Analiza porównawcza "Utopii" Tomasza Morusa i "Utopii" Wisławy Szymborskiej.

Dokonując analizy porównawczej ,,Utopii” Tomasza Morusa i wiersza W. Szymborskiej ,,Utopia", wskaż jak poetka reinterpretuje pojęcie ,,utopia”.

Tomasz Morus, angielski myśliciel, pisarz i polityk, członek Izby Lordów. Stworzył wizję państwa idealnego (Utopia). Wisława Szymborska natomiast jest jedną z najwybitniejszych współczesnych poetek polskich, która także stworzyła wizje ,,Utopii”, lecz różną od „Utopii” Morusa. W mojej pracy chciałbym porównać te dwa teksty i wskazać jak Szymborska reinterpretuje ten utopijny świat.
Utopia słowo to zyskało na znaczeniu w baroku, kiedy Tomasz Morus opublikował książkę pod tym tytułem. Morus w swoim dziele ukazał wyobrażenie wyspy szczęśliwej. Otoczona wysokim murem, odizolowana od świata zewnętrznego wyspa była kolebką państwa doskonałego. Autor przedstawiał ustrój Utopii jako najlepszy z możliwych – władza miała być wybierana przez lud na okres kadencji, a sprawiedliwe, wolne od nadużyć sądy opierać swoje wyroki na zasadach moralnych. W ten sposób, nie znający zła i równi wobec prawa ludzie mieli dążyć do powszechnego dobrobytu w państwie. Własność prywatna powinna być zakazana, na rzecz wspólnych dóbr całego kraju. Morus zastosował także podział pracy na lekką i ciężką. Świadomi wspólnego wysiłku ludzie pracowaliby w cyklicznych zmianach. Kult jednostki zostałby zaniedbany na rzecz dobra wszystkich mieszkańców wyspy, a więc nie byłoby mowy o indywidualności. Stopniowo można więc dojść do wniosku, że Utopia niosłaby ze sobą pewne zagrożenia. Monotonia z góry ustalonego życia mogłaby obrócić planowane szczęście w zrezygnowanie i rozpacz, a ciągła kontrola społeczeństwa graniczyć ze zniewoleniem. Nawet sam autor utrzymywał, że jego wizja jest niemożliwa do zrealizowania: "Niemożliwy jest idealny stan rzeczy na Ziemi, gdyż wszyscy musieliby być doskonali, a tego nie spodziewam się przed upływem wieków...". Czy jednak po wiekach coś się zmieniło?
Po zapoznaniu się z dawnymi wyobrażeniem utopijnego świata, nasuwa się pytanie: Jak wizję utopii interpretują poeci współcześni? Od razu na myśl nasuwa się utwór Wisławy Szymborskiej „Utopia”. Już z pierwszego wersu dowiadujemy się, że tematem wiersza jest „wyspa, na której wszystko się wyjaśnia”, a więc zaczerpnięte od Morusa, lecz wzbogacone o racjonalizm miejsce szczęścia. Na wyspie, na której „można stanąć na gruncie dowodów” jest tylko jedna droga – „droga dojścia”. Tutaj nie można zagubić się w pytaniach, błędach czy hipotezach, bo nawet krzaki „uginają się od odpowiedzi”. Za pomocą „drzewa Słusznego Domysłu” wszystkie tajemnice i niejasności nurtujące ludzkość zostały rozwikłane, a „Drzewo Zrozumienia”, nawiązujące do biblijnego Drzewa Poznania Dobra i Zła, i źródło „Ach Więc To Tak” pozwalają zrozumieć odwieczne prawdy. Las jest tu metaforą wiedzy – im dalej w niego wejdziemy, zamiast się zagubić, zrozumiemy więcej w „Dolinie Oczywistości”, czyli naszym umyśle. W ten sposób Szymborska parafrazuje powiedzenie „Im dalej w las, tym więcej drzew”. Wszelkie inne