Jan Kochanowski

„Pieśń 3”

Jan Kochanowski, znakomity twórca epoki renesansu i prekursor nowej, świeżej myśli w polskiej literaturze, we wszystkich swoich tekstach przedstawiał artyzm języka, składni oraz pomysłowości w doborze formy literackiej do treści utworu. Szczególnie uwidocznione jest to w całym cyklu „Pieśni”, gdzie chwalił życie zgodne z rytmem przyrody, z dużym wpływem myśli stoickiej i epikurejskiej.

W „Pieśni 3” podmiot liryczny, którym jest Jan Kochanowski, podejmuje temat wina i uciechy biesiadnej. Już w pierwszym fragmencie, gdzie w rozbudowanej metaforze mówi: „Dzbanie mój pisany/ dzbanie polewany,/ bądź płacz, bądź żarty, bądź gorące wojny,/ bądź miłość niesiesz albo sen spokojny”, wymienia wszelkie cechy wina jako napoju „pokoju i wojny”.

W następnym fragmencie bardzo uwidacznia się myśl epikurejska utworu, którą poeta często podkreśla: „Jakkolwiek zwano/ wino, co w cię lano,/ Przymkni się do nas a daj się nachylić:/ chciałbym twym darem gości swych posilić”.

Podmiot liryczny przedstawia wino jako napój zmieniający ludzi i ich poglądy, co opisuje w następnym fragmencie: „I ten cię nie minie,/ Choć kto mądrym słynie:/ Pijali przedtym i filozofowie,/ A przedsię mieli spełna rozum w głowie”.

Zwroty poety bezpośrednio do wina sprawiają, iż cały utwór cechuje się mnogością środków stylistycznych, przede wszystkim apostrof oraz personifikacji. Doskonale uwidocznione jest to we fragmencie: „Ty zmiękczysz każdego,/ nastateczniejszego”.

Poeta zwraca uwagę na zdradliwą cechę wina, które rozwiązuje języki i wydobywa z ludzi ich ukryte oblicze: „Ty mądrych sprawy i tajemną radę/ na świat wydawasz przez twą cichą zdradę”, ponadto poprzez metaforę przedstawia wino jako napój o szczególnych właściwościach, między innymi pocieszający smutnych: „Ty cieszysz nadzieją/ serca, które mdleją”.

Poeta poprzez metaforę w następnym fragmencie zwraca również szczególną uwagę na zmiany, jakie zachodzą w ludziach w stanie upojenia (zwykle czują się bardziej odważni): „Ty ubogiemu przyprawujesz rogi,/ że mu ani król, ani hetman srogi”.

Ostatnie wersy pieśni stanowi rozbudowana apostrofa do wina, w której jednocześnie poeta zawiera epikurejską pochwałę biesiady: „Trzymaj się na mocy,/ Bo cię całej nocy/ z rąk nie wypuścim, aż dzień, jako trzeba/ gwiazdy rozpędzi co do jednej z nieba”.

„Pieśń 3” ma regularną budowę stychiczną, a rymy parzyste powodują charakterystyczną rytmizację i melodyjność utworu. Jan Kochanowski do tak błahej i sielankowej treści musiał dostosować odpowiednią formę, co mu się w pełni udało. W bardzo przemyślany sposób poeta operuje poszczególnymi środkami stylistycznymi, jego zwroty są kierowane bezpośrednio do wina, a w sposób pośredni do odbiorcy (przykład liryki pośredniej, opisowej). Utwór ten w całości stanowi pochwałę biesiady, zgodnie z filozofią epikurejską, której wpływy są niezwykle dostrzegalne i jednoznaczne w pieśniach oraz fraszkach Kochanowskiego. Inwersje oraz przerzutnie są typowymi cechami składni utworów poety z Czarnolasu („Dzbanie mój pisany”, „Bo cię całej nocy/ Z rak nie wypuścim”), powodującymi charakterystyczną rytmizację pieśni.

Jan Kochanowski poprzez tworzenie charakterystycznej składni oraz pewnych form fleksyjnych (neologizmów nieskażonych dialektyzmami) dokonał ogromnego wkładu w kształtujący się wówczas polski język literacki. W zakresie fonetyki nie ulegał żywym w języku codziennym właściwościom regionalnym czy gwarowym, przede wszystkim ograniczając lub eliminując użycie takich form we własnej twórczości. Wiele faworyzowanych przez niego nowych form upowszechniło się w języku codziennym i literackim. Umiarkowana archaizacja utworów powoduje lekkość i przejrzystość formy.

Poeta z Czarnolasu potrafił doskonale zachować proporcje między treścią a formą, czego przykładem jest „Pieśń 3”.