Mityzacja przestrzeni dzieciństwa. Na podstawie fragmentów: "Syzyfowych prac" Stefana Żeromskiego oraz księgi II i IV "Pana Tadeusza" Adama Mickiewicza

Szukając w słowniku hasła mityzacja znajdziemy wyjaśnienie, że jest to: zabieg literacki polegający na nadawaniu wybranym elementom świata przedstawionego znaczeń sakralnych, upodobnianiu wykreowanej w utworze rzeczywistości do obrazów i wyobrażeń mitycznych, trwale wpisanych w ludzką świadomość. Rzeczywistość pozbawioną konkretyzacji czasowej, stąd byt ukazany w wymiarze niemal świętym. Dlatego mityzacja przestrzeni dzieciństwa będzie to nadanie takich cech obrazom znanym z lat dziecięcych, ich hiperbolizacja.
Jeśli zaczniemy rozpatrywać pod tym kątem rozdział X z „Syzyfowych Prac” S. Żeromskiego i fragmenty ks. II oraz IV „Pana Tadeusza” A. Mickiewicza to zauważymy liczne podobieństwa w opisie przyrody, mimo różnic epokowych, gdyż Mickiewicz tworzył w romantyzmie, a Żeromski we wczesnym modernizmie.
Podstawową różnicą tych utworów jest to, iż w „Syzyfowych Pracach” występuje narracja trzecioosobowa zaś w „Panu Tadeuszu” pierwszoosobowa.
W obu utworach pokazana jest scena powrotu do stron rodzinnych. Powoduje to, iż przyroda jest odbierana w sposób subiektywny, zostaje ona poddana waloryzacji, w „Syzyfowych Pracach” kojarzona jest z matką natomiast w dziele Mickiewicza narrator mówi, że na Litwie czuje się niczym okręt na morzu nic nie stanowi dla niego przeszkody wyraża to słowami:, „Bo na Litwie myśliwiec, jak okręt na morzu,
Gdzie chcesz, jaką chcesz drogą, buja po przestworzu!”
Przestrzeń ukazywana jest niczym żywy organizm, zostaje poddana antropomorfizacji. We fragmencie:
„W pewnych miejscach strumień ginął zupełnie w głębi krzewów i słychać było tylko cichy szmer, podobny do wesołego śmiechu istoty żywej i pełnej szczęścia.”
przyroda nabiera cech ludzkich, śmieje się wesoło niczym istota żywa.
Jest bardzo tajemnicza, dlatego przyciąga człowieka. W ks. II ukazuje to fragment:
,”Czyli jak prorok patrzy w niebo, gdzie w obłoku
Wiele jest znaków widnych strzeleckiemu oku,
Czy jak czarownik gada z ziemią, która głucha
Dla mieszczan, mnóstwem głosów szepce mu do ucha.”
Ten cytat pokazuje, że natura jest dostępna dla wybranych. W „Syzyfowych Pracach” ten przywilej posiada Marcinek, któremu przyroda odsłania swoje największe skarby i tajemnice. Jest to możliwe, dlatego, iż chłopiec ma wielkie serce i oddaje się jej bez reszty. Przebywając na jej łonie zatraca poczucie czasu. Doskonale widać to w fragmencie:
„Z poręb myśliwiec wkroczył w las i wałęsał się tam do zmierzchu, zapomniawszy o śniadaniu, obiedzie, podwieczorku.”.
Jest on nierozerwalnie związany z przyrodą narrator mówi, że Marcinek żywi do niej uczucia więcej niż przyjazne. Oczywistą sprawą jest, iż wywołuje ona u chłopca wielkie emocje. Tak samo jest w ks. IV gdzie cudowna aura natury pozwala zapomnieć myśliwemu o nieudanym polowaniu.
W obu utworach można zauważyć wyższość natury nad człowiekiem. To on musi się skradać żeby ją podejrzeć. Stara się on także ją naśladować, ale choćby starał się jak najmocniej to i tak jej nie dorówna. W bardzo wyrazisty sposób narrator wyraża to słowami:
„śpiewała sobie jednym głosem, monotonnie, jak trznadel, tylko mniej pięknie od niego.”.
