Krew i odporność.

W organizmie człowieka występuje układ krwionośny i limfatyczny. Układy te wzajemnie się uzupełniają.

Układ krwionośny
- Krew
- Naczynia krwionośne( tętnice, żyły, naczynia włosowate)
- Serce

Układ limfatyczny
- Limfa (chłonka)
- Naczynia limfatyczne
- Narządy limfatyczne

Funkcje krwi
1. Dostarcza wszystkim komórkom tlen pobrany z pęcherzyków płucnych, substancje pobrane z jelit oraz wodę
2. Odprowadza do narządów wydalniczych dwutlenek węgla oraz szkodliwe produkty przemiany materii
3. Rozprowadza substancje wytwarzane w organizmie
4. Bierze udział w zjawiskach obronnych i odpornościowych ustroju
5. Wyrównuje ciepłotę ciała (ma dużą pojemność cieplną)
6. Utrzymuje stały skład środowiska wewnętrznego ustroju
7. Ma zdolność krzepnięcia, co stanowi zabezpieczenie przed utratą krwi w razie uszkodzenia naczyń krwionośnych

Skład i rola krwi
Krew jest tkanką płynna, która ma wiele cech wspólnych z tkanką łączną( jest szczególnym rodzajem tkanki łącznej). Główną masę zarówno krwi jak i tkanki łącznej stanowi substancja międzykomórkowa, która w krwi nosi nazwę osocza. W osoczu są zawieszone elementy stałe (morfotyczne), tzw. ciałka krwi. Są to krwinki czerwone(erytrocyty), krwinki białe(leukocyty) i płytki krwi(trombocyty). W organizmie dorosłego człowieka jest od 5 do 5, 5 litrów krwi, co stanowi ok. 7% masy ciała.

Osocze - płyn o żółtawym zabarwieniu, w którego skład wchodzą:
- Woda (90-92%)
- Związki organiczne(9%), głównie białka(np. fibrynogen, ciała odpornościowe) oraz węglowodany(glukoza) tłuszcze, witaminy i hormony
- Jony sodu, potasu, wapnia, magnezu, żelaza, chloru, fosforu i jodu
- Składniki gazowe: tlen, dwutlenek węgla i azot

Czerwone ciałka krwi - (4,5 -5 mln/mm3 krwi)
Zazwyczaj u kobiet jest ich mniej niż u mężczyzn. Czerwone krwinki widziane z przodu maja kształt dwuwklęsłych krążków, natomiast z boku-biszkopta. Kształt taki zwiększa ich powierzchnie, dzięki czemu mogą przenosić więcej tlenu. Czerwone ciałka krwi to komórki mikroskopijnej wielkości niemające jąder komórkowych. Produkowane w szpiku kostnym czerwonym; żyją około 120 dni, zużyte są niszczone w śledzionie. Głównym ich składnikiem nadającym barwę jest hemoglobina ( Hb, substancja białkowa połączona z atomem żelaza). Dzięki hemoglobinie krwinki czerwone maja zdolność do nietrwałego łączenia się z tlenem lub dwutlenkiem węgla w zależności od stężenia tych gazów. Odgrywa ona podstawową role przy oddychaniu jako przenośnik gazów, głównie tlenu. W transporcie dwutlenku węgla hemoglobina bierze niewielki udział, jest on bowiem przenoszony przede wszystkim przez osocze.
*W płucach gdzie jest duże stężenie tlenu hemoglobina łączy się nietrwale z tlenem i tworzy jasnoczerwoną oksyhemoglobinę. W komórkach ciała, gdzie jest małe stężenie tlenu, hemoglobina oddaje tlen i jako wolny przenośnik bierze część dwutlenku węgla.

Białe ciałka krwi - (5 -10 tys/mm3 krwi)
Są większe oraz, w odróżnieniu od krwinek czerwonych, zawierają jądra komórkowe. Niektóre krwinki białe powstają w szpiku kostnym większość-w węzłach chłonnych układu limfatycznego i śledzionie. Białe ciałka krwi, zależnie od ich wielkości oraz kształtu jądra komórkowego, dzielą się na kilka rodzajów (Zdjęcie: limfocyty i monocyty).
Białe ciałka krwi:
- Zwalczają bakterie
- Produkują przeciwciała
- Uwalniają czynniki hamujące namnażanie wirusów

Pojedyncze białe ciałka krwi są zdolne do zniszczenia nawet 100 bakterii. W większości przypadków w stanach zakaźnych liczba białych krwinek może nawet wzrosnąć do 20 tys/mm3 krwi (np. przy zapaleniu płuc). Natomiast przy niektórych chorobach ich liczba może się zmniejszyć poniżej normy. Jednym z podstawowych badań, od których zależy prawidłowe rozpoznanie choroby, jest badanie morfologiczne krwi (morfologia). Polega ono na oznaczeniu liczby poszczególnych rodzajów krwinek oraz procentowego składu krwinek białych.

