Reformacja w Niemczech

Reformacja w Niemczech
Marcin Luter urodził się w dość zamożnej rodzinie górniczej. Jego ojciec był właścicielem szybów. Chciał, żeby jego syn został prawnikiem. Marcin Luter wyruszył w podróż do Erfurtu, ponieważ chciał się zapisać na tamtejszy uniwersytet. W trakcie drogi spotkała go straszna burza. Powiedział on sobie wtedy, że jeśli przeżyje tę burzę, to zapisze się na studia teologiczne. Tak się stało, ukończył on wybrany przez siebie kierunek. Następnie wstąpił do zakonu, który nazywał się augustianie- eremici. Tam zaczął dokładnie studiować Pismo św. Stał się ekspertem od Nowego Testamentu. Zaczął się poważnie zastanawiać nad istotą Boga. Głosił tezy, że Bóg jest dobry i wybaczający. W 1522 roku wyruszył w podróż do Rzymu- stolicy państwa kościelnego, którą rządził papież. Po przybyciu tam rozczarował się panującą tam sytuacją. Powodem było to, że pod pałacem papieskim stały kobiety, które oferowały swoje usługi. Luter wrócił do Niemiec i został księdzem w Kościele Zamkowym w Wittemberdze.
W Niemczech istniała wyjątkowo złożona sytuacja wewnętrzna, tzn. Niemcy pozostawały w pogłębionym rozbiciu politycznym. Wprawdzie istniał papież, ale jego władza była dość formalna. W konsekwencji odkryć geograficznych dochodzi rozbicie gospodarcze w postaci dualizmu ekonomicznego. W Niemczech narastały konflikty społeczne. Społeczeństwo było podatne na nowe hasła, programy, krytyki. Nastąpił wzrost zamożności społeczeństwa, zaczęły upowszechniać się formy gospodarki rynkowej opartej na pieniądzu. Jednocześnie wzrostowi zamożności towarzyszyło poczucie winy. Ludzie bali się, że osiągany majątek będzie przeszkodą do życia wiecznego – zbawienia wiekuistego. Jednocześnie doktryna katolicka zakładała, że człowiek osiąga zbawienie wiekuiste pod przewodnictwem Kościoła przez łaskę Bożą i dobre uczynki. Dobrym uczynkiem zaś było kupienie sobie odpustu, gdyż pieniądze uzyskane w ten sposób Kościół przeznaczał na czynienie dobra. Przeżywał w owym czasie poważny kryzys wewnętrzny. Żądza bogactwa, niemoralny tryb życia pozostawały w sprzeczności z głoszonymi ideami. Widzieli to i krytykowali wierni. Pobożni ludzie zaczęli zadawać sobie pytanie, czy uczynki mogą być najlepszą drogą do zbawienia wiekuistego? Czy w ogóle sprzedaż odpustów może być uważana za dobro? Czy ksiądz jest na tyle wykształcony i pobożny, aby nauczać ludzi religii i być pośrednikiem pomiędzy człowiekiem, a Bogiem?
W drugiej połowie XV w. Kościół był wielkim panem feudalnym. Duchowni uzyskali znaczną pozycje polityczna tzn. posiadali własne sądownictwo, pełnili ważne funkcje w państwie. Wyjątkową pozycje zajmował dwór papieski Watykan. Niejednokrotne urzędy w Kościele kupowano- symonia. Czasami też urzędy zdobywane były dzięki pokrewieństwu –nepotyzm. ,Wyższe godności, urzędy w Kościele zastrzeżone były dla stanu szlacheckiego. Opieka duszpasterska schodziła na plan dalszy. Coraz bardziej rozbudowywany był system prawny w Kościele. To powodowało zamieszanie, nie wiadomo było, do kogo należą, jakie kompetencje. Kościół pod koniec średniowiecza i w okresie odrodzenia zaczął przypominać instytucję, która szuka rozmaitych sposobów, by zyskać dla siebie środki materialne. Służyło temu także sądownictwo kościelne. Nadużycia występowały także wśród niższego duchowieństwa, co więcej to niższe duchowieństwo było niewykształcone. W większości księża znali głównie kanon, odprawiali Mszę św. po łacinie, ale nie rozumieli pisma św. w języku łacińskim, często nie potrafili pisać. Wielu duchownym niższego szczebla to byli ludzie, którzy żyli w biedzie. Pojawiło się w Europie zjawisko księży wagabundów - żeby zdobyć środki do życia odprawiali nieskończoną ilość mszy, do 15 dziennie. Nagminnie łamany był celibat, nic więc dziwnego, że w Kościele samym i wśród ludu pojawiły się głosy o konieczności reformy w Kościele.
