Tragedia antyczna, teatr antyczny na przykładzie "Króla Edypa" Sofoklesa

1). Trzej najważniejsi tragicy greccy: Sofokles, Eurypides i Ajschylos. Twórcą komedii był Arystofanes.

2). Teatr antyczny wyrósł z kultu boga Dionizosa ( wino, winna latorośl). Z Wielkich Dionizji miejskich wyrosły konkursy na najlepszą tragedię, zaś z Małych Dionizji wiejskich komedie.

3). Aktorzy to sami mężczyźni, na scenie znajdowało się maksymalnie trzech aktorów mówiących, występowali oni w maskach ( jasne żeńskie, ciemniejsze męskie), na koturnach.

4). Cechy tragedii antycznej:

- mimesis- naśladownictwo rzeczywistości
- katharsis - oczyszczenie, punkt kulminacyjny powodujący oczyszczenie widza
- zasada trzech jedności ( miejsca, czasu, akcji)

"Król Edyp"

Bohaterowie:

Edyp - król Teb
Jokasta - jego żona i matka
Kreon - brat Jokasty
Tyrezjasz - ślepy wieszczy ( wróżbita)
goniec z Koryntu
pasterz, który niegdyś uratował Edypa od śmierci

Edyp wychowuje się na dworze króla Poligosa w Koryncie. Wyrocznia delficka przepowiada mu, że zabije ojca o ożeni się z matką. Chcąc uniknąć przepowiedni, Edyp opuszcza przybranych rodziców i przybywa do Teb. Miasto nęka krwiożerczy potwór Sfinks. Edypowi udaje się rozwikłać jego zagadkę, za co otrzymuje w nagrodę rękę owdowiałej królowej Jokasty i zostaje obwołany królem. Po 3 latach w Tebach wybucha zaraza. Edyp zwraca się do Wyroczni w Delfach jak ocalić miasto. Pytia uznaje, że na Teby spadło nieszczęście, przekleństwo, bo przebywa w nich zabójca Lajosa. Odnalezienie i ukaranie mordercy odwróci klątwę. Edyp rozpoczyna śledztwo mimo ostrzeżeń Tyrezjasza. Dochodzenie odsłania Edypowi straszną prawdę - mordercą Lajosa jest on sam. Zabił króla w drodze do Teb. Prawdziwymi rodzicami Edypa okazują się Lajos i Jokasta, którzy w obawie przed spełnieniem wyroczni porzucili go w górach. Niemowlę odnalazł pasterz i zaniósł je do Koryntu, gdzie usynowili go król Polibos i jego żona Meropa, którzy nie mieli własnych dzieci. Śledztwo potwierdza, że sprawcą zarazy jest Edyp, który zabił ojca i ożeni się z matką. Zrozpaczony władca oślepia się i wyrusza na tułaczkę, Jokasta zaś popełnia samobójstwo.

Problematyka:

- "Król Edyp" przedstawia mitologiczną opowieść o rodzie Labdakidów, do którego należeli zarówno Edyp, jak i Antygona. Rodzina ta dotknięta jest klątwą, Wyrocznia delficka orzekła, że z rodu Lajosa wyrośnie pokolenie najnieszczęśliwszych władców ( Edyp oślepił się, jego synowie Eteokles i Polinejkes zgnięli w bratobójczej walce)
- "Król Edyp" to tragedia antyczna opowiadająca o potędze przeznaczenia ( fatum). Wobec fatum człowiek jest bezsilny, nie da się go uniknąć. Każda próba przeciwstawiania mu jest skazana na klęskę i ma skutki tragiczne.
- los człowiek jest ustalony z góry i musi się nieuchronnie wypełnić. Próbę odwrócenia fatum podejmuje Edyp. Gdy Wyrocznia delficka informuje go, że zabije swego ojca i popełni kazirodctwo poślubiając matkę. Edyp by uniknąć losu ucieka z Korytnu przekonany, że jego rodzice to Polibos i Meropa. Nieświadomie wkracza na ścieżkę przeznaczenia ( w drodze spotyka swojego prawdziwego ojca Lajosa i zabija go w wyniku kłótni), wypełnia tym samym pierwszą część przepowiedni. W Tebach poślubia owdowiałą Jokastę i ma z nią czworo dzieci ( Antygonę, Ismenę, Polinejkesa i Eteoklesa). Słowa Wyroczni dokonały się, choć Edyp nie jest tego świadomy. Prowadząc śledztwo odkrywa krok po kroku straszną prawdę, że zabójcą Lajosa jest on sam. Los zastawił na Edypa pułapkę, z której nie sposób było się wydostać. Przeznaczenie rządzi się swoimi zasadami. Edyp jest postacią tragiczną - jest dobrym królem, mądrym i przenikliwym władcą. Jego przekleństwem jest los.
- "Król Edyp" jest jednym z najdoskonalszych przykładów ironii tragicznej. Wydając wyrok na zabójcę nie wiedział, że wydaje wyrok na siebie
- bohaterowie nie zdają sobie sprawy z podwójnych znaczeń swoich czynów i słów.

Na przykładzie "Króla Edypa" Sofokles pokazuje, że mądrość to nie tylko przenikliwość umysłu, o prawdziwej mądrości świadczy przyjmowanie i poddawanie się z godnością woli bogów. Ludzka pycha i ufność w możliwości rozumu, umysłu zostają zawsze boleśnie ukarane przez bogów.