Zwalczenie bakterii przez białe krwinki
1. Przenikanie białych ciałek dzięki ruchom pełzakowatym przez ścianę naczynia krwionośnego włosowatego.
2. Skupianie się białych krwinek wokół miejsca zagrożenia(bakterii)
3. Otaczanie bakterii przez białe ciałka.
4. Pożeranie bakterii oraz enzymatyczny rozkład, w którego wyniku powstaje ropa ( żywe i obumarłe krwinki białe, bakterie, uszkodzone tkanki)

Leukocyty
- Granulocyty-(pochłanianie bakterii i resztek komórki)
- Makrofagi-(komórki żerne)

Limfocyty (uczestniczą w odpowiedzialności odpornościowej)
- B. -Produkcja przeciwciał
-Komórki pamięci immunologicznej(odpornościowej)
- T. -Pobudzanie limfocytów B do produkcji przeciwciał

Patogeny- czynniki chorobotwórcze powodujące infekcje(wirusy, niektóre bakterie i grzyby, pasożytnicze pierwotniaki i robaki a także wydzielane przez nie jady i toksyny).

Antygen- substancja obca dla organizmu wyzwalająca reakcję jego układu odpornościowego.
Przeciwciało-białko uwalniane do układu krążenia wykazujące zdolność do rozpoznawania i wiązania sobie charakterystycznego antygenu.
Odpowiedź organizmu na wniknięcie antygenu:
1. Wniknięcie antygenów do krwi
2. Rozpoznanie antygenów przez limfocyty(białe krwinki)
3. Wytworzenie przeciwciał przez limfocyty
4. Łączenie się przeciwciał z antygenem
5. Pochłanianie zlepionych antygenów przez makrofagi

Płytki krwi - (150 -300 tys/mm3 krwi)
Są to najmniejsze z krwinek, fragmenty komórek o nieokreślonym kształcie. Powstają w szpiku kostnym czerwonym i odgrywają zasadniczą rolę w procesie krzepnięcia krwi. W razie przecięcia naczyń krwionośnych płytki krwi skupiają się w miejscu uszkodzenia, uwalniając przy tym substancję, która powoduje obkurczanie się naczyń krwionośnych.

Krzepnięcie krwi to zespół bardzo złożonych reakcji enzymatycznych. Bierze w nim udział około 30 różnych substancji zawartych w płytkach krwi, osoczu oraz ścianach naczyń krwionośnych. Do procesu tego niezbędne są jony wapnia oraz witamina K. Jego istota polega na przemianie rozpuszczonego w osoczu białka, fibrygenu, w postać nierozpuszczalną fibrynę (włóknik). Włóknik wytrąca się w postaci cienkich, splątanych ze sobą nici, które wyłapują krwinki w swoje oczka. W ten sposób tworzy się skrzep - rodzaj tamponu, który zapobiega dalszemu krwawieniu.

Zależnie od występowania bądź braku określonych substancji chemicznych na powierzchni czerwonych krwinek oraz w osoczu krwi, wyróżniono u człowieka 4 podstawowe grupy krwi: A, B, AB, i 0. Przynależność do danej grupy krwi jest dziedziczna. Ponadto wykazano występowanie w ludzkiej krwi tzw. czynnika Rh. Czynnik ten występuje u ok. 85% ludzi, krew taką oznacza się jako Rh . U około 15% ludzi brak jest we krwi tego czynnika, krew taka oznacza się Rh-. Poznanie grup krwi jest warunkiem koniecznym do przetoczenia krwi (transfuzji) innego człowieka, które przeprowadza się często w stanach zagrożenia życia. Przed przetoczeniem krwi wykonuje się tzw. próbę krzyżową. Polega ona na zmieszaniu krwi dawcy z surowica biorcy(pierwszy test)oraz surowicy dawcy z krwinkami biorcy. Jeśli zmiesza się krew osobników o dwóch różnych grupach, następuje zlepianie się czerwonych krwinek, co jest sygnałem, że takiej krwi nie można przetaczać. Przed przetoczeniem krwi brana jest również zgodność czynnika Rh. Trzeba pamiętać, że A, B, AB i 0 to podstawowe grupy krwi. Najbezpieczniejsze jest przetaczanie tej samej grupy krwi. Przetoczenie właściwej krwi w odpowiednio krótkim czasie często decyduje o życiu człowieka. Dlatego konieczne jest gromadzenie krwi wszystkich grup w tzw. "bankach krwi". Krwiodawstwo to dobrowolna, społeczna akcja (Polski Czerwony Krzyż).
Organizm broni się przed atakiem drobnoustrojów chorobotwórczych, grzybów oraz obcych ciał, np. pyłów, dymów za pomocą mechanizmów, które nazywa się mianem odporności.

Odporność- to brak podatności(niewrażliwość)organizmu na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych lub ich toksyn(jadów). Istnieją dwa rodzaje odporności: odporność wrodzona i nabyta.

