Litość
Stara panna, uboga krewna
Często w literaturze spotykamy także postać samotnej ubogiej krewnej, niejednokrotnie pozostającej na łasce dalszej rodziny. Budzi ona zwykle litość i pogardę, i bez ogródek nazywana jest starą panną. W czasach, gdy małżeństwo traktowano jako jedyną możliwą dla kobiety drogę awansu społecznego, kariery, osoby takie uważano za nieszczęśliwe, pechowe i jawnie gorsze od innych. Szybko starzeją się i nie wychodzą za mąż kobiety z ubogiej linii znakomitej kupieckiej rodziny Buddenbrooków–...
Zemsta w zaświatach
Średniowieczne obrazy, a także niektóre utwory literackie sugerują, że grzeszników spotka po śmierci surowa kara. Niekiedy jest ona tak okrutna, że wydaje się zemstą za grzechy człowieka. Okrutne sceny sądu obserwujemy np. w dziele późnego średniowiecza – na umieszczonym niegdyś w gdańskim kościele (dziś w gdańskim Muzeum Narodowym) ołtarzu Memlinga przedstawiającym sąd ostateczny. Obrazy podobnej pośmiertnej zemsty (czy kary za złe uczynki?) znajdziemy też w (późnośredniowiecznym – według...
Wysadzenie z siodła – swoista odmiana bankructwa i deklasacja
Swoistą odmianą bankructwa jest utrata własnego majątku i praca na cudzym (lub rezydowanie u krewnych). Taki los spotyka pana Orzelskiego z Nad Niemnem ojca doktora Piotra, Dominika Cedzynę z opowiadania Stefana Żeromskiego Doktor Piotr , oboje Niechciców ( Noce i dnie ), Waleriana Ziembiewicza– ojca Zenona (Granica). Niechcicowie i Ziembiewicz administrują majątkami, ojciec doktora Piotra czuwa nad robotnikami w cegielni, a pan Orzelski mieszka wraz z córką Justyną u litościwych krewnych...
Stara kobieta, starzejąca się kobieta
Za lat pięćdziesiąt siądzie przy fortepianie (będzie miała wówczas wiosen siedemdziesiąt cztery) babcia, co nosiła jumpery i przeżyła wojnę nudną niesłychanie. Babcia, za której czasów jeździły tramwaje, samolot pierwszych kroków uczył się po niebie, a ludzie przez telefon mówili do siebie, nie widząc się nawzajem. (Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Babcia ) Postać starej kobiety pojawia się w utworach literackich dość często: bohaterka budzi szacunek, litość, współczucie innych...
litość
‘współczucie, miłosierdzie’; od XVI w.; pochodzi od wcześniejszej (od XV w.) postaci lutość; ogsłow. (por. czes. litost, ros. ljutosť) < psłow. *ľutostь pierwotnie ‘srogość, surowość, wściekłość’ – jest to rzeczownik abstrakcyjny utworzony od przymiotnika *ľutъ; w językach zachsłow. wyraz ten występował w powiedzeniu ľuto mi estь ‘odczuwam boleść, cierpienie, przykrość; żal mi kogoś, współczuję’ (stpol. luto mi, lito mi ‘żal mi, współczuję’), skąd pojawiło się wtórne znaczenie...