Jaskinie tatrzańskie

Geneza jaskiń tatrzańskich jest skomplikowana. Większość z nich wiąże się z istnieniem niezależnych od siebie układów rozwartych szczelin tektonicznych (uskoków i spękań) wykorzystywanych przez wodę. Korytarze dużej części z nich mają niemal poziomy przebieg i uważa się, że są one drogami dawnych podziemnych przepływów. Szata naciekowa w jaskiniach tatrzańskich jest stosunkowo uboga, zwłaszcza jeśli chodzi o jaskinie udostępnione dla ruchu turystycznego. Najpełniejszy przegląd form naciekowych, począwszy od stalaktytów i stalagmitów, poprzez stalagnaty, kamienne wodospady, kandelabry, draperie można oglądać w Jaskini Bielskiej. Rozwój form krasowych w Tatrach ze względu na warunki klimatyczne – duże opady i niska temperatura – jest stosunkowo szybki. Poza podziemnymi, w wielu miejscach Tatr można spotkać powierzchniowe przejawy procesów krasowych; do najciekawszych należą tzw. żłobki krasowe oraz leje krasowe. W lejach krasowych mogą okresowo tworzyć się małe jeziorka.

W Dolinie Kościeliskiej znajduje się ok. 200 jaskiń. Największe ich skupiska znajdują się w masywach Organów, Żaru, Kominiarskiego Wierchu i Czerwonych Wierchów. Łączna długość jaskiń Doliny Kościeliskiej wynosi ponad 30km. Jaskinie powstały w wapieniach i dolomitach w wyniku procesów krasowych podczas młodszego trzeciorzędu i czwartorzędu. Najstarsze nacieki w Bańdziochu Kominiarskim liczą ok. 280 000 lat. Takie systemy jak Mylna czy Mroźna stanowiły przepływ potoków podziemnych. Nieliczne jaskinie znane były w wieku XIX (Zbójnickie Okna i Smocza Jama – w I poł.), większość odkryto w ostatnim 35-leciu.

Tuż przed Starymi Kościeliskami ku południowemu zachodowi od drogi odchodzi czarno znakowany szlak (zachodni odcinek Ścieżki nad Reglami) wiodący przez Kominiarski Przysłop i Kominiarską Przełęcz do Doliny Chochołowskiej. Przy górnej granicy polany odgałęzia się ku wschodowi ścieżka, prowadząca do otworu wejściowego Jaskini Mroźnej.

Jaskinia Mroźna (jedna z 6 udostępnionych turystom jaskiń w polskiej części Tatr) powstała w wapieniach triasu i jury przez rozpuszczenie i rozmycie istniejącej wzdłuż uskoku szczeliny skalnej. Odkrył ją dopiero w 1934r Stefan Zwoliński. Po II wojnie światowej, w latach 50-tych, jaskinia ze względu na poziomy charakter korytarzy i względnie interesującą szatę naciekową została udostępniona dla zwiedzających. Obecne wejście to sztucznie wykopany otwór – aby połączyć korytarze jaskini z powierzchnią należało przekopać ok. 8m skały. Udostępnionych do zwiedzania jest łącznie ok. 450m korytarzy. Położona jest na wysokości 1100m n.p.m., posiada wewnątrz komory, nacieki, rzeźby krasowe, jeziorko i ogródek ze stalagmitami.

Po wschodniej stronie Wyżniej Kościeliskiej Bramy znajduje się kilkunastometrowej wysokości pionowa wapienna ściana Pisanej Skały i szerokie, lesiste zachodnie zbocze Gubalca, który tkwi w zachodnim zakończeniu grzbietu oddzielającego Wąwóz Kraków od Tomanowej Doliny. Tuż przed Pisaną Skałą odgałęzia się ku południowemu wschodowi Wąwóz Kraków. Spod skały wypływa spory strumień. Jest to ujście Jaskini Wodnej pod Pisaną, jednej z najdawniej zwiedzanych jaskiń tatrzańskich. Do Jaskini Wodnej pod Pisaną można wejść łatwo, ale wyprawa grozi przemoczeniem; w głąb skały brnie się korytem potoku, zwykle co najmniej po pas w wodzie (poza tym bardzo silny prąd wody znacznie utrudnia poruszanie się). Wchodzili tu w ten sposób od dawien dawna, poszukiwacze legendarnych skarbów, może i górnicy, a w XIX wieku pierwsi tatrzańscy grotołazi. Woda wypływająca wartkim strumieniem z Jaskini Wodnej pod Pisaną w większości (ok. 80%) pochodzi z Kościeliskiego Potoku. Na odcinku zwężenia doliny, od Wyżniej Kościeliskiej Bramy aż do Starej Polany potok przecina jurajskie i kredowe wapienie, w których silnie rozwinęły się i do dzisiaj rozwijają procesy krasowe.


