Biomy

Biom - duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym.

Główne cechy klimatu wpływające na rodzaj biomu to:
- wilgotność
- temperatura
- warunki edaficzne (glebowe)

Główne typy biomów lądowych:
- leśne
• wilgotny las tropikalny (dżungla)
• las liściasty strefy umiarkowanej
• borealny las iglasty (tajga)

- trawiaste
• sawanna
• step
• zbiorowiska trawiaste strefy umiarkowanej (preria)
- tundra
- pustynia
- zarośle twardolistne (makia)

Wilgotny las tropikalny (dżungla)

Wysoka temperatura, średnio ok. 25C
- roczne opady deszczu przekraczają 2000 mm

Są niezwykle bogate w gatunki roślin – ocenia się, że na każdych sto tysięcy kilometrów kwadratowych ich powierzchni występuje do siedmiuset pięćdziesięciu gatunków drzew i tysiąc pięćset roślin kwiatowych

Gleba uboga w substancje organiczne i sole mineralne - oprócz obfitości roślin typowe sto tysięcy kilometrów kwadratowych lasu deszczowego, inaczej nazywanego wilgotnym lasem równikowym, jest także miejscem, gdzie można spotkać około czterysta gatunków ptaków, sto pięćdziesiąt gatunków motyli, sto gatunków gadów i sześćdziesiąt gatunków płazów. Świat owadów na takim obszarze jest zbyt bogaty., aby pokusić się o oszacowanie liczby bytujących tam gatunków. Natomiast świat ssaków jest stosunkowo ubogo reprezentowany, szczególnie, jeżeli porówna się go z fauną otaczających lasy deszczowe obszarów trawiastych.

Wilgotny las równikowy ma wyraźnie zaznaczoną strukturę warstwową. Formą dominującą są wysokie drzewa, co wynika z faktu, że w warunkach, gdy temperatura i wilgotność są optymalne, czynnikiem ograniczającym staje się światło.

Stąd też liczba drzew ogromna tworząca trzy warstwy:
- Bardzo wysokie drzewa o wysokości 45 m rozrzucone tu i ówdzie, wyrastające ponad przeciętny dach lasu.
- Warstwa drzew tworzących „dach lasu”, czyli zielony kobierzec sięgający wysokości 24–30 m trudno przepuszczalny dla światła
- Warstwa drzew niższych, wyrastających tylko tam gdzie pojawi się luka w koronach drzew wysokich.

W warunkach tych zaznacza się ostra konkurencja o światło, co przejawia się w silną tendencją wszystkich roślin do pięcia się wzwyż, czego przykładem są liany.

Niższe piętro lasu tworzy warstwa krzewów, zbudowana najczęściej z wysokich bylin (banany, bambusy). Na dnie lasu panuje mrok stąd też warstwa runa jest słabo rozwinięta (tworzą ją paprotniki, grzyby). Poza nadrzewnymi ssakami, takimi jak leniwce, wiewiórki, nietoperze, małpy, licznie występują tu gady (kameleony, iguany i węże nadrzewne), płazy (rzekotki, ropuchy) oraz ptaki. Duże znaczenie ekologiczne mają mrówki, motyle, patyczaki.

Tropikalny las deszczowy charakteryzuje się wielką biomasą i wysoką produktywnością. Wskutek rabunkowej działalności człowieka (wyrąb i wypalanie lasu) kurczy się zasięg lasów tropikalnych, a wraz z nim ginie wiele gatunków zwierząt i roślin, mających potencjalne znaczenie dla rolnictwa i farmakologii.

Las liściasty strefy umiarkowanej

• Lata upalne, zimy ostre
• Suma rocznych opadów atmosferycznych od 75 do 125 cm
• Gleba bogata w materię organiczną warstwy powierzchniowej i gliniastej warstwy głębszej
• Flora: dąb
- buk
- orzesznik, zw. hikorą
- w kierunku południa wzrasta udział roślin wiecznie zielonych, takich jak magnolia

• Fauna:
Dawniej:
- jeleń
- bizon
- niedźwiedź
- bóbr
- wilk
- puma
- wiele drobnych ssaków i ptaków
- wiele gatunków gadów i płazów
- bogatszy niż dziś świat owadów

Dziś:
- większość terenów zajmowanych kiedyś przez lasy dziś są przeznaczone na rolnictwo pod pola uprawne, oraz osady ludzkie

• Ekosystemy najszybciej przekształcone przez człowieka
- Tajga

• Najbardziej na północ wysunięte lasy porastają olbrzymie przestrzenie półkuli północnej
• rozciąga się od Kanady przez północne rejony Europy – Norwegię, Szwecję, Finlandię, Łotwę, Estonię i część Rosji leżącą na północ na 61 stopnia równoleżnika aż do północnej Azji (brak odpowiednika na półkuli południowej)
• krótkie, ciepłe i suche lato oraz bardzo długa, mroźna zima
• przez cztery miesiące w roku temperatura przekracza w tajdze +10 C
• roczna suma opadów od 400 do 600 mm
• bardzo powolna wszelka wegetacja tych warunkach
• gleby lekko kwaśne o niewielkiej zawartości mineralnych składników pokarmowych grubej warstwie częściowo rozłożonej materii organicznej pochodzącej gł. Z igieł świerkowych

