Reformacja i Kontrreformacja

Reformacja

Reformacją nazywa się ruch religijny w Europie w XVI wieku, który doprowadził do powstania niezależnych od papiestwa kościołów. Przyczyny reformacji:
• Niechęć do narzuconej interpretacji biblii
• Zeświecczenie duchowych(rozprężenie moralne)
• Fiskalizm papiestwa
• Obowiązek płacenia dziesięciny przez chłopów
• Niechęć władców świeckich do władzy papieża
• Sprawa opustów
• Chciano uprościć ceremonię i ceremonie i prowadzić mszę w języku narodowym
• Niewystarczające wykształcenie duchowieństwa

Reformacja w Niemczech

Za tradycyjny początek reformacji w Niemczech uważa się dzień 31 Października 1517 roku, kiedy zakonnik augustiański, profesor i teolog Marcin Luter (1484-1546), przybił do katedry 95 tez potępiający sprzedaż odpustów. Na przebudowę Bazyliki Św. Piotra potrzebne były pieniądze i papież chciał to wykorzystać. Nie jest to jednak prawda, lecz jedynie legenda. Jego tezy zostały dość szybko rozpowszechnione na terenie Niemiec, wywołały burzę. Oskarżono Lutra o herezję i przesłano jego sprawę do Rzymu. W następujący sposób starał się zmienić kościół katolicki:
- Jedynym źródłem wiary jest Biblia
- nie uznaje papieża
- uznawano wda sakramenty, chrztu i komunii
- zbawienie zależy od wiary, komunia pod dwiema postaciami
- potrzeba celibatu
- tylko dzięki wierze, łasce i pokucie można uzyskać zbawienie

W 1520r. Luter został wyklęty a potem skazany na banicję przez papieża. Jeszcze w 1520r. Luter opublikował kolejne trzy pisma. W tym samym roku Leon X w specjalnej bulli potępił 41 tez, pod groźbą klątwy. W odpowiedzi Luter spalił bullę papieską. W samym kraju było bardzo wiele napięć. Na podstawie ideologii zawartej w katechizmie Lutra, napisanego w 1526, Fhilipp Melanchton zbudował najważniejsze zasady nowej wiary. Luter został objęty opieką elektora saskiego Fryderyka. Reformator mógł zamieszkać w zamku Wartburg, gdzie mógł tłumaczyć biblie na język niemiecki. W 1525r. wybuchło wielkie powstanie chłopskie, czyli wojna chłopska. W śród powstańców radykalne poglądy głosił Tomasz Munzer. Skłaniał się on ku anabaptyzmowi(chrzest przyjmowany w dojrzałym wieku). Wielu poddanych obawiało się radykalizacją sprawiły, że wiele ludzi opowiedziało się po stronie Karola V, który przeciwstawiał się ruchowi reformatorskiemu. W 1529r. w Spirze sejm Rzeszy potępiły wszelkie przejawy kościoła reformatorskiego. Wtedy też Filip Melanchton przedstawił 28 artykułów napisanych zgadnie z wiarą Lutra. By bronić praw politycznych jak i wyznaniowych nawiązał się w 1531r. związek szmalkaldzki. Wybuchła długotrwała wojna, mająca na celu przywrócenie jedności religijnej w Rzeszy. W 1555r. podpisano Pokój Augsburski, powstała zasada cuius regio, eius religio. Dzięki temu przez kolejne sto lat nie było wojen religijnych w tym kraju. Po śmierci Lutra wybuchły spory, które uspokoiła dopiero napisana w 1577r. Formuła zgody. Ustalono, że nabożeństwo będzie odprawiane w języku niemieckim. Ważne były napisane jeszcze w latach 20 Duży i Mały Katechizm.

