Różne kreacje samobójców. Scharakteryzuj wybranych bohaterów

TEMAT: Różne kreacje samobójców. Scharakteryzuj wybranych bohaterów prezentując
teksty z literatury polskiej i powszechnej

Topos samobójczy jest obficie rozpowszechniony w literaturze polskiej, jak i powszechnej. Motywów pchających bohaterów literackich do zamachu na własne życie jest wiele, m.in.:
nieszczęśliwa miłość,
ofiara dla ojczyzny,
przegrane, zmarnowane życie,
ból istnienia,
czy też protest przeciw prawą stanowionym przez ludzi w opozycji do praw boskich.

Zanim przejdziemy, do charakterystyki poszczególnych postaci, warto uprzednio zdefiniować "samobójcę", a więc precyzyjnie określić obiekt zainteresowania.
Według psychologa ... samobójstwo to - ... CYTAT 1;
zaś według francuskiego filozofa i socjologa ... CYTAT 2
Warto w tym miejscu zaakcentować wkład Brunona Hołysta, profesora prawa i kryminologa. Spostrzegł on w postępowaniu samobójców element ambiwalencji woli, wyrażający się w równoczesnej chęci życia i śmierci.

Bez względu na motywację samobójcy, samobójstwo - udane, bądź też nie - jest wynikiem podjętej walki, której kres nie był zadowalający dla zamachowca.

Doskonałym antycznym tego przykładem jest Hajmon - bohater dramatu Sofoklesa pod tytułem Antygona. Jest on najmłodszym synem Króla Kreona - władcy Teb. Pochodzi z rodziny naznaczonej klątwą.
Jego wielka miłość, Antygona, za złamanie zakazu królewskiego została skazana na śmierć. Hajmon musi więc stoczyć batalię o jej życie, ale głównie o swoje, gdyż ukochana to sens jego ziemskiej egzystencji.
Bohater żyje w złudnym przeświadczeniu iż zdoła odwieść ojca od klęski. Hajmon jest podzielony, gdyż przychodzi mu stawić czoło, nie tyle ojcu - co władcy. Po przez pochlebstwa stara się przywieść ojca do opamiętania. Zna on świetnie królewską próżność i megalomanie. Na nic jednak zdają się próby przechytrzenia Kreona. W przypływie bezsilności szantażuje więc ojca własną śmiercią.
Kreon nie wycofuje się jednak z raz wydanego rozkazu, Antygona popełnia samobójstwo, widok umarłej popycha do królestwa Hadesa epuzera, który dołącza do lubej po przebiciu się sztyletem. Hajmonowi przyszło stoczyć pojedynek z siłami wyższymi. Jego walka to nie tylko walka z władzą, ale głównie z przeznaczeniem, którą ostatecznie przegrywa. Gdyż żadna istota ludzka nie jest wstanie wygrać z tak wszechmocną siłą jaką jest - fatum.

Kolejną z postaci - godną prezentacji - jest Pylaszczykiewicz, bohater drugoplanowy Gombrowiczowskiego "Ferdydurke". Jest piętnastoletnim gimnazjalistą. Budowy ciała tęgiej, wysokiego wzrostu. Jest człowiekiem podchodzącym z wielkim pietyzmem do swych obowiązków szkolnych, zawsze przygotowanym do lekcji, zdyscyplinowanym i pilnym, słowem prymusem! Wspaniale wpisującym się w etos szkoły lat międzywojnia.
W życiu Syfona (tak brzmiał szkolny pseudonim Pylaszczkiewicza) najważniejsze były zasady, ideały i wartości, które były mu busolą. Kreowały i określały one jego postawę do świata i o świecie. Dla ideału gotów był przelać ostatnią kroplę krwi. Czego emanacją jest ukształtowanie się obozów i walki między nimi.
Dzięki wierności swym przekonaniom oraz charyzmie, Syfon zostaje przywódcą obozu "chłopiąt", opowiadających się po stronie młodzieńczych ideałów, niewinności, godności w wysławianiu i zachowaniu. Ideały są tarczą chroniącą bohatera przed demoralizującymi treściami napływającymi ze strony obozu "chłopaków", będącego pod przywództwem Miętalskiego. W konfrontacji z Miętusem - mimo koncyliacyjnych działań ze strony Miętalskiego - Syfon nie zaprzedał swego kompasu wartości, gdyż spostrzegał go jako wartość najwyższą i zamierzał stać na ich straży do końca. W obronie własnych przekonań, przychodzi Pylaszczkiewiczowi stanąć do pojedynku z przywódcą opozycyjnego obozu "chłopaków".
Niestety, mimo "heroicznego", wygranego pojedynku - stoczonego w obronie form i schematów - pada ofiarą haniebnego postępku ze strony Miętusa i jego kompanów, którzy dokonują zamachu na niepokalanie Syfona, gwałtem wszeptując mu w uszy ordynarne wyrazy i rewelacje na temat seksu. Zaszczepione prawdy zniszczyły, zrujnowały osobowość bohatera. Jedynym, oczyszczającym, możliwym wyjściem było więc samobójstwo dokonane przy użyciu wieszaka.
Podjęta walka w obronie wartości zakończyła się klęską. Mimo heroicznego pojedynku, i chwilowego zwycięstwa nie udało sie Pylaszczkiewiczowi wygrać z niegodziwością obozu chłopaków. Został gwałtem odarty z dziewictwa idealistycznego. Gdy jego próby, wyzbyća się dominujących pierwiastków złowrogich, nie powiodły się, śmierć była jedynym - niosącym ukojenie - antidotum.

