykę brzydoty (turpizm) reprezentuje Grochowiak ("Czyści", "Piersi królowej utoczone z drewna”).

Turpizm (łac. turpis, szpetny, brzydki) zjawisko włączania do literatury, a szczególnie poezji współczesnej motywów brzydoty, nędzy, kalectwa i choroby.

SZTUKA

Rzeźby Władysława Basiora "Barmanka", "Gość III" i inne powstawały ze zwykłych rupieci, przedmiotów odrzuconych, zwyczajnie brzydkich. wszystko, co niepotrzebne uzyskiwało w jego sztuce wymiar metafizyczny.

Jerzy Duda-Gracz to artysta przedstawiający świat karykaturalnie brzydki. Zdaniem artysty brzydota lepiej oddaje naturę człowieka i sens rzeczywistości. "Ostatni zapis spod Zatora".

FILM

Alain Corneau "Wszystkie poranki świata" (1992)

Jego scenariusz odwołuje się do powieści Pascala Quinarda i nielicznych dokumentów ukazujących dzieje życia de Saint Colombe’a, wybitnego gambity, legendarnego mistrza, którego tajemnicę próbuje zgłębić robiący efektowną dworską karierę Marin Marais (ulubieniec ludwika XIV)
Żyjący na odludziu Colombe miał niezwykły wkład w rozwój muzyki - sześciostrunną gambę uzupełnił struną siódmą, najniższą. Oznaczało to poszerzenie skali ku basom, możliwość wydobycia z niej tonów ponurych, niskich.

W filmie można wskazać typowe dla baroku kontrasty, paradoksy, nie tylko słyszymy barokową muzykę (film ma muzyczną konstrukcję - motywy wracają w nowych ujęciach, jak w formach typu rondo, wariacja), ale i oglądamy ujęcia odsyłające do malarstwa epoki (Georges de la Tour).