Trzecie powstanie śląskie

Trzecie powstanie (2/3 V-28 VI 1921), o największym zasięgu, zostało poprzedzone strajkiem powszechnym. Związane było z niepomyślnym wynikiem plebiscytu i zamiarem państw Koalicji (głównie Wielkiej Brytanii i Włoch) przyznania Niemcom całego okręgu przemysłowego. 2/3 V 1921 W. Korfanty wydał Manifest do Ludu Górnego Śląska, w którym zrzekł się funkcji komisarza plebiscytowego (Polski Komisariat Plebiscytowy) i obwołał dyktatorem powstania.
W ciężkich, krwawych walkach poległo prawie 1,5 tys. powstańców. Po początkowych sukcesach, od 21 maja do 5 czerwca powstańcy odpierali kontrofensywę niemiecką. W wyniku zaciętych walk, szczególnie w rejonie Góry Świętej Anny (21-27 maja i 4-6 czerwca), niemieckie natarcie zostało powstrzymane. 25 Czerwca podpisano porozumienie o wyznaczeniu linii demarkacyjnej, zaprzestaniu walk i wycofaniu sił niemieckich i powstańczych z terenu plebiscytowego.
Powstanie wpłynęło na korzystną dla Polski zmianę postanowień Rady Ambasadorów (20 X 1921) o podziale Górnego Śląska. W wyniku rewizji wcześniejszych ustaleń Polska otrzymała ok. 30% obszaru plebiscytowego z Katowicami włącznie. Główną siłą zbrojną w powstaniach była Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska. Ważniejsi przywódcy: W. Korfanty, M. Mielżyński, M. Paluch, K. Zenkteller-Warwas, A. Zgrzebniok.
Korfanty Wojciech (1873-1939), polityk i publicysta, polski działacz narodowy na Śląsku, jeden z czołowych przywódców Chrześcijańskiej Demokracji. Od 1901 objął redakcję Górnoślązaka w Katowicach. W działalności politycznej występował przeciwko germanizacyjnym posunięciom władz i partii Centrum.
Zgodnie z podstawami programowymi Narodowej Demokracji głosił hasła nierozerwalnej łączności Górnoślązaków z narodem polskim, domagał się równouprawnienia narodowego Polaków. Wyraźnie deklarował się jako przeciwnik socjalizmu, opowiadając się jednocześnie za poprawą warunków materialnych robotników oraz demokratyzacją państwa pruskiego.
Polski Komisariat Plebiscytowy, PKP, powołany w lutym 1920 w Bytomiu przez rząd polski w związku z postanowieniami traktatu wersalskiego (1919) o przeprowadzeniu plebiscytu na Górnym Śląsku. Najwyższym Komisarzem mianowano W. Korfantego.
Na obszarze plebiscytowym utworzono liczne urzędy terenowe, których działalność, szczególnie propagandowa, opierała się na szerokiej rzeszy aktywistów - działaczy niepodległościowych. Z chwilą wybuchu III powstania śląskiego (2 V 1921) PKP przekształcił się w Naczelną Władzę Cywilną. Rozwiązany w lipcu 1921.
Wersalski traktat pokojowy 1919, właściwie traktat pokoju z Niemcami, kończący I wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji. Wszedł w życie 10 stycznia 1920. Składał się z 440 artykułów. Ustalał nowy porządek terytorialny i polityczny w Europie, tzw. system wersalski.
W wyniku układu Niemcy utraciły ok. 6,5 mln ludności i ok. 70,5 tys. km2, na rzecz: Francji - Alzację i Lotaryngię, Belgii - okręg Eupen i Malmdy, Polski - Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, Czechosłowacji - Kraik Hulczyński. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Kłajpeda i okręg Saary zostały poddane pod międzynarodową kontrolę, na terenie Szlezwiku, Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały być przeprowadzone plebiscyty, niemieckie kolonie podzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów.
Wprowadzono demilitaryzację strefy nadreńskiej, ograniczono liczebność armii niemieckiej do 100 tys., wprowadzono zakaz posiadania czołgów, lotnictwa, okrętów podwodnych, nakazano zniszczyć fortyfikacje. Na Niemcy nałożono obowiązek wypłaty (do 1951) odszkodowań wojennych w wysokości 132 mld marek w złocie.
Wersalski traktat pokojowy był wynikiem obrad paryskiej konferencji pokojowej 1919-1920. System wersalski nakładał na wiele państw, m.in. na Polskę, obowiązek obrony praw mniejszości narodowych, w znacznym stopniu ograniczający suwerenność tych krajów, tzw. mały traktat wersalski.
Polska Organizacja Wojskowa Górnego Śląska, POW Górnego Śląska, organizacja konspiracyjna utworzona w 1919 na Górnym Śląsku z zadaniem walki o powrót Górnego Śląska do Polski. Członkowie organizacji stanowili kadrę sił zbrojnych powstań śląskich 1919-1921.
Wraz ze Związkiem Hallerczyków utworzyła Dowództwo Obrony Plebiscytu. W III powstaniu śląskim przekształcona w Naczelną Komendę Wojsk Powstańczych. Głównymi działaczami byli: A. Zgrzebniok, J. Ludyga-Laskowski, E. Rybarz.
Góra Świętej Anny, wieś w województwie opolskim, w gminie Leśnica, na styku wyniosłości Chełmu i Kotliny Raciborskiej. Ludność: 540 mieszkańców (1998).
W okolicy rozegrała się największa bitwa III powstania śląskiego. 21-27 maja 1921 oddziały powstańców toczyły w rejonie wsi ciężkie walki z Niemcami.
Góra św. Anny i okolice wchodzą w skład utworzonego w 1988 roku Parku Krajobrazowego (rezerwaty geologiczne
i stepowe Ligota Dolna z gatunkami kserotermicznymi).