Początek reformacji - ruch religijny, umysłowy, społeczny i polityczny zapoczątkowany w Niemczech to druga, obok humanizmu, siła kształtująca rozwój XVI-wiecznej cywilizacji europejskiej- to wystąpienie Marcina Lutra 31 października 1517r. w Wittemberdze, gdzie wystąpił on ze swoimi tezami, dotyczącymi odpustów. Tezy te napisane były w języku łacińskim, skierowane były przeciwko praktyce sprzedawania odpustów, czyli zniesieniu okresowej kary za grzechy. Marcin Luter nie wystąpił przeciwko samym odpustom, wystąpił przeciwko kupowaniu odpustów. W Kościele przełomu średniowiecza i renesansu bardzo często pokutę zastępowano opłatą pieniężną. Było to związane z tym, że budowano bardzo często pałace w stylu renesansowym i papieże, biskupi za odpusty zbierali pieniądze. Marcin Luter zaprotestował przeciwko temu, ponieważ zauważył, że wielu chrześcijan kupując sobie odpust zwalnia się z obowiązku pokuty. Doszło do tego, że przybił on do drzwi swego kościoła 95 tez, które miały być propozycjami do dyskusji. W grudniu 1517 r. tezy Marcina Lutra ukazały się drukiem w Norymberdze
Negował m. in. uzyskanie odpustu za opłatą. Uważał, że Kościół to tylko instytucja, która nie jest w stanie uchronić człowieka od przeznaczenia. Krytykował niedopuszczalność rozwodów, sakrament kapłaństwa oraz sakrament chrztu we wczesnym wieku. Przeciwstawiał się celibatowi, uznaniu papieża z głowę Kościoła i różnicy w czynie i słowie księży. Głosił konieczność powrotu do Kościoła takiego, jaki miał istnieć w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Zasadniczym autorytetem w sprawach wiary czynił Pismo Święte, przekreślając tym samym wagę orzeczeń papieży, uchwały soborów i autorytet ojców kościoła. Zredukował liczbę sakramentów do dwóch: chrztu i eucharystii. Głosił likwidację zakonów. Luter twierdził, że słuszną droga do zbawienia wiekuistego jest łaska boża i głęboka wiara – dar łaski bożej i źródło dobrych uczynków. Każdy człowiek ma prawo „rozmawiać” z Bogiem poprzez poznanie słowa Bożego w ojczystym języku. Uważał, iż papież nie ma żadnej władzy nad „miejscami” w niebie, a wystawność Kościoła widzialnego i kult świętych nie jest wcale warunkiem do zbawienia. Luter nie odcina się od kościoła, pomimo tego, że mocno go krytykuje.
Jego tezy zaczęły zyskiwać coraz większe poparcie, ale przeciwko Lutrowi narodziła się też opozycja w samym Kościele, zwłaszcza ze strony biskupów. Arcybiskup Moguncji o tezach Marcina Lutra poinformował Rzym. W swoim liście do Rzymu arcybiskup Moguncji zasugerował, że jest podejrzenie o herezję. Wiosną 1518 r. z oficjalnym oskarżeniem o herezję przeciwko Lutrowi wystąpili dominikanie. Jesienią tego roku Luter został wezwany do Rzymu. Wydano nakaz aresztowania go. Wówczas Luter schronienie znalazł w Augsburgu. Następnie odwołał się do papieża, oskarżając swoich sędziów o stronniczość. Warto zauważyć, że Luter nadal jeszcze nie chce zrywać z Kościołem.