Kolejnym wojownikiem jest Kuba Kowalski - bohater opowiadania Marka Hłaski pod tytułem "Pętla" - jest on wysokim blondynem, o jasnym, "niemocnym" zaroście, twarzy "nieprzyjemnej", bliżej nieokreślonego wieku. Jest człowiekiem bardzo wrażliwym i inteligentnym.
Kuba żyje w świecie zdominowanym przez alkohol. Wódka, którą upija się na umór, daje mu możność przejścia ze świata boleści i udręki, jakim jest realne, bezprocentowe życie, do świata ułudy, niesionego przez wódkę, która zmieniała szarość dnia codziennego w paletę najpiękniejszych barw. Wódka, dokonała tek że spustoszenia w życiu zawodowym (spowodowała utratę pracy), jak i wśród gronie przyjaciół, którzy nie mogli znieść samo destrukcyjnych działań Kuby i opuścili go. W tym świetle nic dziwnego, iż bohater czuł się opuszczony, samotny, wyalienowany, miał poczucie życia w próżni.
Pewnego dnia Kowalski postanawia zerwać z nałogiem. Postanawia podjąć walkę o akceptację społeczeństwa. Pragnieniem głównego bohatera jest - jak sam mówi - by ... CYTAT 3. Kubie bardzo zależało na powrocie na łono społeczeństwa: ... CYTAT 4 - mówił. Bohater nie należy do ludzi o silnej woli, a by więc dopiąć swego celu - zerwać z nałogiem alkoholowym - niezbędna jest mu pomoc ze strony ukochanej, Krystyny.
Kuba pod ciężarem swej przeszłości postanawia na "pustym placu" budować nowe życie - pozostawiając bagaż przeszłości za sobą. Niestety, społeczeństwo od którego oczekiwał wsparcia, pomocy daje mu wrogość, agresję, potęguje uczucie osaczenia. Im bardziej bohater pragnie relacji ze społeczeństwem, tym trzeźwym, do którego aspirował, tym więcej otrzymuje odwrotności: pogardy i nieżyczliwości.
O ile rozpoczynając pierwszy dzień bez alkoholu wierzył w swój sukces, gdyż miał wsparcie, wiarę i nadzieję w pomyślne ukoronowanie trudów, o tyle już po kilku godzinach bratania się z ludźmi załamał się, i sprzeniewierzył abstynencji.
Stracił złudzenia co do możliwości wyjścia z nałogu cało, poległ pod batami życzliwych. Nie widząc dalszego sensu w walce postanowił zakończyć żywot wieszając się na kablu telefonicznym zaczepionym o rurę gazową.

Najciekawszą możliwością przyjrzenia się osobie zamachującej się na własne życie, stwarza wiersz Wisławy Szymborskiej pod tytułem "Pokój samobójcy". Po przez przedmioty wypełniające komnatę możemy spróbować wyciągnąć wnioski co do życia jakie toczył, i problemów z jakimi zmagał się tytułowy Samobójca.
Mieszkaniec tytułowego pokoju to osoba towarzyska, gościna, ciekawa świata, łakoma wiedzy i życia, inteligentna i nieprzeciętnie wrażliwa, otwarta na nowe kultury, obyczaje, obrzędy, szanująca różnorodność, bogactwo kultur i światopoglądów.
Tak wiele pozytywnych przymiotów stwarza szerokie pole do zawarcia głębokich relacji z mieszkańcem pokoju.
Otwartość bohatera nie znajdowała - jednak - odzwierciedlenia w świecie zewnętrznym, gdyż list pozostawiony po śmierci oznajmia pustkę towarzyską, brak przyjaciół, osób bliskich, z którymi można by razem odkrywać, zdobywać świat.
Okulary na parapecie i zainteresowania mieszkańca pokoju, jasno wskazują na trapiący go niedobór społecznego zainteresowania i akceptacji. Bohater woła - w sposób sobie właściwy - o uwagę dla jego osoby, stara się zwrócić na siebie uwagę,niestety odpowiada mu jedynie pustka. Pustka nie dająca jakiejkolwiek nadziei. Nie wiemy ile upłynęło czasu, ile trwała walka, o ilu cierpieniach mogły by świadczyć cztery ściany pokoju, gdyby miały taką możliwość. Wiemy, na pewno, iż to już koniec. Gdyż śmierć zabrała kolejnego anonimowego "przyjaciela", któremu nie dane było zaznać społecznej życzliwości.

