Rodowód inteligencji

Ważnym tematem literatury jest rodowód polskiej inteligencji. Agnisia Niechcicówna pochodzi ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Podobnie Zenon Ziembiewicz, bohater Granicy, który zostaje dziennikarzem, a potem prezydentem miasta dzięki protekcji konserwatywnych środowisk, wobec których jest lojalny mimo swych lewicujących przekonań (ma bowiem wobec konserwatystów długi wdzięczności, to oni płacili za jego studia, ojca nie było stać). Ze środowiska szlacheckiego pochodzą też Piotr Cedzyna (Doktor Piotr Stefana Żeromskiego), kształcony przez ojca za pieniądze odejmowane od ust sobie i... nadzorowanym robotnikom, oraz Witold Korczyński, syn ziemianina Benedykta (Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej). Do szlachty dołączają też jednak synowie chłopscy (postać Jędrzeja Radka z Syzyfowych prac Stefana Żeromskiego) czy rzemieślnicy (syn szewca doktor Judym z Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego). O masowym rekrutowaniu się inteligencji ze środowisk robotniczych czy chłopstwa opowiadają powojenne filmy, np. serial Dom Jana Łomnickiego czy Daleko od szosy. O powojennym awansie chłopstwa mówi też poezja Tadeusza Nowaka, proza Juliana Kawalca (chłopi robią kariery i zasilają szeregi miejskiej inteligencji).