Wybór
Macierzyństwo jako wybór
W literaturze współczesnej coraz częstsza jest tendencja do pokazywania macierzyństwa jako wyzwania, wyboru,trudnej decyzji, do której się dorasta, a nie oczywistej społecznej roli kobiety. Już w dwudziestoleciu międzywojennym trudną drogę do macierzyństwa pokazuje Przymierze z dzieckiem Marii Kuncewiczowej. W opublikowanym dzienniku Manueli Gretkowskiej Polka (to imię córki!) czytamy o trudnym wchodzeniu kobiety w rolę matki. Pisarka oczywiście nie wpasowuje się w stereotyp matki...
Między światem wartości a piekłem obozu
Przed szczególnym wyzwaniem stają więźniowie lagrów i łagrów. W ekstremalnych warunkach męki, upokorzenia i ciągłego zagrożenia śmiercią trudno zachować godność. A jednak największym maksymalistom udaje się nawet w warunkach ekstremalnych pozostać wiernymi sobie. Tadeusz Borowski ukazuje w swych opowiadaniach konformistę Tadka, któremu nie udało się zachować w tych warunkach normalnej skali wartości. Ale potrafią to tylko ludzie naprawdę nieugięci i bezkompromisowi. Liczne teksty kultury...
Emigracja, konspiracja czy służba reżimowi?
Bardzo istotnych wyborów dokonują artyści powojenni, tłumaczący się potem ze swych wyborów w licznych utworach rozrachunkowych i wywiadach. Herbert, mimo iż pozostaje w kraju, usiłuje w swej poezji pokazać, jak żyć niezależnie i godnie w państwie, które nie jest wolne ( Przesłanie Pana Cogito, Dlaczego klasycy, Powrót prokon sula, Raport z oblężonego miasta ). W wierszu Potęga smaku wyjaśnia zaś, że wybór sztuki niezależnej, a nie konwencji socrealistycznej nie był w istocie trudny, bo...
Uniwersalne dylematy
Uniwersalne dylematy, jakie przeżywają na co dzień zwyczajni ludzie, utrwalił Krzysztof Kieślowski w Dekalogu i Jerzy Stuhr w filmie Tydzień z życia mężczyzny . Dylematy te krążą wokół interpretacji dziesięciu przykazań.
Dylematy bohaterów średniowiecznych
Bohater średniowiecznych moralitetów wybierał pomiędzy dobrem a złem. Postaci z utworów średniowiecznych nie przeżywały wielkich rozterek: wiedziały, co mają wybierać. Choć mogło być to dla nich trudne: Aleksy wyrzekł się małżeńskiego szczęścia i bogactwa, wybrał ascezę ( Legenda o św. Aleksym ), Franciszek wybrał ubóstwo, odrzucając bogactwa rodzinnego domu ( Kwiatki św. Franciszka ). Dylemat: wezwać pomoc czy nie, miał średniowieczny rycerz Roland, napadnięty zdradziecko w wąwozie przez...
Między czynem a jego analizą
Makbet i Balladyna (Makbet, mimo iż się waha) dokonują morderstw. Większe wątpliwości mają jednostki szlachetne, takie jak Hamlet z tragedii Szekspira pragnący pomścić śmierć ojca, czy Kordian, bohater dramatu Słowackiego, pragnący dla dobra Polski zabić cara. Jednakże wrażliwe sumienie i bierność tych bohaterów skazuje ich na niepowodzenie, są szlachetni, ale mało zdecydowani i skuteczni, podobnie jak Artur z Tanga Mrożka. Ceną za ten brak praktycyzmu, intelektualne i moralne wahania jest...
Załamanie wiary czy wiara mimo wszystko? – dylemat Kochanowskiego
Jan z Czarnolasu – zbolały ojciec, autor Trenów , po śmierci ukochanego dziecka stanął przed dylematem: wierzyć nadal w Boga czy zbuntować się? Po długiej wewnętrznej walce, którą oddają (bądź symulują) Treny, powrócił do postawy ufności wobec Boga i zgodził się z wolą Bożą. Przypominał tą postawą Hioba. Podobne dylematy: załamać się, targnąć na własne życie czy nadal chwalić Pana miał Hiob współczesny – trędowaty Lebbroso, bohater Wieży Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Choć zachorował na...
Między żądzą władzy a moralnością
Między żądzą władzy a moralnością – to częsty dylemat bohaterów tragedii Szekspira. Przeważnie, jak w postępowaniu Makbeta i jego żony czy polskiej Lady Makbet – Balladyny, zwycięża żądza władzy. Konsekwencją jest seria dalszych morderstw (dla tuszowania poprzednich i ugruntowywania władzy), strach, wyrzuty sumienia. Tych, którzy wybrali nieprawość, czeka jednak surowa kara (Makbet, Balladyna).