Reformacja Kalwińska

Do następnego pokolenia reformatorów należy Jan Kalwin. Jeszcze za czasów studenckich brał udział w tłumaczeniu biblii na język francuski. Razem z Ulrichem Zwingliem doprowadzili do wyodrębnienia się specyficznego miejskiego nurtu reformacji. Kalwinizm obejmuje dziś różnorodne odłamy tej religii. Podstawowymi zasadami tej religii są:
-biblia jest jedynym źródłem wiary
- dwa sakramenty, chrzest i komunia
- Bóg decyduje o naszym losie, dlatego trzeba żyć zgodnie z nauką z biblii.
- odrzucenie kultu świętych, obrazów, relikwii czy odpusty
- język narodowy w kościele. Bardzo surowe zasady moralne.
- ludzie SA potępieni nie, dlatego że grzeszą, lecz grzeszą, dlatego że są potępieni.

EWANGELICY REFORMOWALNI

W praktyce różnice miedzy kalwinizmem a luteranizmem były bardziej w zakresie organizacji i dyscypliny. Szwajcarska rewolucja miast wytworzyła model autonomicznej gminy, którą przejął kościół kalwina. Kalwin uważał, że władza świecka powinna być podporządkowana kościołowi, i jak on służyć państwu. W gminie genewskiej nastąpiło swego rodzaju połączenie władz świeckich i kościelnych. Była to organizacja świecko-kościelna. Gminą władał konsystorz a decyzje podejmowano kolegialnie. Władza w gminach należała do najbogatszych i najbardziej wpływowych. Poddał członków gminy surowej dyscyplinie np.: zakaz małżeństw mieszanych wyznaniowo. Gmina interweniowała nawet w najbardziej prywatne sprawy. Rola prezbiteriów w gminach kalwińskich pozwala nazwać ten typ kościoła ewangelicko-reformowalnych prezbiterialnymi w przeciwieństwie do episkopalnego. Pewien demokratyzm przy wyborze władz, samorządowych, jak również prawo oporu wobec władzy. Kalwin ustanowił cztery urzędy kościelne: pastorowie, doktorzy, diakoni oraz konsystorzy. Bardzo zwarty i prężny kościół w ten sposób stworzono.

Konflikty religijne we Francji

Mogłoby się wydawać, że protestantyzm nie miał we Francji szans na przetrwanie. Król umocnił swoją władzę 1516 roku podpisał konkordat z papieżem, ze król Francji będzie zobowiązany do gorliwej obrony wiary katolickiej. Reformacja dotarła w XVI w. a po długiej wyczerpującej wojnie z Hiszpanią, wiara kalwinistyczna stała się popularna nie tylko wśród mieszczan, ale również arystokraci zaczęli zmieniać wiarę. Nawet cześć rodziny królewskiej przeszła na inną wiarę. Pojawiły się spory religijne miedzy dwoma olbrzymimi rodami protestanckimi Burbonami i katolickimi Gwizjuszami. 1562r. wybuchła pierwsza wojna hugenocka, a w konflikt wmieszały się różne państwa ościenne. W 1570 wydano edykt pokojowy przyznający protestantom wolność praktyk religijnych poza Paryżem i dano im cztery miejsca bezpieczeństwa(La Rochelle,). Porozumieniem miał być ślub Króla Nawarry Henryka Burzona z Małgorzata(siostrą króla Francji). Jednak była to jedynie sposobność do wymordowania podczas Nocy Św. Bartłomieja (23/24 Sierpnia 1572r.). Rzeź ta odbiła się po całej europie głośnym echem. Kraj podzielił się na dwie frakcje które ze sobą walczyły. W końcu w 1574r. tron objął Henryk IV Burbon. Zmienił religię na katolicką i w 1598r. wydał edykt nantejski. Zapewniał w nim hugenotom wolność wyznania(poza Paryżem), prawo do sprawowania urzędów. Jednak w 1625 i 1627 były bunty hugenotów hugenotów kardynał Richelieu wysłał wojsko, które zaatakowało największą twierdze La Rochelle, a wkrótce zajęto też inne twierdze. W 1629r. woje wygrał król a hugenoci stracili prawa polityczne, jednak zostało im wolność wyznania. Jednak i to zostało im odebrane w 1685r. przez Ludwika XIV.