Niemal naprzeciwko Pisanej Skały z góry schodzi szlak z otworu wyjściowego Jaskini Mylnej. Ścieżka do otworu wejściowego tej jaskini, jak również do Jaskini Raptawickiej i Jaskini Obłazkowej odgałęzia się od drogi w dolinie ok. 100m dalej na południe. Dokładnie poniżej tego szlaku znajduje się wylot Jaskini Wodnej pod Raptawicką Turnią, z której podobnie jak z Jaskini Wodnej pod Pisaną wypływa niewielki strumień.

Jaskinie Raptawicka i Obłazkowa, oprócz Jaskini Mroźnej, Smoczej Jamy w Wąwozie Kraków i Dziury w Dolinie ku Dziurze, są jedynymi w Tatrach dopuszczonymi do samodzielnego ruchu turystycznego. Szczególnie interesująca jest znana od dawna poszukiwaczom skarbów Jaskinia Mylna; pierwszym grotołazem, który ją odwiedził i spopularyzował wśród turystów był Jan Gwalbert Pawlikowski w 1885r. Pobliska Jaskinia Raptawicka jest to najwyżej położona jaskinia z trzech Jaskiń Pawlikowskiego u stóp Raptawickiej Turni w Dolinie Kościeliskiej. Zyskała ona sławę w 1938r dzięki romantycznej historii zamurowania się w jej korytarzu, młodego zakopiańczyka, który – przeżywszy zawód miłosny – w ten sposób pragnął dokonać żywota. Kiedy nieszczęśnik solidnie zgłodniał, sam wycofał się z tej samobójczej próby. Jaskinia tworzy wielką dwuczłonową komorę o rozmiarach 41x10m i wysokości 10-15m. dno pokrywają złomy wapienia, gdyż pieczara powstała podobno wskutek zapadnięcia się niżej leżących próżni pochodzenia przepływowego. Boczne korytarze kończą się ciasnymi szczelinami, łączna ich długość wynosi 140m.

Jaskinia Mylna ma długość ok. 1300m, z czego do zwiedzania udostępniono ok. 300m – aż nadto by się zgubić. Położona jest w zachodnim zboczu Raptawickiej Turni. Ponoć była jedną z siedzib Janosika. Jaskinia powstała w skałach wapiennych jury. Jest to cały labirynt poziomych korytarzy, powstały z rozpuszczenia przez wodę pęknięć pomiędzy poszczególnymi warstwami skalnymi. W jaskini są poprowadzone oprócz głównego korytarza, dwa boczne szlaki; do jej zwiedzenia niezbędne jest posiadanie źródła światła. W korytarzach jaskini podobnie jak w Jaskini Mroźnej, odnaleziono okruchy skał krystalicznych, które zostały naniesione przez płynącą przez jaskinię wodę jeszcze w czasie jej powstawania. Dno ówczesnego Kościeliskiego Potoku znajdowała się wtedy o wiele wyżej od obecnego (ok. 120m), a w dzisiejszych suchych jaskiniach przepływała woda, tak jak to jest obecnie w Jaskini Wodnej pod Pisaną.

W zachodniej części Wantul, u podnóża stoku Dziurawe, na wysokości 1273m n.p.m. znajduje się wylot Jaskini Miętusiej, jednej z największych jaskiń w Polsce (długości ok. 10 220m, deniwelacja ok. 266m). System Jaskini Miętusiej, w jego skład wchodzi jeszcze Jaskinia Miętusia Wyżnia, jest rozwinięty pomiędzy Doliną Miętusią a Żlebem pod Wysranki w skałach wapiennych triasu, jury i dolnej kredy. Barwienia wody przepływającej przez korytarze systemu wykazały w jego najniższych partiach, połączenie z Wywierzyskiem Lodowym w Dolinie Kościeliskiej. Sam wylot jaskini jest bardzo niepozorny (0,6*0,8m) i ukryty w zagłębieniu pod skałą. Odkrycie Jaskini Miętusiej w 1936r było rezultatem świadomych poszukiwań Stanisława Zwolińskiego. Badania były związane z problemem podziemnego odpływu wód z rejonu Doliny Miętusiej do Doliny Kościeliskiej. Historia odkryć kolejnych partii jaskini, wielkie wyprawy organizowane przez speleologów, to jednocześnie historia polskiej speleologii. W Jaskini Miętusiej podczas jej ponad 60-letniej eksploracji prowadzono m.in. prace górnicze, nurkowano w syfonach wodnych.