Władza cesarza w Niemczech w tym okresie jest bardzo słaba, a u schyłku średniowiecza znikoma. W 1519 roku następuje wybór nowego cesarza. Najbardziej chciał nim zostać Fryderyk Mądry, ale przegrał on z Karolem V Habsburgiem, który stał się cesarzem Niemiec i królem Hiszpanii. Nowy cesarz jest po stronie papieża, a przeciwko Marcinowi Lutrowi. Przedstawiciel owej dynastii skupił w swoich rękach rządy nad rozległymi terytoriami Europy Zachodniej, jak również terytoriami zamorskimi w Ameryce. Karol V dążył do odbudowy uniwersalistycznego cesarstwa. Plany te pogrzebał sprzeciw Francji oraz ruchy religijne, szczególnie silne w państwach niemieckich i niderlandzkich. Karol V wystąpił zdecydowanie przeciwko reformacji w Niderlandach nadając m.in. biskupom katolickim uprawnienia inkwizytorów. Dążył do likwidacji ruchów reformatorskich w Rzeszy.
Dalsza polemika doprowadziła do wydania przez Lutra trzech pism w 1520 r. Pierwsze pismo: "Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanu chrześcijańskiego". W tym piśmie Luter wskazywał wszystkie nadużycia w Kościele. Przedstawił także w tym piśmie tezę o powszechnym kapłaństwie wiernych, odrzucając tym samym kapłaństwo hierarchiczne. Każdy chrześcijanin ma prawo do wykładu biblii i jest powołany do reformy Kościoła. Drugie pismo nosiło tytuł: "O niewoli babilońskiej Kościoła". W tym dokumencie Marcin Luter podjął temat sakramentów istniejących w Kościele. Zdefiniował, czym jest sakrament i powiedział, że sakrament jest to słowo i czyn dane przez Jezusa Chrystusa. Poprzez szukanie w Piśmie Św. słów ustanowienia popartych gestem Jezusa, wskazał, że takich sakramentów jest niewiele. Takim sakramentem jest: chrzest, pokuta, eucharystia. A zatem odrzucił sakramenty: bierzmowanie, namaszczenie chorych, kapłaństwo i małżeństwo. Trzecie pismo nosiło tytuł: "O wolności chrześcijańskiej". W tym piśmie zawarł główne zasady protestantyzmu. A zatem dopiero wtedy w 1520 r., zaczyna się kształtować nowy Kościół. Rok 1517 jest dopiero próbą reformy, rok 1520 rozpoczyna rozłam. Pisma z 1520 r. bardzo szybko się rozpowszechniły i jakby wywarły wpływ na dalszy bieg wydarzeń. 15 czerwca 1520 r. papież napisał bullę przeciwko Lutrowi. W tej bulli groził papież Lutrowi wykluczeniem z Kościoła, wzywając jednocześnie do odrzucenia tych haseł i pojednania. W ciągu 60 dni, które dostał, Luter miał wyprzeć się swoich poglądów i złożyć wyznanie wiary obowiązujące w Kościele. Kiedy Luter otrzymał pismo z groźbą, oburzył się na to, wezwał papieża do wycofania bulli, a następnie sam ekskomunikował papieża. Luter spalił pismo- list, który mówił o odwołaniu Marcina Lutra i kodeks prawa kanonicznego, które reguluje stosunki wewnątrz kościoła. W 1520 roku Luter ostatecznie zrywa z Kościołem powszechnym. W tej sytuacji 3 stycznia 1521 r. zostało w Rzymie ogłoszone pismo nakładające na Lutra ekskomunikę. Cesarz Karol V w kwietniu 1521 r. wezwał Lutra na sejm w Wormacji i na tym sejmie cesarz chciał wymusić na Lutrze odwołanie wszystkich pism. Cesarz występuje tu jako zbrojne ramię Kościoła. Luter na sejmie wygłosił mowę obronną i pism nie odwołał. Wówczas cesarz skazał Lutra na banicję. Słowa Lutra padły na podatny grunt i zyskały zwolenników, którzy uznali jego nauki za wyznacznik dla swego postępowania i nie przejmowali się krytyką, czy też niechęcią władców.
