Historia wychowania

I.Rozwój oświaty przed I wojną światową.


Po 1905 r.,dzięki ożywieniu życia politycznego i kulturalnego szerokich warstw społeczeństwa oraz pewnemu zelżeniu ucisku zaborców ,zaczął kształtować się coraz wyraźniej niezależny od nich system oświaty. Głównym dorobkiem w dziedzinie oświaty , z którym naród polski wszedł w okres niepodległości , było szkolnictwo prywatne wszystkich stopni oraz oświata dorosłych. Oświata dorosłych ,upowszechniająca w warunkach nieoli kulture, stanowiła jeden ze znamiennych przejawów walki narodowowyzowleńczej.
Polskie szkolnictwo prywatne rozwijało się najsilniej w Królestwie Polskim: w 1905 r.działało tam 535 prywatnych szkól początkowych, w 1913 r.- 826 , a szkół średnich 247.W Galicji w 1913 r. było 68 prywatnych szkól średnich , a w Poznańskiem 40 szkół.
Prywatne polskie szkoły średnie miały z reguły charakter elitarny, gdyż z powodu wysokich opłat dostępne były jedynie dla młodzieży zamożniejszej.Odznaczały się one stosunkowo wysokim poziomem nauczania.Wiele z nich pełniło dodatkowo funkcję warsztatów naukowych dla polskich nauczycieli, którzy podejmowali na ich terenie różnorodne eksperymenty pedagogiczne.
W latach 1905-1914 zagęściła się wyraźnie sieć szkół początkowych do czego przyczyniło się nasilenie od 1905 roku ruchu ludowego , który wywierał duży wpływ na nauczycieli wiejskich.Ludnośc chłopska dążąc do realizacji powszechnego nauczania , wykazywała ożywioną inicjatywę w zakładaniu nowych szkól początkowych.Dzięki niej powstało w Królestwie w latach 1904-1912 685 szkół wiejskich.Ogółem w latach 1904-1914 utworzono na wsi 1710 nowych szkół ,przeważnie 1-klasowych , z 3-letnim kursem nauczania.W roku szkolnym 1912/13 były w Galicji 5724 szkoły elementarne, w tym 3447 szkól 1-klasowych.
W 1913 r.na 1000 mieszkańców przypadało w Królestwie 29,9 dzieci uczących sie w szkołach elementarych, podczas gdy w Galicji-129, w Pozneńskiem-193 ,a w Prusach Zachodnich-178,1.
Po 1905 r. następował systematyczny rozwój szkolnictwa średniego , we wszystkich trzech zaborach, przy czym znaczny jego procent stanowiły szkoły prywatne.Na uwagę zasługuje szybki proces rozbudowy szkół żeńskich, najbardziej dynamiczny w Królestwie, najsłabszy w Galicji. Ukończenie ich umożliwiało dziewczętom wstępowanie do zagranicznych uniwersytetów i wyższych szkół handlowych, pzreważnie szwajcarskich i niemieckich.
Szkolnictwo zawodowe rozwijało się najpomyślniej w zaborze pruskim i w Królestwie, gdzie powstawały liczne szkoły zawodowe o charakterze dokształcającym, rzemieślnicze , rolnicze i techniczne. W Galiscji w dalszym ciągu przeważały szkoły rzemieślnicze i niższe rolnicze.
Na ziemiach polskich działały przed wybuchem I wojny światowej zakłady szkolenia nauczycieli zwane seminariami nauczycielskimi.

II.Polska myśl pedagogiczna przed I wojną światową.