zwątpienia rozwiewa wiatr. Nie ma tu żadnych wątpliwości, bowiem nawet jeżeli nie stawiamy pytań samoistne echo ujawnia tajemnice światów. Echo, które kiedyś było następstwem mowy, teraz samo zabiera głos, tak że nawet nie chcąc wszystkiego się dowiemy. Na prawo widać jaskinię, w której leży sens wszystkiego, a więc i odpowiedzi na egzystencjalne pytania człowieka. W nawiązującej do platońskiego modelu jaskini, człowiek nie widzi już tylko cieni, ale cały niczym nie przesłoniony obraz świata. Na lewo z dna jeziora „Głębokiego Przekonania” odrywa się lekka prawda, która nie jest już ukryta w głębinach niewiedzy, ale lekka na wierzch wypływa. Jest to parafraza do znanego przysłowia o oliwie. Nad całą krainą wznosi się potężna góra „Pewność Niewzruszona” by wszyscy mogli zobaczyć „Istotę rzeczy”, czyli prawdę ogólną, której do tej pory człowiek nie mógł pojąć. Wszystko jest proste. To do czego wiekami dążył człowiek zostaje momentalnie osiągnięte. Istny raj racjonalistów. Ale cóż to? Dlaczego wyspa jest bezludna? Czyżby jeszcze nikt jej nie odnalazł? Przecież widać ślady stóp na piasku. Czemu wszystkie zwrócone są w stronę morza? Na te pytania też jest odpowiedź. Wiedząc wszystko człowiek traci swój sens istnienia. Istny paradoks człowieczeństwa. Bez poznawania, błądzenia, popełniania błędów, własnych doświadczeń, żmudnego zdobywania wiedzy, sam staje się nieludzki, bez jakichkolwiek emocji, które leżą w jego naturze. Nie trzeba do niczego dążyć, zgłębiać jakiejś wiedzy, ludzie są tu całkowicie niepotrzebni. Od tego momentu wiersz zaczyna robić się coraz bardziej niejasny, jakby podmiot liryczny chciał przekazać zamglony obraz wydarzeń. Ludzie nie mogą się pogodzić z takim stanem rzeczy. Nic więc dziwnego, że mieszkańcy uciekli z wyspy do morza, metafory głębi pełnej tajemnic, mroku niewiedzy, otchłani niebezpieczeństw. Ludzie, którzy już raz zanurzyli się w topieli, nigdy nie będą mieli szansy powrócić. „W życiu nie do pojęcia”. Ostatni wers odrywa nas od utopijnej wizji i stawia w rzeczywistości. Przecież ciągle marzymy o takiej wyspie i wydaje nam się nie do pojęcia jest z niej uciekać, a jednak nierealność jej wyobrażenia. Mnogość epitetów i nazw pojęć, które wydają nam się niematerialne, a także potoczne zwroty („Ach Więc To Tak”) podkreślają przesłanie wiersza. Oczywiste są także nawiązania do „Utopii” Morusa, jak choćby wyspa odgrodzona morzem czy sam tytuł wiersza.
Szymborska sama doświadczyła próby tworzenia utopii. Po dwóch okrutnych wojnach dwudziestego wieku, na podstawie przedwojennej filozofii marksistowskiej próbowano stworzyć idealny ustrój, a w nim doskonałe społeczeństwo. Komunizm, bowiem o nim mowa, mimo wzniosłych idei przyniósł więcej zła niż pożytku. Ciągła kontrola państwa i tępienie indywidualności człowieka, były zaczerpnięte z ideologii Morusa. Rzekoma równość i sprawiedliwość przerodziła się w swoisty totalitaryzm. Ta poetka na własne oczy zobaczyło próby stworzenia utopii. Wiersz napisany 1969, w pełni obrazują krytycyzm tej poetki na ustrój, do którego po części przyczynili się oświeceniowi utopiści.