W 1521 roku papież wydał edykt wormacki, w którym skazywał na banicję Marcina Lutra i jego zwolenników. Hasła Lutra szybko zyskały popularność i rozgłos w całych Niemczech, gdyż z ich realizacją wszystkie siły polityczne i grupy społeczne wiązały określone nadzieje. Przekonywał on, iż każdy człowiek ma prawo do osobistej niezależności, dzięki czemu pogłębiał wiarę w słuszność reformacji niemal całego narodu, głównie jednak warstw najniższych. Reformację poparła część książąt niemieckich (widząc w niej szansę wzmocnienia swej władzy), rycerstwo, (które było zainteresowane przejęciem dóbr kościelnych), mieszczaństwo (oburzone wysokimi opłatami na rzecz Kościoła) oraz chłopi (licząc na radykalna poprawę swego położenia).
Chłopi niemieccy łączyli z reformą wyznaniową nadzieje na radykalną poprawę własnego położenia. Domagano się zwrotu zagarniętych przez panów wspólnych użytków gminnych zmniejszenia danin, czynszów, pańszczyzny.
Za początek wielkich wojen chłopskich uważają historycy wystąpienie chłopów w hrabstwie Stuhlingen niedaleko Schaffhausen w pobliżu granicy szwajcarskiej w czerwcu 1524 r. Bezpośrednim powodem było zwiększenie ciężarów dworskich. Powstańcy chłopscy i sprzyjająca im ludność miejska poczęli odnosić poważne sukcesy. W ręce ich wpadło wiele miast. Na zebraniu w zdobytym mieście szwabskim Memmingen ułożono w lutym 1525 tzw. „dwanaście artykułów”. Artykuły zapewniają we wstępie o pokojowych zamiarach chłopów, których jedynym celem jest złagodzenie ucisku pańskiego. W dalszym ciągu żądają „wolności słowa bożego „, wolnego wyboru proboszczów, pewnego ograniczenia dziesięcin. W ciągu maja i czerwca 1525 chłopi zostali doszczętnie rozbici w Alzacji, Frankonii i Turyngii, a w rok później na południu Niemiec. Powstania ludowe znalazły swego ideologa w osobie Tomasza Mnzera (ok.1489 –1525) - ucznia Marcina Lutra. Od początku reformacji należał do zwolenników Lutra. Poglądy jego stawały się jednak coraz bardziej radykalne i nieuchronnie prowadziły do konfliktów z nauką Lutra. Mnzer nie uznawał nabożeństw. Jedyną forma kultu miało być – według niego- czytanie Pisma Świętego i śpiewanie psalmów. Nie uznawał także chrztu niemowląt i dzieci, głosząc konieczność przyjmowania go w wieku dojrzałym, w momencie, kiedy człowiek jest już świadomy jego znaczenia. Zwolenników Mnzera nazwano anabaptystami ( od greckiego anabaptiso – powtórnie chrzczę). Głosił także Mnzer komunistyczną ideę wspólnoty dóbr. Kiedy jednak z takimi właśnie hasłami wystąpili zbrojnie chłopi w latach 1524-1525 spotkał ich gorzki zawód, tzw. wielka wojna chłopska została krwawo stłumiona, co spotkało się z całkowitą aprobatą ze strony Lutra. Klęska chłopskich radykałów pod Frankenhausen, ścięcie Mnzera. Część książąt zlikwidowała w swoich pastwach dobra kościelne i podporządkowała sobie duchowieństwo-przyjęto naukę Lutra. Cesarz i książęta południowoniemieccy pozostali przy katolicyzmie.
Zwycięstwo nad chłopami nie oznaczało jednak, że w Niemczech zapanował spokój. Rozłam zapoczątkowany przez reformację Lutra pogłębiał się nadal. Do popularności reformacji, np. wśród książąt Rzeszy, przyczyniała się w niemałym stopniu nadzieja na sekularyzację dóbr kościelnych. Mimo, że większość książąt była na razie przeciwna Lutrowi i stanęła po stronie cesarza, to jednak sprzyjającą dla Lutra okolicznością była trwająca wówczas między papieżem a cesarzem otwarta wojna.