Polską myśl pedagogiczną reprezentowali w początkach XX wieku przede wszystkim dwaj czołowi pedagogowie znani już w okresie wcześniejszym:Jan Władysław Dawid i Stanisław Karpowicz ,którzy stworzyli oryginalne dzieła naukowe.Silny wpływ na polską ideologię wychowawczą tego okresu wywarły dzieła znanych uczonych i pisarzy , reprezentujacych rozmaite idee i poglądy :Stanisława Witkiewicza, Wincentego Lutosławskiego, Edwarda Abramowskiego i Stanisława Brzozowskiego.Ukazywali oni narodowi polskiemu idee i poglądy na sprawy kultury i życia duchowego narodu, przeniknięte atmosferą żarliwości wychowawczej.Teoretycznie ideę wychowania narodowego opracował Stanisław Prus-Szczepanowski, ekonomista, działacz, który wiązał nadzieje na podniesienie gospodarcze kraju z rozwojem przemysłu i oświaty.Wg niego celem ideowym wychowania, wiążącym nauczyciela i uczniów, miało być dobro narodu, calem formalnym zaś-osiągnięcie "swobody w myśleniu i karności w działaniu".
Rozważania na temat wychowania narodowego podjął i rozwijał następnie Zygmunt Balicki, publicysta, socjolog , działacz polityczny.W jego koncepcjach naród stawał się dobrem najwyższym na ziemi, a wszystkie inne wartości miały rację bytu tylko w związku z narodem i jego interesem.Stąd też w rozważaniach Balickiego o wychowaniu narodowym zaakcentowane zostały bardzo silne elementy nacjonalistyczne, a zlekceważone wartości ogólnoludzkie, etyczne.Duży wkład do rozwoju myśli pedagogicznej wnosił również ruch nauczycielski.Jego nurt postępowy reprezentowany był przez działaczy Polskiego Związku Nauczycielskiego w Królestwie Polskim oraz Krajowego Związku Nauczycielstwa Ludowego w Galicji, zaś nurt umiarkowany przez Stowarzyszenie Nauczycielstwa Polskiego(Królestwo Polskie).Okres rewolucji sprzyjał również rozwojowi postępowego ruchu pedagogicznego w Galicji.Działający tam Krajowy Zwiazek Nauczycielstwa Ludowego skupił rychło 3/4 ogółu nauczycieli ludowych.Jego czolowymi działaczami byli:Stanisław Nowak, Julian Smulikowski, Stefan Zaleski oraz Henryk Rowid.Postępowa myśl pedagogiczna podjęła szeroką propagandę świeckiego wychowania najsilniej w Królestwie Polskim, najsłabiej w zaborze pruskim.Czołową rolę w walce o świecki charakter szkoły odgrywał Polski Związek Nauczycielski, który już w 1905 r. domagał się, aby szkoły polskie oparły swoje założenia wychowawcze na zasadzie poszanowania wolności sumienia uczniów i wychowawców.W 1906 r. PZN wystąpił z żądaniem przeniesienia nauki religi ze szkół do kościołów. Postulat wyrugowania nauczania religii z programów szkolnych uzasadniał na łamach "Nowych Torów" Zygmunt Nagórski.Program świeckiego wychowania i nauczania pojawiał się nie tylko w czasopismach pedagogicznych.Znajdował on odbicie również w wielu czasopismach społeczno-politycznych i literackich.W propagowaniu zasady świeckiej oświaty duży był wkład ruchu robotniczego, który przez znajdujące się pod jego wpływem organizacje oświatowe i pisma szerzył zasady światopoglądu materialistycznego.Duże zasługi na tym polu położył redagowany przez Tadeusza Rechniewskiego tygodnik PPS-Lewicy "Wiedza" oraz lewicowe organizacje oświatowe, szerzące wśród robotników oświatę niezależną, wolną od idei religijnych.Problematyka świeckiego wychowania znajdowała wyraźne odbicie w pismach SDKPiL, PPS, PPS-Lewicy i galicyjskiej PPSD.

III.Warunki odbudowy szkolnictwa w wolnej Polsce.

W 1918 r. po czterech latach wojny , Polacy odzywskali własne państwo i niepodległość.terytoria porozbiorowe , poddawane przed ponad 120 lat odrebnym wpływom prawnym i kulturalnym , były zróznicowane ekonomicznie i pod względem infrastruktury życia publicznego.Trzeba było stworzyć jednolity organizm państwowy , przezwycięzyć tendencje odśrodkowe, odbudować poczucie wspólnoty obywatelskiej.Oświatowa aktywność społeczna, rozwoj pedagogiki oraz prace środowisk nauczycielskich nad projektami systemu szkolnego, trwające od przełomu wieków, umozliwiły imponująco szybkie zbudowanie podstaw polskiego systemu szkolnego i oświatowego.
Oblicze systemu oświatowego kształtowała polityka oświatowa kolejnych ekip rzadzących przed i po II wojnie światowej, starających się wykorzystywać szkołę jako instrument polityczny: przed 1926 r.-obóz narodowy(endecja), po przewrocie majowym-sanacja.
Od pierwszych chwil niepodległości państwo polskie wzięło odpowiedzialność, władzę i nadzór nad oświatą.Powstało Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.Szkoła była traktowana jako jeden z najważniejszych czynników integracji społeczeństwa, chociaż wypracowanie zasad polityki oświatowej utrudniały rozbieżne interesy polityczne grup pretendujących do władzy.Konieczne stało się szybki wypracowanie prawa szkolnego , stworzenie administracji szkolnej, ujednolicenie programów nauczania i podręczników, zaradzenie niedostatkowi polskich nauczycieli.
Odzyskanie niepodległości dawało państwu polskiemu możliwość prowadzenia określonej polityki naukowej, a przed samą nauką stawiało zadanie integracji życia naukowego, rozwoju organizacji, a także zachowania tradycyjnych wartości z wolnością nauki i etosem uczonego na czele. Wyrazem wolności nauki miało być istnienie autonomicznych instytucji nauki — zetatyzowanych uczelni oraz towarzystw nauk. utworzonych przez środowiska naukowego i mających pozapaństwowy charakter. W tym okresie brakowało konsekwentnej polityki naukowej państwa, chociaż istniały próby koordynacji pracy naukowej w skali ogólnopol., podejmowane przez ludzi nauki (S. Michalski). Nastapił znaczny rozwój towarzystw nauk. ogólnych i specjalistycznych — 1938 było ich łącznie 349; formułowały społeczną politykę naukpwą, utrzymywały szerokie kontakty naukowe z zagranicą i popierały badania w wybranej dyscyplinie.Największy autorytet naukowy miała Polska Akademia Umiejętności, związana z UJ, ważną rolę naukową odgrywało założone w 1907 Towarzystwo Naukowe Warszawskie (TNW); działał Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie (Uniwersytet Lwowski), restytuowano Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie (Uniwersytet Wileński); powołano kilka nowych uczelni: Uniwersytet Poznański (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu), Akademię Górniczą w Krakowie (Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica), Katolicki Uniwersytet Lubelski, Wyższą Szkołę Handlową (ob. Szkoła Główna Handlowa), Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego, Wolną Wszechnicę Polską.