Do Wąwozu Kraków od dawien dawna zapuszczali się poszukiwacze skarbów (docierali oni m.in. do jednej z jaskiń położonych ponad dnem wąwozu, nazwanej na ich cześć Jaskinią Poszukiwaczy Skarbów) – na skałach znaleziono tu ich rysunki z datą 1633r. Turyści, na których wywierał on zawsze wielkie wrażenie, regularnie zaczęli odwiedzać wąwóz przy okazji wycieczek do Doliny Kościeliskiej od mniej więcej połowy XIX wieku. Żółto znakowany szlak dociera tu tylko do kotlinki zwanej Rynkiem. Turyści mogą też przejść przez Smoczą Jamę, mając do zwiedzania ok. 81-metrową trasę zwiedzania, która obejmuje zejście dawną studnią austriacką. Nazwa jaskini łączy się być może z dawnym wierzeniem ludzi, jeszcze do XVIII wieku podzielanym przez niektórych naukowców, że w jaskiniach tatrzańskich i podtatrzańskich żyły niegdyś smoki.

Dolna, niemal zupełnie pozioma część Twardego Upłazu jest znana głównie wśród taterników jako Twarda Galeria. W zakończeniu jej zachodniej grzędy, która dzieli Zadnie Kamienie na dwie części, znajduje się Lodowa Baszta, a w jej południowym zboczu Jaskinia Lodowa w Ciemniaku, która powstała w wapieniach jury i kredy serii wierchowej. Jest to największa i najbardziej interesująca jaskinia lodowa w Tatrach, znana i opisywana już od końca XIX wieku (lata 1883-85). Kubatura zmagazynowanego w niej lodu była oszacowana na 1500m3. w niektórych szczelinach grubość lodu określa się na ponad 5,5m. pokrywa lodowa wykazuje wyraźne warstwowanie związane z rocznym cyklem przyrostu i ablacji – pod koniec lat 80-tych XX wieku, doliczono się ponad 330 takich warstw. Utrzymywanie się lodu w jaskini jest związane z jej morfologią i cyrkulacją powietrza.

Bańdzioch Kominiarski leży w Masywie Kominiarskiego Wierchu i jest trzecią pod względem głębokości jaskinią Polski. Uważana jest za jedną z najtrudniejszych technicznie jaskiń tatrzańskich. Na pogląd ten składają się m.in. trudności orientacyjne wewnątrz jaskini. Układ korytarzy i studni stanowi dość skomplikowaną sieć topograficzną. Jest to jaskinia w wielu miejscach ciasna. Została odkryta przez grotołazów poznańskich 11 lipca 1968r.

Jaskinia Czarna jest jedną z największych w Polsce. Łączna długość jej korytarzy wynosi ok. 6000m. Jest to system poziomych korytarzy połączonych pionowymi kominami o znacznych różnicach wysokości. Poza ciągiem głównym jaskinia posiada również ciągi boczne, które są jednak rzadko odwiedzane. Jaskinia została odkryta 17 lipca 1961r przez członków AKT Wrocław.


Dolina Małej Łąki

Sto kilkadziesiąt metrów ponad dnem Wyżniej Świstówki, po jej zachodniej stronie, a więc w masywie Małołączniaka, rozciąga się obszerny, lekko pochyły, za to mocno pofałdowany taras stanowiący wyższe piętro Doliny Małej Łąki – Kotliny. Po stronie północnej podcina go urwista ściana o blisko 200-metrowej wysokości. W jej najniższej części jest położony wylot drugiej pod względem długości korytarzy, jaskini tatrzańskiej (prawie 4500m, 730m głębokości). Jest to Śnieżna Studnia. Na Kotlinach na wysokości 1875m n.p.m., znajduje się jeden z otworów największej jaskini w Polsce, Wielkiej Śnieżnej Jaskini. Jej system stanowi wiele jaskiń połączonych ze sobą szczelinami i korytarzami: Jaskinia Śnieżna, Jaskinia nad Kotlinami, Jaskinia Jasny Awen oraz Jaskinia Wielka Litworowa, której wylot znajduje się we wschodnim zboczu Doliny Litworowej. Połączenie tej ostatniej jaskini z poprzednimi zostało odkryte przez wrocławskich speleologów z Witoldem Jokielem na czele dopiero na przełomie 1995 i 96r. Razem z ostatnio odkrytymi połączeniami z otworem nowej Jaskini Wilczej, tworzy gigantyczny jak na tatrzańskie warunki, system o długości korytarzy ponad 20km i deniwelacji 815m. Sama Jaskinia Śnieżna została odkryta w 1959r, lecz jej otwór często do późnego lata zasypany śniegiem, był znany juhasom dużo wcześniej.