Barokowe rozdarcie między urokami świata a nakazami Bożymi
W wierszach współczesnego Kochanowskiemu Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego ujawnia się rozdarcie między rozkoszami ziemskimi, miłością „rzeczy świata tego” a miłością do Boga. Mówiący w wierszach wybiera oczywiście wartości wieczne. Jednak szkicowany przez niego w sonetach świat przypomina pole ciągłej walki, jaką prowadzimy „z szatanem, światem i ciałem”. Trzeba być bardzo czujnym, by wybierać zawsze to, co trwałe i nieprzemijalne, a gardzić sławą, pieniędzmi, miłością tego świata...
Dylematy buntowników i spiskowców
Bardzo poważne dylematy przeżywają bohaterowie romantyczni. Tragiczni mściciele, tacy jak Giaur czy Jacek Soplica, zwykle wybierają zemstę, zbrodnię, a potem pokutują za swoje winy. Muszą wybierać między konwencjonalną moralnością a koniecznością zemsty. Podobny dylemat, ale niewypływający już z krzywd osobistych, a konieczności walki za ojczyznę, ma np. Konrad Wallenrod. Musi on wybrać między etosem rycerskim a koniecznością zemsty na wrogach narodu – Krzyżakach. Wybiera złą sławę,...
Lekarz
Wszyscy ludzie, którzy nie mogą być świętymi i nie chcą zgodzić się na zarazy, starają się jednak być lekarzami. Nie wiem, czym uczciwość jest w ogóle. Ale w moim przypadku polega na wykonywaniu zawodu. (Albert Camus, Dżuma ; tłum. Joanna Guze) Lekarz dzisiejszy to lekarz ludzi bogatych. My, lekarze! My, sól ziemi, my, rozum, my, ręka, kojąca wszelką boleść. (Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni ) Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień,...
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili wybierają kobiety, które muszą wyjść ze swej roli, by osiągnąć jakiś cel: grać w teatrze (bohaterka Zakochanego Szekspira ), kształcić się (bohaterka filmu Yentl ), bronić ojczyzny (kobieta żołnierz: Joanna d’Arc, Grażyna, Emilia Plater). Dzielne kobiety na ogół osiągają swoje cele, choć czasami płacą cenę najwyższą i umierają.
Wybór moralny
Teraz kiedy piszę te słowa zwolennicy ugody Zdobyli pewną przewagę nad stronnictwem niezłomnych Zwykłe wahanie nastrojów losy jeszcze się ważą cmentarze rosną maleje liczba obrońców ale obrona trwa i będzie trwała do końca i jeśli Miasto padnie a ocaleje jeden on będzie niósł Miasto w sobie po drogach wygnania on będzie Miasto patrzymy w twarz głodu twarz ognia twarz śmierci najgorszą ze wszystkich – twarz zdrady (Zbigniew Herbert, Raport z oblężonego miasta ) Konieczność dokonania...
- Między światem wartości a piekłem obozu
- Emigracja, konspiracja czy służba reżimowi?
- Uniwersalne dylematy
- Dylematy bohaterów średniowiecznych
- Między czynem a jego analizą
- Załamanie wiary czy wiara mimo wszystko? – dylemat Kochanowskiego
- Między żądzą władzy a moralnością
- Barokowe rozdarcie między urokami świata a nakazami Bożymi
- Dylematy buntowników i spiskowców
- Między tradycyjną rolą a potrzebą chwili
- Miłość czy wierność zasadom?
- Dylemat Antygony – między prawem boskim a ludzkim
Miłość czy wierność zasadom?
Poważniejsze dylematy mieli średniowieczni kochankowie: Abelard i Heloiza, Tristan i Izolda. Obie pary wybrały początkowo grzeszną, namiętną miłość, sprzeciwiającą się przykazaniom Bożym. Potem jednak zakonnik rozstał się ze swą uczennicą, a Tristan z Izoldą. Skłoniła ich do tego wierność chrześcijańskim zasadom. Nie przestali się jednak kochać. Pozostali sobie wierni do końca, choć żyli z dala od siebie. Po śmierci krzak głogu połączył groby Tristana i Izoldy. Miłość okazała się silniejsza...
Dylemat Antygony – między prawem boskim a ludzkim
Wobec trudnych wyborów moralnych stawali już bohaterowie antyczni. Pierwszą z takich bohaterek była Antygona – tytułowa postać z tragedii Sofoklesa. Musiała wybrać pomiędzy posłuszeństwem władcy (władzy ludzkiej, politycznej) a posłuszeństwem prawom boskim. I wybrała to drugie. Wybór swój okupiła śmiercią, za nieposłuszeństwo władcy została bowiem skazana na śmierć głodową, a zamurowana w piwnicy powiesiła się. Żal jej było umierać, opuszczać świat i ukochanego Hajmona, ale wiedziała, że...