Wszyscy wspomniani bohaterowie podjęli walkę z różnego typu przeciwnościami. Hajmon walczył z majestatem władzy, a tak naprawdę z przeznaczeniem, co już na starcie stawiało go na pozycji przegranej. Dołączył więc do Antygony. Syfon walczył w obronie wartości, które były dla niego istotne - walczył heroicznie, nie mogąc wyplewić z siebie ohydy postanawia zakończyć żywot na ziemskim padole. Kuba walczy ze społeczną wrogością. Chciał wsiąknąć w społeczeństwo, potrzebował zrozumienia, oczekiwał bliskości, zamiast tego uraczono go wrogością. Kabel telefoniczny - na którym dokonał żywota - pokazuje jak wielki wpływ miało społeczeństwo na jego decyzję samobójczą; jak "życzliwość" potrafi zabić chęć do życia. "Pokój samobójcy" jest dowodem na walkę z samotnością. Mieszkaniec pokoju - jak domniemam - kochał świat zewnętrzny, chciał go empirycznie kosztować. Niestety nie miał przyjaciół. Jego los był wszystkim - dla których chciał być ważny - obojętny. Wybrał więc, jak wszyscy przedstawieni bohaterowie, samobójstwo jako wyjście z niemocą wygrania z "siłami wyższymi".

Mym zdaniem samobójstwo - patrząc na nie przez pryzmat zaprezentowanych postaci - jest drogą do lepszego świata. Z jednej strony akt samobójczy poprzedza walka o życie, z drugiej jest to akt kapitulacji a więc dobrowolna rezygnacja z dalszego istnienia - co jest paradoksalne. Kiedy żywot ziemski nie jest nam wstanie zaoferować nic więcej warto byśmy podążali drogą wspomnianych jednostek.*

* Autor nie namawia do samobójstwa. Jedynie w sposób prowokacyjny stara się zwrócić uwagę społeczeństwa na to jak niewiele wkładu, życzliwości, uśmiechu jest wstanie ocalić wiele istnień potencjalnych samobójców.


K O N S P E K T


TEMAT: Różne kreacje samobójców. Scharakteryzuj wybranych bohaterów prezentując
teksty z literatury polskiej i powszechnej

I. Literatura podmiotu:

1. Gombrowicz, Witold. Ferdydurke. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994.
ISBN 83-08-02134-4.
2. Hłasko, Marek. Wybór opowiadań. Warszawa: Wydawnictwo "Kama", 1993.
ISBN 83-85497-81-1, s. 77-134 [Pętla].
3. Sofokles, Antygona. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg, 1999. ISBN 83-7162-470-0.
4. Szymborska, Wisława. Poezja. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989. ISBN 83-08-02117-4,
s. 196 [Pokój samobójcy].

II Literatura przedmiotu:

1. Krysińska, Karolina. Suicydologia - problem samobójstw, [online]. [dostęp: 26 marca 2008].
Dostępny w internecie: http://theppd.org/index.php?id=41,0,0,1,0,0.
2. Nosowska, Dorota. Leksykon motywów literackich. Bielsko Biała: Wydawnictwo Park
Sp. z o.o., 2004. ISBN 83-7266-366-1.

III Ramowy plan wypowiedzi:

Teza I: Próba samobójcza - udana, bądź też nie - jest wynikiem podjętej walki, której
kres nie był zadowalający dla zamachowca.

Teza II: Samobójstwo - ambiwalencja woli - równoczesna chęć życia i śmierci.

