Polska w okresie rozbicia dzielnicowego.

1138 [statut Bolesława Krzywoustego] – 1320 [koronacja Władysława Łokietka]

Przed śmiercią Krzywousty wydaje testament na mocy którego Polska zostaje podzielona na dzielnice:
• Senioralną – ziemia krakowska, sieradzka, zachodnie Kujawy, wschodnia Wielkopolska. Senior miał również zwierzchność nad Pomorzem, ale nie wchodziło ono w skład tej dzielnicy,
• Dziedziczną, którą podzielono tak:

1. Śląsk – otrzymuje WŁADYSŁAW II WYGNANIEC
2. Mazowsze – BOLESŁAW KĘDZIERZAWY
3. Wielkopolskę – MIESZKO III STARY
4. Ziemię Sandomierską – HENRYK SANDOMIERSKI [otrzymuje ją dopiero w 1146]
5. Wdowieństwo Księżnej Salomei – KASZTELANIE W ZIEMI ŁĘCZYCKIEJ

Senior – najstarszy z synów, miał obok dzielnicy dziedzicznej rządzić tez w senioralnej. Otrzymywał szereg kompetencji: prowadził politykę zagraniczną, był dowódcą naczelnym, jemu tylko przysługiwały regalia średniowieczne, on mianował urzędników państwowych, mógł utrzymywać własne wojsko w ziemiach braci.

W wyniku testamentu wprowadzono zasadę senioratu [władza dla najstarszego] i ta zasada wprowadzała pryncypat [forma rządów najstarszego z Piastów]

Przyczyny rozbicia dzielnicowego:
• Tzw. Partykularyzmy możnych [tendencje odśrodkowe panujące w państwach o rozwiniętym systemie feudalnym
• Brak jednolitego systemu gospodarczego
• Państwo Polskie było zlepkiem różnych dzielnic
• Rywalizacja pomiędzy Piastami o władzę
• W połowie XII wieku zabrakło silnych jednostek które były w stanie utrzymać jedność państwa

W 1138 pierwszym seniorem został WŁADYSŁAW WYGNANIEC, który natychmiast zaczął walczyć z braćmi i w 1146 został pokonany i usunięty z kraju.
Władzę objął Bolesław Kędzierzawy, ale Wygnaniec udaje się do Niemiec, gdzie pozyskuje pomoc Fryderyka I Barbarossy. Cesarz w 1157 najeżdża na Polskę, Kędzierzawy składa mu hołd lenny w Krzyszkowie. Cesarz wycofuje się.
Kędzierzawy rządził do 1173 roku, i po nim seniorem zostaje Mieszko Stary. Podejmuje działania w celu zjednoczenia i próbuje osłabić możnych [m.in. wybijanie pieniędzy brakteatów – bardzo cienkich wybijanych z jednej strony, więc poprzednie monety były zdewaluowane, a możni mieli ich bardzo dużo]
1177 – możni usuwają Mieszka Starego z Krakowa i wraca on do Wielkopolski, a na tron wchodzi najmłodszy z braci – Kazimierz Sprawiedliwy. Jest to naruszenie zasady senioratu 1177.
chcąc umocnić swoją pozycję i potomków zwołuje w 1180 zjazd do Łęczycy, w zamian za nadania dla duchownych i możnych potwierdzają oni jego i potomków prawa do tronu krakowskiego.

Kazimierz zrzeka się prawa IUS SPOLII [prawo władcy do zajęcia majątku po zmarłym duchownym, dosłownie-prawo łupu]
Kazimierz umiera w 1194 i tron obejmuje Mieszko Stary, ale zostaje wypędzony przez możnych, którzy tron przekazują Leszkowi Białemu – synowi Kazimierza Sprawiedliwego.
Do 1202 Mieszko Stary trzy razy wkracza do Krakowa i tyleż samo razy jest wypędzany.
Za Leszka Białego następuje walka z przyrodnimi braćmi o tron. Chce on ułożyć następstwo tronu. W 1227 zwołuje zjazd książąt do Gąsawy. Obok niego przybyli Władysław Lasonogi i Henryk Brodaty. Przeciwnicy dokonują napady i Leszek Biały zostaje zamordowany na tym zjeździe.
Władzę w Krakowie przejmuje Władysław Lasonogi, który aby pozyskać możnych i rycerstwo w 1228 wydaje dla nich przywilej w Cieni. Ale rychło umiera i władzę obejmuje Henryk Brodaty, on i jego syn Henryk Pobożny podejmują I próbę zjednoczenia państwa polskiego w XIII w.
Stworzyli państwo Henryków Śląskich : ziemia krakowska, sandomierska, Śląsk i południowa Wielkopolska.

1241 – Henryk Pobożny ginie podczas najazdu Tatarów w bitwie pod Legnicą. Państwo Henryków Śląskich rozbija się najgłębiej.
[W 1210 Leszek Biały wydał dla duchownych przywilej w Barzykowie, przywilej generalny na mocy którego duchowni otrzymują całkowitą odrębność prawną]

Przemiany społeczne i gospodarcze w okresie rozbicia dzielnicowego:
• Przemiany w rolnictwie [trójpolówka, nowe narzędzia]
• Rozwój osadnictwa wiejskiego i miejskiego [najbardziej rozpowszechnione to osadnictwo na prawie niemieckim]

Ważną rolę odgrywał zasadźca – pośrednik między panem a osadnikami-kolonistami. Zawierali umowę która dawała kolonistom:
• Wolniznę [okres wolny od płacenia czynszu]
• Osadnicy mieli prawo wychodu ze wsi [pod warunkiem wykonania wszystkich zobowiązań
• Własne sądownictwo, własny samorząd – ława wiejska

