W jaki sposób literatura polskiego renesansu kształtowała postawy patriotyczne i obywatelskie

Twórcy każdej epoki poprzez swoje utwory wpływają na kształtowanie różnych postaw w społeczeństwie. Taki cel mieli również pisarze i poeci okresu odrodzenia. Największą wartość stanowiła dla nich ojczyzna. Dlatego też w literaturze polskiego renesansu często pojawiały się tematy związane z krajem ojczystym. Literaci kształtowali w swoich dziełach postawy patriotyczne i obywatelskie.
Jednym z najwybitniejszych twórców odrodzenia był Mikołaj Rej. Mimo iż opuścił dwór Tęczyńskiego i osiadł na wsi, brał aktywny udział w życiu publicznym. Bardzo kochał swoją ojczyznę. Uważał, iż należy rozszerzyć literaturę narodową. Troszczył się o rozwój języka ojczystego. Głosił hasło:
„A niechaj narodowie wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”
Jednym z utworów Reja była „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem…” Autor ukazał tam konflikt pomiędzy trzema stanami: duchowieństwem, szlachtą i chłopami. Wziął w obronę chłopa krzywdzonego i wyzyskiwanego przez duchowieństwo i szlachtę. Skrytykował też gadulstwo i kłótnie w sejmie. Zarzucił urzędnikom pilnowanie własnych interesów i egoizm. Rej chciał, aby Polacy zrozumieli swoje błędy w sprawowaniu władzy. Miał nadzieję, że obudzi w nich miłość do ojczyzny i poczucie obywatelskiego obowiązku. Oczekiwał też, że poczują się odpowiedzialni za losy kraju.
Innym utworem Reja był „Żywot człowieka poczciwego”. Autor stworzył obraz idealnego obywatela. Wzorem dla niego był szlachcic – ziemianin, żyjący według zasad moralnych i walczący z własnymi wadami. Człowiek ten mieszkał na wsi i korzystał z jaj uroków. Kochał dom rodzinny, żył w zgodzie z zgodzie z ludźmi i przyrodą.
Utwór ten miał charakter dydaktyczny. Rej zwrócił uwagę na wychowanie dzieci i młodzieży. Uważał, iż od najmłodszych lat trzeba dawać im dobre przykłady, uczyć moralnego zachowania. Młodych ludzi należy także odpowiednio przygotować do życia w rodzinie i społeczeństwie. Rej pragnął, aby w przyszłości stali się obywatelami godnymi Polski.
Do kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich przyczynił się także Andrzej Frycz Modrzewski. Był on twórcą dwóch dzieł: „Łaski albo o karze za mężobójstwo” oraz „O poprawie Rzeczypospolitej”.
W pierwszym utworze wystąpił przeciwko okrutnemu prawu, które za zabójstwo szlachcica karało dożywotnim więzieniem lub śmiercią, a za zabicie chłopa tylko niewielką karą pieniężną. Żądał równości wobec prawa dla wszystkich obywateli. Dzieło pt.: „O poprawie Rzeczypospolitej” podzielił na pięć części. W każdej podejmował inny problem.
W księdze pt.: „O obyczajach” przedstawił definicję państwa, na którego czele powinien stać król elekcyjny, wybierany przez szlachtę i przez chłopów. O wyborze dostojników państwowych decydować miały kompetencje i moralna wartość kandydata, a nie pochodzenie. Modrzewski uważał, iż wszyscy obywatele powinni być odpowiedzialni za losy swojej ojczyzny.
W księdze pt.: „O prawach” walczył o równość wszystkich ludzi wobec prawa. Chciał także utworzenia sądu, do którego mogliby odwoływać się nie tylko szlachcice, ale także chłopi.
W księdze pt.: „O wojnie” wystąpił z pochwałą pokoju. Sądził jednak, iż państwo powinno być przygotowane do obrony kraju. Udział w takiej wojnie byłby zaszczytnym obowiązkiem każdego obywatela i patrioty.
Modrzewski dążył także do uzależnienia państwa od papiestwa, które reprezentowało obce Polsce interesy. Mówił o tym w księdze pt.: „O kościele”.
Ostatnia księga pt.: „O szkole” mówiła, iż należy zmienić metody i poglądy wychowawcze. Autor uważał, iż celem nauczania powinno być przygotowanie do pełnienia obowiązków obywatelskich.
Andrzej Frycz Modrzewski w swoim dziele domagał się równości wszystkich ludzi. Uważał, że każdy obywatel ma prawo decydować o losie swojej ojczyzny. Chciał, aby ludzie, również ci biedni, czuli się odpowiedzialni za Polskę. Pragnął także, aby wszyscy obywatele byli prawdziwymi patriotami i w razie potrzeby walczyli za ukochaną Polskę. Ukazane w tym dziele postulaty autora były bardzo nowoczesne, miały wpłynąć na kształtowanie postawy patriotycznej i obywatelskiej.
Kolejnym twórcą epoki renesansu był Piotr Skarga. Najważniejszym jego dziełem były „Kazania sejmowe”. W utworze tym autor zwrócił uwagę na brak miłości do ojczyzny, brak zgody politycznej. Mówił o własnej miłości do Polski. Domagał się, aby ludzie kochali ją bezinteresownie, jednocześnie ostrzegał, iż upadek ojczyzny jest równy z klęską jej obywateli. Autor w swoim dziele przedstawił też najgorętsze uczucia patriotyczne: miłość do ojczyzny, oburzenie na jej złych synów, niepokój o losy Rzeczypospolitej i nadzieję, że Bóg ustrzeże Polskę od zguby. Pokazał także szereg zbrodni popełnionych przeciwko ojczyźnie. Piotr Skarga poprzez „Kazania Sejmowe” chciał wykształcić w odbiorcy postawę patriotyczną i obywatelską.
Twórcy renesansu w różny sposób kształtowali postawy patriotyczne i obywatelskie. Krytykowali wady szlachty polskiej. Chcieli poprzez swoje utwory wzbudzić miłość do ojczyzny, wrażliwość na sprawy kraju i problemy nękające Polskę.