Tatry Bielskie

W masywie Kobylego Wierchu, w zboczu, które opada do Doliny Drabina, znajduje się jedyna w słowackiej części Tatr jaskinia, nie tylko udostępniona dla szerokiego grona turystów, ale także wyposażona w oświetlenie elektryczne, mostki i drabinki, etatowych przewodników oraz kasę. Jest to Jaskinia Bielska. Jaskinia Bielska była odkryta dwukrotnie. Po raz pierwszy przez poszukiwaczy skarbów w XVIIIw., po raz drugi oficjalnie w 1881r przez odkrywców z Białej Spiskiej. Łączna długość korytarzy jaskini wynosi 1752m, z czego dla turystów przeznaczono ok. 1135m. Jaskinia powstała w wapieniach triasowych serii reglowych; woda rozpuszczająca węglanowe skały wykorzystała warstwowanie skał i tektoniczne naciągłości. Jaskinia słynie z niezwykle bogatej szaty naciekowej – można tu obejrzeć ogromne stalaktyty, stalagmity, całe kolumny, naciekowe wodospady, jeziorka (znajduje się tu uroczy zakątek z małym „Złotym Jeziorkiem”, który leży w najwyższym punkcie groty – 1001m). Mimo tłumu zwiedzających (ponad 60 tys. osób rocznie) jest to miejsce warte odwiedzenia.

Jaskinia Wierzchowska jest największą jaskinią na terenie Wyżyny Krakowskiej. Oryginalna i atrakcyjna, wygodna do zwiedzania, doskonale prezentuje piękno podziemnych zjawisk krasowych. Posiada blisko kilometrowy labirynt podziemnych korytarzy, gdzie możemy podziwiać ciekawe szaty naciekowe i fantazyjnie wymodelowane przestrzenie skalne. Badania archeologiczne w jaskini wykazały ślady pobytu człowieka sprzed kilku tys. lat oraz znaleziono kości zwierząt plejstoceńskich (niedźwiedzia, renifera). Jaskinia posiada status pomnika przyrody na terenie Jurajskiego Parku Krajobrazowego „Dolinki Podkrakowskie”. Posiada najdłuższą trasę turystyczną wśród jaskiń w Polsce.

Jaskinia Niedźwiedzia położona jest w Sudetach, w grupie Śnieżnika, na wschodnim zboczu stromej góry, w górnej części doliny Kleśnicy, we wsi Kletno. Została odkryta w 1966r podczas eksploatacji wapieni krystalicznych; sale i korytarze rozbudowane są w trzech poziomach, utworzonych w obrębie marmurów, a ich system ma łączną długość ok. 2500m. o unikatowej wartości jaskini decyduje układ i wykrój korytarzy, imponujący wystrój różnorodnych nacieków, a także występowanie namulisk. W namuliskach jaskini znaleziono liczne szczątki zwierząt, między innymi dobrze zachowane kości niedźwiedzi jaskiniowych, od których wzięła swoją nazwę. Obok licznych i różnorodnych form stalaktyt i stalagmitów występują tu kolumny zwane stalagnatami, heliktyty, draperie i firany, kaskady naciekowe, wśród których największa sięga ok. 8m wysokości – tzw. Wielka Kaskada. W 1977r całą jaskinię i najbliższe okolice uznano za rezerwat przyrody chroniony prawem.

Jaskinia Raj położona jest w Górach Świętokrzyskich, na płn. od Chęcin. Jaskinia Raj swoja nazwę zawdzięcza wspaniale wykształconej szacie naciekowej, nagromadzonej na niewielkiej przestrzeni. Trasa rozpoczyna się w pawilonie, gdzie zorganizowana jest wystawa wprowadzająca. Zgromadzono tutaj okazy wydobyte podczas prac archeologicznych, między innymi krzemienne narzędzia używane przez człowieka neandertalskiego zamieszkującego przed 40 tys. lat jaskinię oraz kości prehistorycznych zwierząt. W jaskini znajdują się pełne uroku kolumny naciekowe i stalaktyty, w ścianach liczne skamieniałości koralowców, zaś dno pokrywają jeziorka, misy martwicowe i pola ryżowe. Są tu rzadkie pizoidy, czyli luźne nacieki w kształcie kulek, zwane „Perłami Jaskiniowymi”. Otwór jaskini odsłonięto w 1963r. Uznana w 1968r za rezerwat przyrody. Od 1977r udostępniona dla turystów.