Z czasem jednak Luter zdał sobie sprawę, iż jego osobiste bezpieczeństwo oraz dalszy rozwój ruchu religijnego zależą przede wszystkim od siły politycznej książąt, wówczas zaczął coraz bardziej lekceważyć potrzeby warstw niższych. Całkowicie po stronie książąt i bogatego mieszczaństwa niemieckiego, Luter opowiedział się w okresie wojny chłopskiej. Twierdził, że to nie zwierzchnicy kościoła, lecz książęta są reprezentantami Boga na ziemi, dlatego też odpowiadając za utrzymanie bezpieczeństwa i porządku oraz odpowiedniego poziomu życia, mają oni prawo decydowania o religii swoich poddanych. Jego ideologia przeciwstawiała się zasadom gospodarki kapitalistycznej, bardziej bliska była mu feudalna wymiana dóbr niż ówczesne zasady handlowe.
Uwsteczniona ideologia społeczna Lutra widoczna była również w jego stosunku do oświaty. Zniszczenie starej niemieckiej szkoły było dla niego równie ważne jak obalenie zwierzchnictwa papieskiego nad życiem religijnym w Niemczech. Potępiał on wszystkie przedmioty szkolne, metody nauczania oraz podręczniki. Tego rodzaju propaganda ułatwiła książętom, szlachcie i miastom, grabienie majątków szkolnych wraz z dobrami kościelnymi. Zrażało to rodziców, którzy uważali, że posyłanie dzieci do szkoły jest bezużyteczne, gdyż wykształcenie nie zapewni im utrzymania w Kościele pozbawionym dochodów.
Luter, dzięki przetłumaczeniu Biblii na język niemiecki, chciał udowodnić, że nauka łaciny i innych starożytnych języków jest marnowaniem czasu. Akcja ta doprowadziła do zaniku większości szkół i uniwersytetów. Wiadomość o upadku oświaty wywołała w naukowych kołach europejskich negatywne wrażenie. Twierdzono, że tam gdzie pojawia się Luter, ginie nauka. Od całkowitej porażki i upadku oświaty uratowała Niemcy polityka książąt luterańskich, którzy od początku reformacji widzieli w niej czynnik wzmacniający ich władzę. Podporządkowali sobie wówczas życie religijne i kulturalne, naciskając jednocześnie na Lutra, aby odbudował zniszczone szkolnictwo. Pod ich wpływem Luter zmienił swój stosunek do szkół i kształcenia. Zaczął głosić nowe poglądy mówiące o tym, iż największa chwała i potęga zależy od dobrze wychowanych i inteligentnych obywateli. Twierdził wówczas, że trzeba zakładać szkoły zarówno dla chłopców jak i dziewcząt, gdyż wykształceni ludzie mogą lepiej wypełniać obowiązki urzędników, sędziów, lekarzy czy pastorów.
Mając na uwadze wywołaną przez siebie niechęć społeczeństwa do szkół, Luter oddawał je pod opiekę książąt i narzucił obowiązek kształcenia dzieci. Dotyczyło to oczywiście synów najbogatszych rodziców. Zalecany przez Lutra program nauczania obejmował łacinę, grekę, języka hebrajskiego, ponadto polecał czytać dzieła pisarzy chrześcijańskich oraz dzieła historyczne. Mimo, że w początkowym okresie cenił wysoko język niemiecki i polecał jego naukę na równi z łaciną i greką, tym razem tego zabraniał.
Ograniczył również wiedze religijną z Biblii do opanowania małego katechizmu, który sam przygotował. Polecał wpajać ludowo przede wszystkim posłuszeństwo, pokorę, wierność i życzliwość panom.
W początkowej fazie tworzył Luter autonomiczne grupy ludzi, które łączyła jedna wiara, a dopiero po powstaniu chłopskim zdecydował się na stworzenie spójnej organizacji, która to jednak nie miała na celu nakładać obciążeń materialnych na wiernych, a jedynie łączyć wszystkich we wspólnej wierze.