Naturze wyższość nad człowiekiem zapewnia min jej dziewiczość np.
„Były tam miejsca prawie niedostępne”,
„Schował się, ale dziobem nie przestaje pukać,
Jak dziecko, gdy schowane woła, by go szukać.”
Można zauważyć tu podobieństwo do mickiewiczowskiego „matecznika”
Świat natury i człowieka na wzajem się przenikają, są ze sobą nierozłącznie związane. Przyroda, a dokładnie drzewa są pejzażem duszy. To one są nośnikiem pamięci, który przypomina dawne lata i zapomniane przez człowieka wydarzenia. Pokazane jest to we fragmencie:
„W kształtach niektórych drzew mieściły się długie historie smutków i radości, całe dzieje przywitań i pożegnań”
Prostota człowieka pozwala mu w zrozumieniu natury, gdyż natura jest taka sama jak prosty człowiek, przejrzysta i cicha. Tą cisze zagłuszają ludzie, którzy uważają, że są panami świata i wszystko im wolno.
Dużą rolę w fragmentach odgrywa odkrywanie przyrody za pomocą dźwięków, które najlepiej słychać nocą. Wtedy wszystkie inne zmysły są wyłączone i można usłyszeć odgłosy, o których nie jest dane dowiadywać się nam za dnia. Narrator nie próbuje nawet opisywać tamtych nocy gdyż wie, że da się wyrazić tego piękna słowami, mówi:
„Były wówczas księżycowe noce... Ale po cóż silić się na opis nocy tych w tamtym kraju! Jakiż język zdoła je wysłowić...”
Sposób opisu przyrody o Żeromskiego w wielu przypadkach jest zbieżny z opisami w „Panu Tadeuszu”. Bogactwo i różnorodność natury ukazywane jest poprzez wyliczenia, które u Mickiewicza mają bardziej rozbudowany charakter. W pierwszym utworze występują epitety wartościujące np. „kwiaty najcudowniejsze”, które podkreślają niezwykły charakter natury. W „Syzyfowych Pracach” nie tylko bohater odbiera naturę subiektywnie, ale także narrator. Można to wywnioskować na podstawie opisu przyrody, który nam przedstawia. Używa on np. zwrotu „śliczne barwy”. W utworach tych budowany jest nastrój tajemniczości. Narrator chce przez to podkreślić dzikość i pierwotność opisywanej przez niego natury. Tą tajemniczość najlepiej odzwierciedlają fragm.:
„Ogrodzone parkanem traw; w środek tarasu
Zajrzeć straszno, tam siedzą gospodarze lasu,
Dziki, niedźwiedzie, wilki; u wrót leżą kości
Na pół zgryzione jakichś nieostrożnych gości.”,
„Trzeba było rozgarnąć mokre gałęzie, ażeby dojrzeć czystą strugę, po której dnie pełzały duże, czarne raki.”
Przyroda jest opisywana w sposób bardzo plastyczny. Jakby rodziła się na oczach czytelnika. Dużą rolę odgrywają w tych utworach kolory. To one sprawiają, że wszystko staje się wyraziste. Mickiewicz opisując przyrodę podkreśla jej piękno używając do pokazania piękna porównań z drogocennymi kruszcami np.
„A koło mnie srebrzył się tu mech siwobrody”,
„Strojne w brusznice jakby w koralów paciorki”
W obu utworach można zauważyć liczne podobieństwa, które pokazują związek człowieka z przyrodą. Wszyscy ludzie są nierozerwalnie połączeni z otaczającym ich światem, lecz odkrywanie jego tajemnic jest zarezerwowane tylko dla nielicznych i są nimi ci, którzy oddają się naturze całym sobą. Także w sposobie opisywania natury można doszukać się zbieżności. Oba utwory są bardzo plastyczne i ukazują dużą różnorodność natury.