Flora:
- świerki
- modrzewie
- jodły
- sosny
- limby
- brzozy
- topole
- osiki
- olszyny
- wierzby
- dno lasu pokrywa gruba warstwa opadłego igliwia i liści oraz mchy i porosty tworząc runo leśne

Fauna:
- owady
- gryzonie: mysz, norniki
- drapieżnicy: orzeł przedni, gronostaj, żbik, ryś, wilk, niedźwiedź, soból, norka
- zwierzęta trawożerne i liściożerne – jelenie, łosie, zające
- burunduki i inne wiewiórki
- nieliczne płazy i gady

• zmienny ekosystem - liczne zmiany spowodowane klęskami żywiołowymi; pożary powstałe od piorunów lub masowo pojawiające się gąsienice niektórych ciem ogołacają całe połacie lasu
• wyjątkowo negatywnie reaguje na zatrucie środowiska
• Człowiek musi sobie uświadomić, że niszcząc tajgę pozbawia Ziemię nie tylko otuliny leśnej, bariery przed mroźnymi północnymi wiatrami, ale doprowadza do radykalnych zmian klimatu, które i jego dotkną.

Sawanna

• Afryka, Ameryka Pd, Australia
• obszary równin i okolic zwrotnikowych
• dwie pory roku: krótka deszczowa (dżdżysta) oraz długa pora sucha
• Ilość opadów od 85-150 mm na rok
• Małe wahania temperatur
• Gleby ubogie w niezbędne dla roślin mineralne składniki pokarmowe, bogate jednak w sole glinu, których wysokie stężenie może spowodować, iż gleba stanie się toksyczna dla wielu gatunków roślin
• Z rzadka rozmieszczone drzewa lub kępy traw
• Flora: rozległe płaty roślinności trawiastej
- rozrzucone drzewa, np. akacja

• Fauna: największe stada zwierząt kopytnych świata: antylopy
- gazele
- żyrafy
- zebry
- lwy
- hieny
- lamparty

• Zbiorowiska trawiaste strefy tropikalnej ulegają przekształceniu w tereny intensywnej hodowli bydła, którego stada w coraz większym stopniu zastępują stada naturalnych roślinożerców. Na niektórych obszarach zbyt intensywne wypasy bydła doprowadziły do zniszczenia roślinności i zamiany ekosystemu sawanny w ekosystem pustynny.

Step

• Średnie szerokości geograficzne (panuje tam niedostatek wody)
• Małe, nierówne opady roczne (250-450 mm/rok
• Lato jest suche i gorące, zima dość mroźna i śnieżna
• Dobowe wahania temperatury powietrza i ziemi są duże
• Klimat kontynentalny, suchy, uniemożliwiający rozwój drzew
• Biocenoza jest jednorodna i stosunkowo prosta

Flora:
- ostnice
- kostrzewy
- kurzyce
- wiechlina
• Fauna: ssaki szybko biegające duże kopytne
- ssaki ryjące
- ssaki trawożerne
- węże
- jaszczurki
- wilki
- rysie
- kojoty
- gryzonie
- sępy
- orły
- przepiórki
- szarańcza

• Ze względu na bardzo żyzne gleby, prawie wszystkie stepy naszego globu zostały zajęte pod uprawy, część stepów zamieniono na pastwiska.

Zbiorowiska trawiaste (preria)

• Środkowy zachód Stanów Zjednoczonych
• Tereny o średniej wilgotności opadów, roczna suma opadów od 25 do 75 cm
• Lata - gorące, zimy mroźne
• Gleby bogate w materie organiczną (obumierające, co roku części wieloletnich roślin zielnych)
• Flora: brak drzew (jedynie wzdłuż rzek i potoków)
- Bujna roślinność trawiasta

Fauna: dawniej: bizon
- wilk
- kojot
- pieski preriowe
- lisy
- łasicowate
- najrozmaitsze ptaki drapieżne
- różne gatunki kuraków
- węże
- jaszczurki
- liczne gatunki owadów

Dziś: flora jest o wiele bardziej uboga pojedyncze gatunki bądź też przedstawiciele danego gatunku

Tundra

• Obszar bezleśny
• Ciągnie się pasmem wzdłuż bieguna północnego
• Brak odpowiednika na półkuli południowej (brak lądu na odpowiednich szerokościach geograficznych)
• Surowy klimat zimy: długie i mroźne, lata: ciepłe i deszczowe
• Średnie temperatury stycznia w tundrach euroazjatyckich i amerykańskich= od -16 do -26 C, okresowo spadają nawet do -60C, natomiast lipca nie przekraczają +15C
• pokrywa śnieżna w wielu miejscach utrzymuje się ponad dziewięć miesięcy w roku
• niewiele energii słonecznej dociera do tych szerokości geograficznych
• Stale zamarznięta głębsza warstwa gleby, zwana wieczną zmarzliną, oraz silne mroźne wiatry ograniczają rozwój roślin i zwierząt
• Gleby geologicznie młode, uformowały się po zakończeniu ostatniego okresu glacjalnego-ubogie w sole mineralne - gł. azotany i fosforany; oraz materię organiczną

• Flora: porosty, np. chrobotem reniferowy
- mchy
- trawy
- trawopodobne turzyce
- drobna krzewinki, np. borówki
- czasem karłowate wierzby i brzozy max 30 cm.