W XVI w. doszło do podziału Europy na dwa zwalczające się obozy: katolicki i protestancki, czyli reformatorski. Nazwa protestanci wywodzi się od wydarzenia, które rozegrało się na Sejmie Rzeszy w Spiże w 1529 r. Cesarz Karol V przeprowadził ustawę, która zabraniała przynależności do nowego kościoła luterańskiego. Zabronił także pod karą banicji naruszania praw biskupów, a zwłaszcza odbierania im dóbr ziemskich. Po obradach sejmu posłowie luterańscy złożyli uroczysty protest wobec tej uchwały. Od tego czasu zwolenników Lutra zaczęto nazywać protestantami, a wkrótce pojęcie to rozciągnięto także na zwolenników innych wyznań reformowanych. Nazwa protestantyzmu powstała dopiero w XVI w. i oznaczała sprzeciw wobec zakazu działalności i rozwoju ruchu reformatorskiego.
Protestantyzm należy do głównych, obok katolicyzmu i prawosławia, odłamów chrześcijaństwa. Obejmuje kościoły i inne wspólnoty religijne, które powstały w wyniku reformacji.
W Augsburgu Marcin Luter ogłosił doktrynę swojego kościoła. Ci, co opowiedzieli się za luteranizmem, a przeciwko papieżowi zawiązują się i powstaje Liga Szmalkaldzka. Luteranie to tzw. konfesja augsburska. Na doktrynie luteranizmu opiera się Kościół ewangelicko – augsburski.
Główne założenia luteranizmu:
- Sola Sciptura – co oznacza – tylko Pismo Św. – Jedynym kryterium wiary jest Pismo Św. Także ono definiuje moralność chrześcijańską. Luter doprowadził do odrzucenia tradycji, czyli tego wszystkiego, co w Kościele stanowi także wykład wiary. Ponadto Luter opierając się na pogańskim kanonie ksiąg świętych przyjął tylko 39 ksiąg Starego Testamentu, odrzuca te księgi, które powstały w języku greckim,
- Solus Chrystus – co oznacza – tylko Chrystus. Tutaj Luter zaakcentował fakt, że tylko Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. W konsekwencji takiego stanowiska zakwestionowane zostało pośrednictwo Maryi i świętych. Luter odrzucił tutaj także hierarchiczne kapłaństwo. Protest przeciwko kultowi świętych, kultowi Maryi, nie wynikał z niechęci do świętych, ale z odkrycia takiego faktu przez Lutra, że w życiu całych regionów Kościoła zdominowały nabożeństwo do Chrystusa. Zapomniano o Chrystusie. Według Lutra przede wszystkim Jezusowi Chrystusowi należy się kult.
- Sola Fide – co oznacza – tylko wiara – cytat: „Samą wiarą chwytamy usprawiedliwienia. Bóg poczytuje nas za sprawiedliwych wtedy i tylko wtedy, gdy wierzymy, iż usprawiedliwia nas ze względu na Chrystusa. Formułując tę zasadę Luter wystąpił przeciwko pewnym praktykom pobożności, rytualizmowi, który wkradł się w chrześcijaństwo. Oparł się w tej tezie na liście do Rzymian, zapomniał o tym, że św. Jakub w swoim liście napisał, że wiara przejawia się w czynach. A zatem nie można wykluczyć praktyk, natomiast czyny bez wiary i wiara bez czynów nie mogą istnieć. Ściśle się ze sobą wiążą. Protestanci wyznają zasadę, że usprawiedliwienie człowieka dokonuje się przez wiarę, ale wiara jest rozumiana jako ufność o Boga i jego obietnic. Dobre uczynki nie są traktowane jako zasługi przed Bogiem, natomiast dobre uczynki świadczą o tym, że człowiek naprawdę przyjął wiarę. Dobre uczynki to kryterium prawdziwości wiary.
- Sola Gratia – oznacza tylko łaska – ten, kto przyjmuje wiarę, ufa Bogu, otrzymuje od Boga łaskę. Tylko dzięki tej łasce człowiek posiada zbawienie. Jest to odrzucenie nauki o odpustach, człowiek nie może w innych sposób nabyć darowania win, jak tylko dzięki łasce.
W 1530 r. odbył się następny sejm w Augsburgu. Także i ten nie przyniósł rozwiązania konfliktów. Przedstawione na nim przez protestanckiego teologa Filipa Melanchtona augsburskie wyznanie wiary zostało odrzucone, pomimo to w 1540 roku całe północne i środkowe Niemcy przeszły na protestantyzm.
