Reformacja państwa w oparciu o utwory Stanisława Staszica i Hugona Kołłątaja.

Jak zreformować państwo? Przedstaw poglądy publicystów doby Sejmu Czteroletniego – Stanisława Staszica i Hugona Kołłątaja na podstawie fragmentów ich utworów.

W Polsce o charakterze kultury oświecenia zdecydowała sytuacja polityczna. Wielu pisarzy tworzyło swoje dzieła pod wpływem aktualnych problemów oraz wydarzeń historycznych. Apogeum działalności politycznej pisarzy doby oświecenia przypada na czasy obrad Sejmu Czteroletniego. Lata 1788-1792 to czasy, w których patrioci próbowali wprowadzić reformy mające uratować Rzeczpospolitą. Zwolennicy reform rozumieli jak ważną rolę, jaką w tym czasie może odegrać publicystyka. To właśnie pod wpływem Sejmu Wielkiego koniec XVIII w. w Polsce to okres wzmożonej aktywności publicystycznej.

Jedni z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej publicystyki doby Sejmu Czteroletniego to Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj. Staszic pochodził z mieszczańskiej, średniozamożnej rodziny. Kształcił się on w seminarium duchownym gdzie przyjął święcenia kapłańskie. Dalszy etap jego wykształcenia to studia we Francji na kierunku nauk przyrodniczych. Po powrocie do kraju został wychowawcą synów Andrzeja Zamoyskiego – znaczącego polityka tamtych czasów. Stanisław Staszic to jeden z najwybitniejszych publicystów polskiego oświecenia, ale także znany geolog.
Natomiast Hugo Kołłątaj pochodził z niezamożnej rodziny szlacheckiej. Po ukończeniu Akademii Krakowskiej studiował teologię i prawo za granicą. Po powrocie został członkiem Komisji Edukacji Narodowej oraz brał udział w reformie Akademii Krakowskiej. Po przeniesieniu się do stolicy utworzył grupę publicystyczną zwaną Kuźnicą Kołłątajowską. Był jednym z autorów Konstytucji 3 maja. Brał udział w powstaniu Kościuszkowskim, za co został aresztowany przez Austriaków i osadzony w więzieniu.

Stanisław Staszic i Hugo Kołłątaj to bez wątpienia wybitne postacie w polskiej historii. Rozumieli oni potrzebę reform w kraju i wiedzieli jak zreformować państwo, czego dali wyraz w swojej działalności publicystycznej. W traktacie pt. „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego wydanym jeszcze przed obradami Sejmu Wielkiego Stanisław Staszic przedstawił szereg bardzo ważnych problemów oraz sposoby ich rozwiązania. Według autora sprawnie działający system edukacji decyduje o losie państwa. W rozdziale „Edukacja” Staszic proponuje usunięcie ze szkół powszechnych teologii i oddzielne jej wykładanie, gdyż sposób jej nauki różni się od nauczania praw rządzących światem: „sposób uczenia się teologii jest zupełnie przeciwny sposobowi dochodzenia i poznania praw natury. Pierwsza same prawdy wieczne powiada; druga dopiero szukać ich każe. Staszic jest przeciwnikiem liberum veto, w rozdziale „Prawodawstwo” opowiada się za przyjmowanie ustaw zasadą większości głosów. Autor jest także przeciwnikiem polskiego ustawodawstwa, które nie leży w interesie narodu – „Władza wykonywająca”. Staszic w rozdziale „Władza sądownicza” uznaje prawo do nietykalności osobistej: „nikogo więzić nie będziemy, tylko przekonanego sądem”. Autor „Uwag nad życiem Jana Zamoyskiego” jest także przeciwny ingerencji obcych państw w sprawy Rzeczpospolitej. W rozdziale „Wolne obieranie królów” Staszic uważa także, że należy znieść wolną elekcję a zamiast niej wprowadzić zasadę dziedziczności tronu.

Innym utworem, w którym widać troskę Stanisława Staszica o losy kraju są „Przestrogi dla polski”. Autor poprzez stworzeni swojego utworu chciał uzmysłowić szlachcie konieczność uchwalenia konstytucji 3 maja. Staszic uważa, że szlachta powinna poszerzyć prawa innym stanom: „abyś powiększyła liczbę obywateli swobodnych i wolnych”. Uważa on także, że konstytucja powinna odmienić Polskę całkowicie a nie zmieniać rzeczy tylko niekorzystne dla szlachty: „Nie uratujesz się konstytucją cząstkową, czyli, że tak rzeknę połataną. Ale uratujesz się konstytucją zupełnie nową i cały naród polski obejmującą.” W części „Przestróg dla Polski” pt. „Do panów czyli możnowładców” Stanisław Staszic skrytykował wszystkich możnowładców pomijając fakt, że w tej warstwie społecznej są także patrioci. Autor udowadnia, że tytułowi „panowie”, czyli możnowładcy są przyczyną zguby państwa. Oskarża ich o: nieposzanowanie prawa, odmówienie posłuszeństwa rządowi, uczenie obywateli „zdrady, podstępów, podłości, gwałtu”, „sprzedanie korony”, sprowadzenie obcych wojsk do kraju oraz branie łapówek za doprowadzenie do rozbioru. Staszic uważa, że możnowładcy są: „Rozpustni, lekkomyślni, chciwi i marnotrawni, dumni i podli.” Autor stwierdził, że „panowie przyprowadzili kochaną ojczyznę do tego stopnia upadku, słabości i wzgardy, z której ją dzisiaj z taką trudnością – dla przeszkody tychże panów! – sama szlachta dźwiga.”

Podobnie jak Stanisław Staszic Hugo Kołłątaj także przez publicystykę chciał przedstawić swoje poglądy na zreformowanie państwa. W listach „Do Stanisława Małachowskiego” Kołłątaj opowiedział się za przyznaniem praw obywatelskich wszystkim stanom. Według niego wolność to przywilej przysługujący wszystkim. Autor jako szlachcic ziemianin znał pozycję społeczną chłopów. Kołłątaj w swoich listach opowiedział się za równymi prawami dla wszystkich stanów. Uważa on także, że mimo tego, że chłop nie ma ziemi jest takim samym obywatelem jak szlachcic: „nie ma on ziemi, ale ma pracowite ręce, którymi i siebie wyżywić, i pana zbogacić zdoła.” Kołątaj jest też za oczynszowaniem chłopów, które powinno wynikać z rzetelnych oszacowań i nie może być zbyt dużym dla niego obciążeniem. Uwarzą on także, że kontrakty zawierane między chłopami a panem powinny być dziełem dobrej woli i zostać dochowane przez obie strony.

Według mnie Hugo Kołątaj i Stanisław Staszic to wybitni publicyści doby Sejmu Czteroletniego. Wiedzieli oni jak zreformować państwo, czego dali wyraz w swoich utworach. Według mnie ich poglądy były bardzo słuszne i mogły przemówić do wielu przeciwników reform. W przedstawionych przeze mnie utworach publicyści wykazali się dużymi umiejętnościami politycznymi. W przeciwieństwie do wielu działaczy doby Sejmu Czteroletniego widzieli także problemy najbardziej wykorzystywanej warstwy społecznej – chłopstwa. Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic nie „rzucali słów na wiatr”- swoje poglądy bardzo mądrze i rozsądnie argumentowali, przez co zasłużyli sobie na miano wybitnych publicystów. Uważam, że ich poglądy na zreformowanie państwa były słuszne. Jeśli większość konserwatystów miałaby wtedy zdanie podobne do mojego to pewnie Polacy nie musieliby trwać ponad 100 lat w zaborach.