Porównanie cywilizacji zachodnioeuropejskiej w "Kordianie" i "Lalce".

Romantyk i pozytywista (Juliusz Słowacki i Bolesław Prus) w kontekście ideałów swojej epoki oceniają cywilizację zachodnioeuropejską. Porównaj obraz Zachodu zawarty w poniższym fragmencie „Lalki”z tym, który znasz z „Kordiana”.

Podróże kształcą – to znane przysłowie sprawdza się prawie w każdym przypadku. Ludzie podróżują w różnych celach, mają inne priorytety i inne znaczenie w ich życiu ma podróżowanie. Także pisarze często wykorzystują motyw podróży w swoich dziełach. Przykładami takich książek może być dramat romantyczny Juliusza Słowackiego „Kordian” oraz „Lalka” – pozytywistyczna powieść Bolesława Prusa. Ich główni bohaterowie podróżują w celu odnalezienia siebie oraz aby doznać nowych doświadczeń. Znaczenie podróżowania oraz postrzeganie świata zależne jest od idei epoki. Oba te dzieła przedstawiają odmienne aspekty wyprawy na Zachód.

Główny bohater „Lalki” – Stanisław Wokulski – wyruszył do Paryża, by pracować i oddalić się od Izabeli, które była jego nieszczęśliwą miłością. Początkowo pogrążony w stanie apatii z powodu Izabeli, która jest dla niego okrutna, Wokulski nie zwraca uwagi na Paryż. Lecz po pewnym czasie dostrzega prawidłowości w funkcjonowaniu tego miasta. Zaczyna on widzieć jego plan i logikę, pomimo pozornego chaosu. Porównuje pracę pokoleń, milionów ludzi do pracy pszczół i mrówek, które swoimi działaniami tworzą rzeczy regularne, jakby przemyślane. Jest to, swego rodzaju, organicyzm.

Ukazuje on jedną z teorii darwinizmu – prawo doboru naturalnego, wg którego przetrwają jednostki najsilniejsze i najlepiej przystosowane do życia w ciągłej pracy, bez wytchnienia w Paryżu :
„Chorowity zginie tu przed upływem roku, nieudolny – w ciągu kilku lat, a zostaną tylko najsilniejsi i najzdolniejsi”.
Jest to okrutne prawo, eliminujące słabszych. Jedna z niewielu wad, jakie dostrzega się w funkcjonowaniu tego miasta.

Wokulski zwraca też uwagę na połączenie dwóch aspektów życia – potrzeb duchowych i fizycznych. Paryżanie są mniej narażeni na choroby dzięki dobremu systemowi ścieków i dopływu powietrza, mają zapewnioną żywność, odzież, sprzęty dzięki wielu fabrykom znajdujących się w obrębie miasta. Jednocześnie mogą oni nacieszyć się sztuką (Luwr), naturą (parki) oraz zdobyć wiedzę odwiedzając muzea.
„Praca nad szczęściem we wszystkich kierunkach – oto treść życia paryskiego” .
We fragmencie można zauważyć zachwyt nad celem życia – w tym mieście nacisk kładzie się na szczęście, to ono jest najważniejsze.

Realizując ideę pozytywistycznego utylitaryzmu, w Paryżu korzyść można znaleźć w każdym sprzęcie. Domy, urządzenia, dzieła sztuki są zarówno pożyteczne jak i piękne.

Bohater „Lalki” widzi skutki przemyślanego działania Francuzów, którzy troszczą się o swoje dzieła pod każdym względem – chcą aby przetrwały one wieki. Dzięki temu „Paryż jest arką, w której mieszczą się zdobycze kilkunastu, jeżeli nie kilkudziesięciu wieków cywilizacji”. To miasto jest dorobkiem wielu pokoleń.

Wokulski dokonuje gorzkiego porównania Warszawy z Paryżem. W stolicy Francji przeżył więcej, niż przez całe swoje życie w Warszawie. Ukazuje to zacofanie cywilizacyjne i niedbałość o ludzi w ojczystym mieście bohatera oraz przepaść, która dzieli oba miasta.
Stanisław w swojej podróży doznał niesamowitych doświadczeń, których nie zaznałby w Polsce. Dzięki niej poznał naukowca Geista, który przekonuje go do możliwości wykrycia metalu lżejszego od powietrza oraz profesora magnetyzmu – Palmieriego. Podróż miała dla niego wielkie znaczenie – poznał świat, do którego przybliżyć Warszawę i swoje życie.

Natomiast romantyczny bohater – Kordian wyruszył w podróż, by odnaleźć sens swojego życia, zdobyć doświadczenie. Po nieszczęśliwej miłości i nieudanej próbie samobójczej młody bohater pragnie znaleźć coś, co da mu satysfakcję. Podczas podróży doznaje on przemiany wewnętrznej, która całkowicie zmienia jego nastawienie do świata – chce być przywódcą, patriotą walczącym w obronie swej ojczyzny.

Kordian w swojej wędrówce przez Europę znajduje się w Anglii, we Włoszech, w Watykanie oraz w Alpach. W Londynie, spotykając Dozorcę uświadamia sobie, że światem rządzą pieniądze. To samo spotyka go we Włoszech, poznając piękną Wiolettę. Okazuje się, że jej nie zależy na nim, lecz na jego pieniądzach. Wtedy upada jego romantyczne wyobrażenie romantycznej, idealnej miłości. Dociera do niego, że nawet miłość można kupić. W Dover, czytając Szekspira, uświadamia sobie rozdźwięk między literaturą i rzeczywistością – literatura to fikcja. Następnie, podczas wizyty u papieża wali się autorytet moralny Kościoła w oczach Kordiana. Papież ignorując problemy Polaków radzi im być posłusznym carowi. Jednak to nie osłabia wiary romantyka w siłę narodu i nienawiści wobec caratu. W ostatniej scenie Kordian znajduje się na Mont Blanc, gdzie wygłasza monolog, podsumowuje swoją podróż po Europie. Będąc na szczycie pragnie być równym Bogu, a natura staje się jego inspiracją.

Oba dzieła inaczej ukazują świat zachodnioeuropejski. W romantyzmie jedną z najważniejszych cech był patriotyzm. To on determinował sposób myślenia. Dlatego Kordian negatywnie wyraża się o Zachodzie, gdzie wszystkim rządzi pieniądz. Natomiast „Lalka”, pisana w pozytywizmie, również spełnia wymogi swojej epoki, namawiając do pracy i czerpania wzorców z krajów bardziej rozwiniętych cywilizacyjnie. Tak więc Wokulski, będąc w Paryżu pragnie ujrzeć ten system pracy w ojczyźnie. Oba utwory realizują program swoich epok, ich bohaterowie byli przykładami dla współczesnych im ludzi i przekazywali ówczesne prawdy o życiu.