Wybuchła wojna tzw. Szmalkaldzka(1546-1547), w której motywy religijne odegrały drugorzędną rolę, a na czoło wysunęły się motywy polityczne –wzmocnienie władzy cesarskiej w Niemczech poprzez zniszczenie jej przeciwników. Skończyła się ona całkowitym zwycięstwem obozu cesarskiego. Głowa Związku Szmalkaldzkiego, elektor Jan Fryderyk, dostał się do niewoli oraz stracił swe posiadłości i godność elektorską. W Niemczech wystąpienie Marcina Lutra zbiegło się z panowaniem Karola V z rodu Habsburgów. Wojna zakończona zwycięsko dla cesarza w bitwie pod Muhlbergiem w 1547 roku. Do Ligi Szalmladzkiej przystąpiły wkrótce inne miasta. W Niemczech groził wybuch nowej wojny domowej, ale tym razem jeszcze do niej nie doszło. Rezultatem tej konfiguracji politycznej był tzw. Pokój religijny zawarty w Norymberdze między przedstawicielami książąt katolickich i protestanckich (23 VII 1532). W jego wyniku przerwano akcję przeciw protestantom, podjętą na podstawie postanowień sejmu augsburskiego
Ferdynand to kontynuator walki z reformacją. Jego zasługę stanowi doprowadzenie do rozejmu w Passau w 1552 roku, który przerwał wojnę religijną w Niemczech i dał podstawy do przygotowania pokoju w Augsburgu
Zwołany do Augsburga sejm po długich i trudnych obradach uchwalił warunki pokoju religijnego (25 IX 1555r.). Luterańskie wyznanie wiary zostało prawnie uznane, a jego zwolennicy otrzymali swobodę kultu religijnego. Zlikwidowano sądownictwo biskupów wobec protestantów, a sekularyzowane wcześniej dobra religijne oddano władcom świeckim – protestantom. Wprowadzona została zasada określająca relacje między panującym, a jego poddanymi w kwestiach religijnych. Brzmiała ona: “cuius regio, eius religio” (łac.) – czyja władza, tego religia”. Według tej zasady, religia władcy była dominującą w jego państwie. Każdy władca może narzucić swoje wyznanie poddanym, chociaż oni nie musieli się zgodzić z księciem w sprawie prywatnego uprawnienia mogli uznać jako mniejszość wyznaniowa albo emigrować z kraju. Jednak w większości przyjmowano religie panujących.
Pokój augsburski położył kres wojnom, ale nie uregulował całkowicie stosunków między katolikami a protestantami.
Nauka Lutra i jego niezłomna działalność agitacyjna wyzwoliły ogromne siły społeczne, znalazły kolejnych propagatorów. Reformacja postulująca moralną odnowę Kościoła przez powrót do wiary i praktyk wczesnego chrześcijaństwa odpowiadała religijnym i społecznym potrzebom epoki.
Reformacja europejska XVI w. była logiczną konsekwencją kultury renesansowej, jej głębokiego zainteresowania sprawami i potrzebami codziennego życia, ostrego krytycyzmu wobec wszelkich autorytetów i twierdzeń niezgodnych z rozumem, jak również sprzeczności między głoszonymi przez księży zasadami moralnymi i ich własnym życiem.
Kierując się nie tylko postulatami kultury renesansowej, ale także własnymi interesami ekonomiczno-politycznymi, ku reformacji zmierzały w początkach XVI wieku różne ugrupowania społeczeństwa niemieckiego. Reformacja głosząc potrzebę bezpośredniego kontaktu z Bogiem, stanowiła reakcję na sformalizowaną obrzędowość, panującą u schyłku średniowiecza. Dokonany przez Lutra przekład Biblii na język niemiecki oraz wprowadzenie go do liturgii odpowiadało narodowym aspiracjom i ambicjom.
Reformacja oprócz przemian gospodarczo - społecznych, odkryć geograficznych, przełomu kulturalnego, należy do najważniejszych wydarzeń XVI w, wydarzeń tworzących nową epokę i wytaczających jej linie rozwojowe. Podobnie jak wiele innych tego typu zjawisk w historii, reformacja znalazła licznych interpretatorów różniących się diametralnie w swych poglądach.