Odporność wrodzona(genetyczna) zależy od zdolności reagowania białych krwinek na stan zapalny(fagocytoza). Organizm chroniony jest przed wniknięciem drobnoustrojów dzięki tzw. barierom obronnym. Należą do nich:
- Skóra-naturalna przeszkoda dla drobnoustrojów-wydzielina gruczołów łojowych oraz potowych skóry jest toksyczna dla wielu bakterii.
- Ślina-zawiera enzymy niszczące bakterie
- Śluz wyścielający drogi oddechowe-wychwytuje i usuwa drobnoustroje w czasie kaszlu(odruch obronny)
- Nos-włoski pokrywające jamę nosową wyłapują bakterie, wydzielina nosa niszczy je i przez kichanie (odruch obronny) są usuwane na zewnątrz
- Sok żołądkowy-ma działanie bakteriobójcze
- Łzy-zawierają enzymy niszczące bakterie, które wtargnęły do oka; łzawienie jest odruchem obronnym

Odporność nabyta może być wynikiem:
- Otrzymania drogą łożyskową lub z mlekiem matki ciał odpornościowych(przeciwciał)
- Wytworzenia przeciwciał pod wpływem wstrzyknięcia osłabionych lub zabitych bakterii(szczepienia ochronne)
- Podania gotowych przeciwciał wytworzonych innym ustroju(surowica odpornościowa)
- Wytworzenia przeciwciał w odpowiedzi na wnikniecie bakterii chorobotwórczych(choroba zakaźna)

Szczepionki wytwarza się z martwych lub pozbawionych zjadliwości mikroorganizmów. Nie mogą one wywołać choroby, lecz mobilizują organizm do wytworzenia armii ciał odpornościowych skierowanych na dany typ bakterii, przeciwko któremu zastosowano szczepionkę. Obecnie coraz częściej spotykamy się ze zjawiskiem nadmiernej reakcji organizmu na wniknięcie obcego czynnika, reakcji, która przybiera charakter nadwrażliwości (alergia, uczulenie). Ma to związek z zanieczyszczeniem środowiska, w którym żyjemy. Czynnikami wywołującymi alergie mogą być pyłki roślin, pleśń, kurz, sierść zwierząt, pyły przemysłowe i leki.

Stan chorobowy, przy którym występuje we krwi obniżona ilość hemoglobiny często połączona ze zmniejszeniem liczby krwinek czerwonych nazywa się niedokrwistością(anemią). Objawami anemii są:
- Ogólne osłabienie, łatwe męczenie się
- Bladość skóry, błon śluzowych i spojówek oka

Białaczka- jest chorobą nowotworową szpiku kostnego i węzłów chłonnych. U chorego na białaczkę białe krwinki namnażają się w bardzo szybkim tempie i wypierają krwinki czerwone i płytki krwi. Najczęściej prowadzi to do anemii, nieprawidłowej krzepliwości krwi, do braku prawidłowych leukocytów we krwi, do braku prawidłowych leukocytów w krwi. Chorobie tej towarzyszy zwiększona podatność na zakażenia, powiększenie wątroby, śledziony, węzłów chłonnych.

Dziedziczną chorobą krwi jest hemofilia (krwawiączka) objawiająca się słabą krzepliwością krwi. Objawami tej choroby są m. in. duże krwotoki, nawet po małych urazach.

Krew wprawiana w ruch przez serce krąży w organizmie zamkniętym systemem naczyń krwionośnych.

Tętnice
Tętnice odprowadzają krew z serca do tkanek. W ścianach tętnic wyróżnia się zasadniczo 3 warstwy: zewnętrzną, środkową i wewnętrzną. W tętnicach krew płynie pod znacznie większym ciśnieniem niż w żyłach, dlatego ściany tętnic są grubsze oraz elastyczniejsze. Dzięki elementom sprężystym i mięśniowym tętnice utrzymują swe ściany w stanie napięcia, mogą aktywnie kurczyć się i rozkurczać, zapewniając jednolity, ciągły przepływ krwi.

Żyły
Żyły odprowadzają krew z tkanek do serca. Ściany żył są znacznie cieńsze od ścian tętnic, aczkolwiek zbudowane z tych samych warstw. Żyły mają na całej długości zastawki(zdwojenia błony wewnętrznej), które zapobiegają cofaniu się krwi. Dzięki nim krew może płynąć tylko w jednym kierunku-do serca.
Nieprawidłowe działanie zastawek(niezamykanie się) wraz z rozszerzeniem żyły prowadzi do tworzenia się żylaków. Żylaki tworzą się najczęściej na kończynach dolnych. Jedną z przyczyn jest przebywanie przez dłuższy czas w pozycji stojącej.

Naczynia włosowate
Są to drobniutkie naczynka odgałęziające się od najdrobniejszych tętnic i żył, których ściany składają się z jednej warstwy ( śródbłonka). Oplatają one gęstą siecią wszystkie tkanki organizmu. Dzięki temu, że są zbudowane z jednej warstwy komórek, umożliwiają wymianę substancji między krwią a tkankami ciała.