1. Topos samobójcy w literaturze
2. Zdefiniowanie pojęcia "samobójca"
3. Prezentacja tez
4. Analiza postaci literackich pod kątem tezy
a) Hajmon: kochanek, wewnętrznie podzielony, pochlebca, szantażysta, desperat
b) Syfon: tęgi, wysoki, zdyscyplinowany, pilny, idealista, charyzmatyczny, "dziewica",
nieustępliwy, wierny schematom, heroiczny
c) Kuba Kowalski:
- zdegradowany przez uzależnienie
- "jasność nocy, ciemność dnia"
- wyalienowany
- potrzebuje akceptacji, normalności
- słabość woli
- "pusty plac"
- odtrącony przez społeczeństwo
- utrata złudzeń
- osaczenie
d) Pokój samobójcy: towarzyski, ciekawy świata, łakomy wiedzy i życia, inteligenty i nieprzeciętnie
wrażliwy, otwarty na nowe kultury, tolerancyjny, osamotniony, wyalienowany, wzywający o
zainteresowanie.
5. Podsumowanie

Wnioski:

- Walczyć można z silami materialnymi lub niematerialnymi, takimi jak przeznaczenie.
- Samobójstwo jest owocem społecznej obojętności, braku wrażliwości.
- Podjęta walka dowodzi jak wielka chęć życia drzemała w bohaterach do ostatka.
- Śmierć samobójcy jako wyjście z niemocy wygrania z "siłami wyższymi" - ludzką
obojętnością.
- Każda z przytoczonych postaci stoczyła pojedynek z różnego typu przeciwnościami, zawsze wychodząc z
konfrontacji niezdolna pogodzić się z zaistniałym obrotem zdarzeń.
- Nieumiejętność zmiany ziemskiej rzeczywistości pcha człowieka do innego stanu bytności.

IV Materiały pomocnicze

- Aneks z wyborem cytatów i wierszem Wisławy szymborskiej, pod tytułem Pokój Samobójcy

C Y T A T Y

TEMAT: Różne kreacje samobójców. Scharakteryzuj wybranych bohaterów prezentując teksty
z literatury polskiej i powszechnej

Aneks z wyborem cytatów i wierszem Wisławy Szymborskiej,
pod tytułem Pokój samobójcy

CYTAT 3 "nikt już nie nazwie go pijakiem, nikt nie odwróci się od niego na ulicy, nikt nie okaże mu współczucia, którego nienawidził, troski, którą się brzydził, i żalu, że jest zdolny, młody, zdrowi i pije."
Marek Hłasko, "Pętla" strona: 80

CYTAT 4 "wrócę do życia. Nie wiem, czy będę szczęśliwy, ale może nie będzie mi najgorzej. Będę razem z ludźmi; to już dużo. Nie jako pijaczek. Jako normalny człowiek."
Marek Hłasko,"Pętla" strona: 87

Pokój Samobójcy
Wisława Szymborska

Myślicie pewnie, że pokój był pusty.
A tam trzy krzesła z mocnym oparciem.
Tam lampa dobra przeciw ciemności.
Biurko, na biurku portfel, gazety.
Budda niefrasobliwy, Jezus frasobliwy,
Siedem słoni na szczęście, a w szufladzie notes.
Myślicie, że tam naszych adresów nie było ?

Brakło, myślicie, książek, obrazów i płyt?
A tam pocieszająca trąbka w czarnych rękach.
Saskia z serdecznym kwiatkiem.
Radość iskra bogów.
Odys na półce w życiodajnym śnie
po trudach pieśni piątej.
Moraliści,
nazwiska wypisane złotymi zgłoskami
na pięknie garbowanych grzbietach.
Politycy tuż obok trzymali się prosto.

I nie bez wyjścia, chociażby przez drzwi,
nie bez widoku, chociażby przez okno,
wydawał się ten pokój.
Okulary do spoglądania w dal leżały na parapecie.
Brzęczała jedna mucha, czyli żyła jeszcze.

Myślicie, że przynajmniej list wyjaśniał coś.
A jeżeli wam powiem, że listu nie było -
i tyle nas, przyjaciół, a wszyscy się pomieścili
w pustej kopercie opartej o szklankę.


Definicje pojęcia samobójca

Edwin Shneidman:
CYTAT 1 "świadomie podjęte działanie mające na celu samozniszczenie; jest działaniem (...) wielowymiarowych zaburzeń występujących u jednostki, której potrzeby nie są zaspokajane i która sama definiuje problem, w którym samobójstwo spostrzega jako najlepsze rozwiązanie"

Emil Durkheim:
CYTAT 2 "Samobójstwem nazywa się każdy przypadek śmierci, będący bezpośrednim lub pośrednim wynikiem działania lub zaniechania, przejawianego przez ofiarę zdającą sobie sprawę ze skutków swego zachowania"