Fauna:
Roślinożercy:
- lemingi
- parwdy
- renifery

Drapieżcy:
- gronostaje
- sowy śnieżne
- lisy polarne
- niedźwiedzie

Ssaki:
- woły piżmowe
- karibu=renifer
- zając bielak

Ptaki: ptarmigany
Gadów i płazów brak

W czasie krótkiego lata pojawiają się przybywające z południa ptaki wędrowne oraz liczne owady z rzędu muchówek, które długi okres zimy przetrwały w stadiach spoczynkowych jako jaj lub poczwarki.

• W ubogiej biocenozie tundry mało jest zwierząt a przez to mało ogniw, mało zależności regulacyjne biocenozy są bardzo małe. Naruszenie któregokolwiek ogniwa może spowodować zaburzenia całości.
• Charakterystyczne są gwałtowne fluktuacje niektórych gatunków np. lemingów.
• Tundra jest obszarem, który nie uległ wpływom człowieka i gdzie warunki bytowania zwierząt i roślin nie zostały przez niego zakłócone. Choć nasilająca się w ostatnich latach eksploatacja złóż ropy naftowej może stanowić poważne zagrożenie dla tego biomu.

Pustynia

• Suche środowisko
• roczne sumy opadów są mniejsze niż 250 mm, a czasem brak jest opadów przez wiele lat
• łączne parowanie wody z roślin, skał i gleby jest większe niż wielkość opadów deszczu oraz dopływu wody w postaci mgieł nadciągających od morza
• dociera tam gorące, tropikalne powietrze z rejonów równikowych, a więc w rejonach zwrotników Raka i Koziorożca
• duże wahania temperatury powietrza w ciągu doby, sięgające nawet 50 stopni C. W dzień może być bardzo gorąco, a w nocy temperatura spada poniżej zera. Największe i najszybsze zmiany temperatury mają miejsca o wschodzie i zachodzie słońca.
• Powietrze jest nieustannie suche i gorące
• Gleba pustyń zawiera niewiele materii organicznej, jednak często bywa bogata w sole mineralne, na niektórych obszarach zawartość soli mineralnych glebie jest tak duża, ze jest ona toksyczna
• Wyróżnia się dwa główne rodzaje pustyń – gorące i zimne. Rodzaj pustyni jest często odbiciem jej położenia geograficznego oraz usytuowania nad poziomem morza. Pustynie chłodne są gorące w ciągu dnia i zimne w nocy, podczas gdy pustynie gorące są gorące w ciągu dnia i ciepłe w nocy.
• Ze względu na rodzaj podłoża wyróżnia się pustynie: piaszczyste, kamieniste, gliniaste,
solniskowe.

• Największe przestrzenie pustyń występują w Afryce i Azji. Flora i fauna większości pustyń jest uboga. Wyróżnia się trzy formy życiowe roślin przystosowanych do życia na pustyni:
- Rośliny efemeryczne, które przeżywają suszę w postaci nasion lub podziemnych organów przetrwanych. Rosną tylko wtedy, gdy jest odpowiednia wilgotność.
- Sklerofity, rośliny o silnie rozwiniętych systemach korzeniowych. Sklerofity mają małe i grube liście, które mogą zrzucać, gdy przedłuży się okres suszy.
- Sukulenty, rośliny magazynujące wodę w łodygach (kaktusy) lub liściach (aloes) albo w organach podziemnych (pelargonie).

Fauna:
- szarańczaki
- chrząszcze
- pajęczaki
- jaszczurki
- węże
- ptaki
- żółwie
- szczuroskoczek
- zając wielkouchy (Ameryka PN) = kanguroszczur (Australia)
- lisy gł. fenek
- sowy

Zarosla twardnolistne (makia)
• Wiecznie zielone krzewy i niskie drzewa
• Zimy są bardzo łagodne a lata bardzo suche
• Wybrzeża Morza Śródziemnego, Kalifornię (tam makia nazywana jest Chaparral), zachodnia Australia, obszary Chile i Afryki Pd
• Mało urodzajna gleba
• Często występujące pożary na tym terenie (głównie późne lato i jesień)

• Flora: pomimo różnicy kontynentalnej roślinność jest bardzo podobna, mimo tego, że składa się z odmiennych gatunków
- Wiecznie zielone krzewy
- sosna
- dąb
- agawa
- cyprys

• Fauna:
- jelenie
- mulaki
- gryzonie
- jaszczurki
- żmije
- węże
- ptaki