Ziemia musiała być immunizowana aby być na prawie niemieckim. Osadnicy dostawali jednakową ilość ziemi – 1 łan [16-25 ha]
Zasadźca stawał się sołtysem, który otrzymywał najwięcej ziemi[ kilka łanów], pobierał 1/3 z zasądzanych przez ławę wiejską kar, którą sam kierował, zachował 1/6 czynszu zbieranego dla pana, miał wyłączność na karczmę i młyn.
Rozwinęło się też osadnictwo na prawie polskim, w którym nie było odrębnego sądownictwa [podlegali sądownictwu pana lub władcy], bardzo ograniczone lub niemożliwe prawo wychodu ze wsi, ziemia nie musiała być immunizowana. Ten typ osadnictwa dominował na Mazowszu.

W XIII w. nastąpił rozwój osadnictwa miejskiego czyli lokacja miast.
Pierwsze lokowano miasto – Złotoryja – 1211
Najwięcej lokacji było na Śląsku w XIII w.

Wzorowano się na 1 z miast i to było osadnictwo na prawie magdeburskim, z wyjątkiem Pomorza gdzie była lokacja na prawie lubelskim. Zasadźca miejski stawał się wójtem.

Pojawili się w XIII w. mieszczanie. Likwidują się kategorie pośrednie ludności[władykowie, smerdowie]
Kształtował się silny stan rycerski.

Przełom XIII/XIV wieku – ponowne próby jednoczenia Polski.
Henryk IV Probus – I który podjął te próby.
W 1288 podporządkował sobie Śląsk i Małopolskę
W 1290 umiera.
Kolejni którzy próbowali to :
• Książę Wielkopolski – Przemysł II
• Książę Brzesko-Kujawski – Łokietek
• Obcy władca – król Czech – Wacław II

Wacław II podporządkowuj sobie Śląsk i ziemię krakowską.

Kolejny zjednoczycie to Przemysł II. W 1282 zawarł z księciem Pomorskim – Mszczujem II układ o przeżycie w Kępnie [przeciw Brandenburgii]
W 1295 Przemysł II przejmuje władzę nad Pomorzem Gdańskim [po śmierci Mszczuja]
Przy poparciu arcybiskupa Gniezna – Jakuba Świnki w 1295 Przemysł II koronuje się na króla w Gnieźnie. To nie na rękę Brandenburczykom. W 1296 Przemysł zostaje zabity w Rogoźnie.
Pozostał Wacław II który poślubił córkę Przemysła II, dzięki czemu uzyskał poparcie Jakuba Świnki.
1300 – Wacław II koronowany w Gnieźnie na króla Polski [tym samym zostaje zawarta unia personalna polsko – czeska]

Wacław II wprowadza w Polsce urząd starosty [zastępował wojewodę]
Ale zaczął powoływać obcych na te urzędy.
Zmarł w 1305, przekazał władzę Wacławowi III, a ten panował do 1306 kiedy to został zabity w Ołomuńcu = unia polsko-czeska zerwana]

Ostatni – Władysław Łokietek przejmuje jednocześnie władzę.
1308 Brandenburczycy zajmują Gdańsk. Gdańszczanie wynajmują Krzyżaków, którzy wypędzają Brandenburczyków, ale sami zabierają Pomorze Gdańskie i się tam osiedlają.

1311 – Łokietek tłumi bunt patrycjatu krakowskiego pod wodzą wójta Alberta.
1314 – władzę Łokietka uznaje Wielkopolska.
Opanował więc: Małopolskę, Wielkopolskę, ziemię sieradzko-łęczycką i Kujawy.

1320 – Łokietek koronowany przez biskupa krakowskiego Janisława [pierwsza koronacja w Krakowie, ale nie jest to koronacja na króla, tylko na władcę oficjalnego]
Koniec rozbicia dzielnicowego.

Następstwa polityczne rozbicia:
• Utrata przez Polskę ziem: 1181 – Pomorze Zachodnie zhołdowane przez Barbarossę, 1250 – Bolesław Rogatka sprzedał ziemię lubuską Brandenburgii, 1226 – Konrad Mazowiecki sprowadza z Węgier Krzyżaków, Andrzej II [Węgry] poznał się na nich i wygonił ich do nas. Osiedla ich Konrad na ziemi chełmińskiej i otrzymują ją po sfałszowaniu dokumentu nadawczego, 1308 – tracimy Pomorze Gdańskie na rzecz Krzyżaków. Większość książąt śląskich uznała się lennikami władców czeskich,
• 3 wielkie najazdy Tatarów na Polskę w XIII w.
• Walki o władzę między rodzonymi piastami

Powstały 3 linie Piastów:
1. Piastowie Śląscy [protoplastą – Władysław Wygnaniec]
2. Piastowie Wielkopolscy [ protoplastą Mieszko Stary]
3. Piastowie Mazowieccy [ protoplastą – Kazimierz Sprawiedliwy]

Przyczyny dla których udało się zjednoczenie:
• Możni dla których silne państwo było potrzebne poparli dla obrony przed obcymi władcami
• Rozwój miast i handlu był utrudniony przez różne granice celne
• Rozwinął się ogólnopolski rynek wymiany gospodarczej
• Rozwija się świadomość narodowa w wyniku kontaktów z obcymi
• Dążenie Kościoła do zjednolicenia
• Pojawiły się silne jednostki książęce