Powstanie warszawskie

Powstanie warszawskie

Powszechna, wyzwoleńcza walka zbrojna oddziałów wojskowych ruchu oporu i ludności Warszawy z hitlerowskimi okupantami- 1 sierpnia- 2 pażdziernika 1944 roku. Rozpoczęta przez oddziały Armii Krajowej(AK) na rozkaz Komendanta Głównego AK, gen. T. Komorowskiego. Powstanie warszawskie Wybuchło w następujących warunkach polityczno-wojskowych: na terenach wyzwolonych objął władzę uznany przez związek Radziecki PKWN, który 22 lipca 1944 r. Ogłosił Manifest lipcowy, zapowiadający nowy ustrój i demokratyczną przebudowę Polski. 23-24 lipca wrśód Niemców w Warszawie wybuchła panika ewakuacyjna, przez miasto ciągnęły oddziały niemieckie rozbite przez wojska 1 Frontu Białoruskiego, które sforsowały Wisłę pod Magnuszewem, tworząc przyczółek umożliwiający uderzenie na Warszawę z południa i zachodu. Na przedpolu Pragi rozgorzala itwa pancerna. Niemcy zarządzili stawiennictwo 100 tys. Warszawiaków do robót fortyfikacyjnych. Wskutek tych wydarzeń atmosfera w Warszawie była do najwyższego stopnia zdynamizowana.
Trzon sił powstańczych (ok. 50 tys.) stanowiły oddziały Warszawskiego Okręgu AK. Okęg wyposażony był tylko w 10% broni osobistej i amunicje na 2-3 dni, brakło całkowicie broni ciężkiej, ponieważ opracowany w 1943 r. Plan ?Burza? nie przewidywał powstania w Warszawie. Oddziały powstańcze masowo zasilali ochotnicy-mężczyzni, kobiety i dzieci. Ludność cywilna spontanicznie brała udział w organizacji zaplecza i samoobrony. Tworzono komitety blokowe, kuchnie obywatelskie, szpitale, oddziały ratownicze i przeciwpożarowe, warsztaty rusznikarskie, wytwórnie butelek zapalających, miotaczy płomieni i granatów. Uruchomiono harcerską pocztę powstańczą, ożywioną działalność rozwijały redakcje pism powstańczych i radio. Kobieca Służba Pomocy Żołnierzom organizowała m.in. świetlice i koncerty. Wielką ofiarność wykazali pracownicy miejscy i komunalni, robotnicy wodociągów i kanalizacji wytyczyli trasy kanałowe. W momencie wybuchu powstania warszawskiego garnizon niemiecki w Warszawie liczył ok. 15 tys. żołnierzy. Łącznie z garnizonem Warszawy i oddziałami przydzielonymi z 9 armii niemieckiej, siły przeznaczone do likwidacji powstania wynosiły ok. 55 tys. 1-4 sierpnia inicjatywa należała do powstańców. Opanowano Śródmieście, Żoliborz, Wolę Mokotów, okrążając i atakując punkty oporu Niemców. 1 sierpnia powstanie upadło na Okęciu, a po paru dniach na Pradze. Przeważające siły niemieckie wyposażone w wojska pancerne, artylerię i lotnictwo, systematycznie zgniatały opór słabo uzbrojonych powstańców, powodując olbrzymie straty wśród obrońców i ludności cywilnej. Na ul. Freta zginęli m.in. członkowie warszawskiego sztabu AL. Najcięższe walki toczyły się na odcinku południowym. Kiedy zawiodły próby pomocy z Żoliborza (25-26 sierpnia) oraz przebicia się do Śródmieścia (30 sierpnia), obrońcy wycofali się (1-2 września) kanałami do Śródmieścia, częściowo na Żoliborz. Po opanowaniu Starego Miasta Niemcy wysadzili w powietrze obiekty bronione z największa zaciętością (m.in. Zamek Królewski, katedrę św. Jana i klasztor jezuitów), wysiedlili ludność, a w niektórych szpitalach (m.in. na Długiej i na Podwalu) dokonali masowego morderstwa pozostawionych tam rannych. W Śródmieściu powstańcy zlikwidowali kilka niemieckich ośrodków oporu. Po opanowaniu Woli i Starego Miasa Niemcy przedsięwzięli próby przebicia arterii wzdłuż osi Al. Jerozolimskie-most Poniatowskiego, lecz napotykali tu nieustępliwy opór. 6 września Niemcy opanowali Powiśle, dokonując tam krwawej pacyfikacji bezbronnej ludności cywilnej. Masowy, wyzwoleńczy charakter powstańców warszawskich i nieugięta postawa ludności wzbudziły podziw opinii światowej.
47 armia opanowała 11 września Pragę. Korpus Bacha otrzymał zadanie całkowitego odcięcia powstańców od Wisły, przy czym uzyskał wydatną pomoc lotnictwa i wojsk pancernych niemieckiej 9 armii. Natarcie Niemców na Czerniaków zacieśniło pozycje powstańców. Jednocześnie radzieckie i polskie lotnictwo wywalczyło nad Warszawą panowanie w powietrzu i dokonywało zrzutów broni, amunicji i żywności. Pomoc aliantów zachodnich była utrudniona ze względu na wielką odległość baz lotniczych w Wielkiej Brytanii i we Włoszech, co pociągnęło za sobą ciężkie straty wśród załóg polskich, kanadyjskich i brytyjskich. Niemcy przy pomocy znacznych sił 9 armii zlikwidowali przyczółki. Kolejnie uderzenie na Mokotów, gdzie walczył pułk ?Baszta?, doprowadziło 27 września do kapitulacji Mokotowa. Wydzielone oddziały niemieckie przeprowadziły operację w Puszczy Kampinoskiej, staczając 29 września pod Jaktorowem walkę z wycofującymi się siłami partyzanckimi.19 dywizja pancerna, wsparta piechotą z korpusu Bacha, uderzyła na Żoliborz, który skapitulował 30 września na rozkaz KG AK. Wobec beznadziejnej sytuacji-głodu braku broni, amunicji i pomocy medycznej dla rannych-KG AK nawiązała 30 września rokowania z Bachem. 2 pażdziernika w jego sztabie w Ożarowie podpisano akt kapitulacji. Wojska powstańcze zachowały prawa kombatanckie. Wysiedloną ludność skierowano do obozu przejściowego w Pruszkowie, a stąd na zaplecze frontu, m.in. do obozów koncentracyjnych, obozów masowej zagłady i pracy przymusowej w Polsce i Niemczech. Warszawa stała się terenem działalności specjalnych oddziałów niemieckich które paląc i wysadzając, zniszczyły 80% miasta.
63-dniowa walka powstańców, toczona w warunkach druzgocącej przewagi niemieckiej i w wyjątkowo niesprzyjającej sytuacji politycznej, mogła być prowadzona tylko dzięki bezgranicznemu patriotyzmowi, bohaterstwu i poświęceniu całego społeczeństwa Warszawy oraz jego zdecydowanej woli bezkompromisowej walki z hitleryzmem. Straty powstańców wyniosły 16-18 tys. zabitych i ok. 25 tys. rannych. Ludności cywilnej poległo lub zostało zamordowanych ponad 150 tys. 1 armia WP straciła 3764 żołnierzy i oficerów podczas forsowania Wisły i walk na przyczółkach. Zniszczeniu uległy niepowtarzalne wartości kulturalne i dobra materialne. Straty niemieckie wynosiły ok. 26 tys. żołnierzy.

