Reformacja w Anglii.

Dość specyficzny przebieg miała reformacja w Anglii. Do zupełnie przestarzałych poglądów należy twierdzenie, jakoby Anglię na drogę zmian religijnych pchnęła wyłącznie wola monarchy. Nie można jednak negować, że rola króla była niewątpliwie katalizatorem przyśpieszającym cały proces.

Przyczyny reformacji były zasadniczo takie same, jak w innych krajach Europy: przemiany społeczno-gospodarcze, które doprowadziły do konfliktu z istniejącym porządkiem. Istota przemian w ekonomii i w życiu społecznym Anglii XV i XVI w. sprowadza się do swoistej rewolucji agrarnej, wynikłej z przemnożonego wpływu, jaki miał rozwój sukiennictwa na historię tego kraju we wspomnianym okresie.
Rosły manufaktury wytwarzające sukno. Przemysł rozwijał się w całym kraju. Sukiennicy zaczęli nadawać ton całemu życiu w Anglii, nie tylko gospodarczemu. W cieniu sukiennictwa powstał w XVI w. drugi przemysł narodowy-przemysł węglowy. Cechą ogromnie charakterystyczną obu gałęzi przemysłu angielskiego było ich związanie nie z miastem, lecz ze wsią i z posiadaniem ziemi.

Do Anglii szybko dotarły prądy humanistyczne, niemałą zasługę miał Erazm z Rotterdamu. Pionierami humanizmu angielskiego byli: Grocyn, Linacare i Lily oraz John Colet, antyklerykalny kaznodzieja, a zarazem interpretator listów św. Pawła.
Przeobrażenia społeczno-gospodarcze, coraz większy wpływ nowych middle classes, idee humanistyczne i wiele innych jeszcze czynników wytyczały drogę Anglii ku nowożytnym przemianom; oznaczało to nieuchronny konflikt z Kościołem. Monarchia angielska w przeciwieństwie np. do francuskiej, nie tylko nie sprzeciwiła się nowym prądom, ale sama stanęła na czele reformacji.

Stosunek Henryka VIII do reformacji był z początku wrogi, chciał on bowiem ze względu na ówczesną sytuację polityczną zachować przyjazne stosunki z papiestwem. Henryk zaatakował naukę Lutra w specjalnej broszurce, za co papież nadał mu tytuł obrońcy wiary. Po kilku jednak latach sprawy polityczne wpłynęły na zmianę stanowiska Henryka. Obawiając się coraz groźniejszej i silniejszej potęgi Karola V, pragnął przystąpić do obozu jego wrogów. Zamiar ten utrudniało mu jednak małżeństwo z wdową po swym bracie, a ciotką cesarza, Katarzyną Aragońską. Miał z nią tylko jedną córkę Marię i żadnych nadziei na męskiego potomka.

Postanowił się rozwieść i poślubić damę dworu królowej, Annę Boleyn. Prymas kardynał Wolsey nie sprzeciwił się temu, ale zażądał zgody papieża. Klemens VII, będący całkowicie zależny od cesarza nie zgodził się. Wolsey stał się kozłem ofiarnym w całej sprawie. Henryk VIII kazał go aresztować 4 listopada 1530 roku, kardynał zmarł kilka dni później 29 listopada.

Teraz król otwarcie wystąpił przeciwko Rzymowi. Rozwód z Katarzyną był okazją, a nie jego przyczyną. Większość społeczeństwa poparła króla w walce z papiestwem. Stanął za nim cały parlament, szczególnie nowy prymas Thomas Cranmer i kanclerz Thomas Cromwell. Henryk VIII poślubił Annę Boleyn, a potomstwo z tego małżeństwa zyskało wszelkie prawa do korony-Act of succession, 1534. Równocześnie parlament zalegalizował oderwanie się od Kościoła rzymskiego, uchwalając Act of supremancy (1534), mocą którego król angielski stawał się głową niezależnego, narodowego Kościoła zwanego anglikańskim (Church of England).

Pierwszy etap reformacji bynajmniej nie był najważniejszym, właściwa forma nastąpi później i związana będzie z pojawieniem purytanizmu. Bezwzględnie wystąpił przeciwko organizacji kościelnej Henryk VIII, znosząc za radą Cromwella klasztory, konfiskując ziemie kościelne (1535-39) i rozdają je nowej arystokracji, którą związał w ten sposób z reformacją i tronem. Wszczęty przez króla krwawy terror znamionuje. Pierwsza fala prześladowań uderzyła w katolików, m.in. właśnie wówczas zginął Thomas Moore, który nie chciał uznać aktu supremacji oraz biskup Rochesteru, John Fisher.

Gdy powstała konieczność bliższego sprecyzowania podstaw filozoficznych i dogmatycznych nowej wiary, uchwalono najpierw tzw. 10 artykułów w 1536 roku, a następnie akt o sześciu artykułach w 1539 roku. Chodziło głównie o stłumienie każdej opozycji, która rosła w kraju.
Panowanie syna i następcy Henryka, Edwarda VI (1547-1553), to okres walk wewnętrznych i dużego zamieszania w życiu Anglii. W 1549 roku wybuchły bunty w Devonshire, Kornwalii i Norfolku. Ten ostatni bunt był największym od XIV w. powstaniem chłopskim w Anglii. Na czele powstania stanął Robert Kett, pobity jednak w końcu przez hrabiego Warwicka, zginął wraz z bratem na szubienicy. Książę Northumberland (Warwick), kontynuował antykatolicką politykę Henryka VIII. Nastąpił silny zwrot w kierunku protestanckiej ideologii, co wyraziło się we wprowadzeniu języka angielskiego do nabożeństw, zniesieniu celibatu księży i skasowaniu wielu obrzędów katolickich.

Panowanie Marii (1553-1558), córki Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej, jest okresem reakcji katolickiej. Poślubiła syna Karola V, Filipa (1554). Próby oporu łamała bezwzględnie, a wrogowie i odstępcy od katolicyzmu, a także wszelkiego rodzaju przeciwnicy polityczni szli na stos. Zginął Cranmer, Northumberland i inni. Krwawe aczkolwiek nie krwawsze niż jej ojca, rządy Marii Tudor zyskały jej przydomek Bloody Mary. Wszelkie próby restauracji katolicyzmu w Anglii, z góry były skazane ni niepowodzenie, gdyż było to sprzeczne z interesami politycznymi i gospodarczymi państwa i społeczeństwa.


Bibligrafia:
1.Zbigniew Wójcik, "Historia Powszechna. Wiek XVI-XVII", wyd.X, PWN, Warszawa 2002