Reformacja w Anglii

Reformacja w wielu krajach sprawiła, iż władza centralna się osłabiła. Inaczej było w Anglii. Tutaj dzięki reformacji Król zyskał jeszcze większą władzę. Król Henryk VIII od początku swego panowania był w obozie anty papieskim. Lecz dopiero, gdy papież omówił dania mu rozwodu z Katarzyną Aragońską, która nie mogła urodzić syna królowi, Henryk się zdenerwował. Tak wiec król ogłosił się protektorem kościoła w Anglii i w 1534r. wydał akt supremacji tworząc narodowy kościół anglikański. W 1539r. akt o sześciu artykułach próba sprecyzowania dogmatów nowej religii. Niewiele zmieniło się w głównych dogmatach. Jedynie zlikwidowano zakony. Dopiero za panowania jego syna Edwarda VI wprowadzono liturgię po angielsku, komunię pod dwiema postaciami. Maria Tudor (kolejna na tronie) próbowała przywrócić religię katolicką jednak nie udało się jej to. Podstawowe zasady tej religii to:
- moralność podobna do Kalwina
- likwidacja zakonów
- kościół państwowy
- odrzucono wiarę w czyściec, odpusty czy świętych
- prymat biblii nad tradycją i hierarchią kościelną

Już w XVI w. pojawiło się stronnictwo, które chciało usunięcia wszystkich pozostałości katolicyzmu. Nazwali się purytanami,gdyż chcieli być czyści i upodobnić anglikanizm. Radykalny ich odłam nazywał się independami lub prezbiterianami. Oba odłamy chciały uniezależnić religię od państwa. Spora część Purytan ostatecznie pozostała jednak wierna anglikalistami jednak wiele grup się odłączyła jak np.: baptyści(XVI), kwakrzy (1661r.) czy metodyści(1738r.). Po Marii Tudor panowała Elżbieta I i to za jej życia można powiedzieć narodził się anglikanizm. W 1563r. uchwalono 39 artykułów stanowiących wyznanie wiary kościoła anglikańskiego. W 1570r. królowa została obłożona klątwą.

Kościół katolicki Kontrreformacja

Ruch odnowy kościoła katolickiego nazywamy reformacją katolicką. Ujawniło się to podczas długo wyczekiwanego soboru trydenckiego. Zwołano go w 1545r. przez Pawła III, i obradował on do 1563r. Cele kontrreformacji:
- reforma wew. Kościoła
- zahamowanie reformacji (powstrzymanie pow. Nowych protestanckich odłamów)

Reformy podjęte przez kościół na soborze Trydenckim:
- sprecyzowano najważniejsze dogmaty, 7 sakramentów, niepokalana Maryja
- ujednolicenie liturgii
- wyłącznie duchowieństwo może interpretować biblię
- zakaz łączenia beneficjów
- utworzenie seminariów duchownych
- nieomylność papieża względem wiary
- protestanci to heretycy
- zreformowanie i odrodzenie świętej inkwizycji. Odrodziła się ona w 1542r. za Pawła III. Na czele jej stało Święte Oficjum.
- w 1559r. wprowadzono indeks ksiąg zakazanych

Dopiero w latach 1565-1570r. zaczęto wprowadzać wcześniejsze uchwalenia w życie. Dlatego wtedy wydano katechizm parafialny, brewiarz i mszał rzymski stanowiły wykładnię wiary katolickiej. Duchowni mieli być dużo lepiej wykształceni. Postarano się również uaktywnić życie katolików(częste komunie). Powstały nowe zakony np.: towarzystwo Jezusowe. Choć wielu księży uważało, że zbyt duża ilość zakonów jest niedobra dla polityki kościoła, jednak otwierano nowe. Jezuici zostali założeni, przez Św. Ignacego Loyolę w 1534r. Był to zakon elitarny, wiernie posłuszny przełożonym, wierny papieżowi, byli kaznodziejami i spowiednikami władców europejskich. Przeprowadzili reformę szkolnictwa, wprowadzono nauki przyrodnicze i humanistyczne. Już w 1542r. założyli kolegium w Padwie, które było najlepszym ówczesnym uniwersytetem. Skasowano ten zakon w 1773r. z obawy nad zbytnimi wpływami i samodzielnością jaki miał ten zakon. Reaktywacja nastąpiła w 1814r. Równie aktywnie działały również inne zakony np.: misjonarze, oratorianie, pijarze, kapucyni, wizytki czy szarytki. Rozpoczęto akcje misyjne (franciszkanie, jezuici dominikanie)