Dowódcy powstania warszawskiego:
Wg stanu na 1 lipca 1944
? gen. Tadeusz Komorowski pseudonim Bór komendant główny AK
? gen. Tadeusz Pełczyński pseudonim Grzegorz zastępca komendanta głównego AK
? płk Antoni Chruściel pseudonim Monter komendant Okręgu Warszawskiego
? ppłk Edward Pfeiffer pseudonim Radwan komendant Obwodu I ? Śródmieście
? ppłk Mieczysław Niedzielski pseudonim Żywiciel komendant Obwodu II ? Żoliborz
? ppłk Jan Tarnowski pseudonim Waligóra komendant obwodu III ? Wola
? ppłk Mieczysław Sokołowski pseudonim Grzymała komendant Obwodu IV ? Ochota
? ppłk Aleksander Hrynkiewicz pseudonim Przegonia komendant Obwodu V - Mokotów
? ppłk Antoni Żurowski pseudonim Andrzej Bober komendant Obwodu VI - Praga
? mjr Bronisław Krzyżak pseudonim Bronisław komendant Obwodu VII - powiat warszawski
? mjr Stanisław Babiarz pseudonim Wysocki komendant Obwodu VIII - Okęcie
? ppłk Jan Mazurkiewicz pseudonim Radosław komendant Kedywu