Inkwizycja i „Indeks ksiąg zakazanych”

Inkwizycja i Indeks stały się symbolem prześladowania religijnego. W XVw. Najgorsze rzeczy mówiło się o inkwizycji hiszpańskiej. Była to instytucja królewska używana niejednokrotnie do walki politycznej. Rzymski trybunał inkwizycji powołany przez Pawła III była sądem o sprawach herezji i obrazy moralności. Kościelna cenzura była od 1557 do 1948r. Trybunał inkwizycji nie stosował tak jak Hiszpanie tortur. Rola inkwizycji to zwalczania reformacji miała miejsce jedynie we Włoszech. Inkwizycja zajmowała się bluźniercami, czarami, obrazą kościoła czy bigamią. Indeks Ksiąg zakazanych obejmował: ważne dzieła naukowe, wiele bezsensownych publikacji.

Relacje między Tronem a ołtarzem

Nowożytni monarchie bardzo często patrzyli na papiestwo bardzo nieprzychylnie. Zależność biskupów lokalnych struktur kościelnych, wzmocnione przez sobór trydenckim, pozostawała w sprzeczności z zapędami władców w stronę absolutystyczną. Specyficzny system powstał we Francji, to znaczy gallikanizm. Pierwsze nurty zaczęły się we Francji w 1516r. Jednak apogeum było dopiero za Ludwika XIV, gdy król zyskał prawo do nadzoru i obsady stanowisk i zatwierdził je w artykułach gallikańskich. Istniał również gallikanizm proboszczów, który zrzeszał niższej rangi księży nieprzepadających za papiestwem. Już u schyłku panowania tego króla nurt zaczął się łączyć z jansenizmem.

Zupełnie inaczej było w Austrii. Józefinizm uzależnił całkowicie kościół od państwa. Władze państwowe nadzorowały kościół i księży. Większość klasztorów zlikwidowano bądź upaństwowiono. Z dóbr przejętych powstał fundusz religijny, z które rząd płacił pensje księżom i utrzymywał seminaria. Kler stał się funkcjonariuszem państwa.

Przemiany religijności elit i mas

W XVI i XVII wieku kościół odzyskał rangę niekwestionowanego centrum artystycznego. Bogactwo baroku sprawiło, że kościoły stały się okazalsze, i przychodziło do nich więcej plebsu i ludzi biednych. Kościoły wywoływały zachwyt, były wielkie i tajemnicze. Dokonano teatralizacji pewnych praktyk religijnych, więc wszystko stało się ciekawsze. Olbrzymią rolę odgrywał kult maryjny relikwie czy pielgrzymki.

Bardzo się zmieniła religijność wyższych sfer. Zrodził się ruch nastawiony na indywidualny stosunek człowieka czytającego biblię, rygorystycznemu przestrzeganiu przykazań bożych. Nosił nazwę jansenizm (od założyciela Corneliusa Jansena). Ruch ten nawoływał do poglądów św. Augusta, pośrednio do luteranizmu i kalwinizmu. W 1713r. zostali potępieni przez papieża, ale utrzymali swoje wpływy nie tylko we Francji, ale też w innych miejscach europy. W XVII i XVIII w Anglii popularna była idea religii naturalnejodrzucenie wszelkich kościołów, przedstawieniu religii uniwersalnej. Nawiązywało to do postulatów postulatów tolerancji religijnej. Narodził się deizm, czyli pogląd filozoficzno-religijny, Bóg stworzył świat, ale nie ingeruje już w przyrodę. Ateizm- pogląd zaprzeczający istnieniu Boga. Wśród żydów narodziła się haskala (Moses Mendelssohn). Ta teoria mówiła, że judaizm to tylko religia i żydzi powinni się asymilować do krajów, w których mieszkają.