Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza





Urodził się 20 VI 1566 r., zmarł 25 IV 1632 r. Przyszły król Polski przyszedł na świat w chwili, gdy jego rodzice - Jan, książę szwedzki i Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego - byli uwięzieni przez obłąkanego króla Szwecji, Eryka XIV, brata Jana. Los książęcej rodziny uległ zmianie w 1668 r., gdy możnowładcy szwedzcy obalili Eryka, a tron po nim objął ojciec Zygmunta, jako Jan III. Pomimo że od 1527 r. Szwecja była krajem, gdzie luteranizm był religią państwową, Zygmunt został wychowany w wierze katolickiej. Pozwoliło mu to ubiegać się o tron polski po śmierci Stefana Batorego. Za jego kandydaturą przemawiała możliwość zawarcia sojuszu Rzeczypospolitej i Szwecji przeciw Moskwie, a w perspektywie (po śmierci Jana III) połączenie obu krajów unią personalną. Nie bez znaczenia było też bliskie spokrewnienie Zygmunta Wazy z Jagiellonami oraz szansa na zajęcie części Inflant, znajdującej się pod zwierzchnictwem Szwecji - Estonii. W sierpniu 1587 r. na sejmie elekcyjnym doszło do rozszczepienia się elekcji. Nowymi królami okrzyknięto zarówno Zygmunta, jak i jego przeciwnika arcyksięcia austriackiego Maksymiliana Habsburga. Doszło do zawiązania konfederacji wiślickiej (za kandydaturą Zygmunta), mogielnickiej ("maksymilianistów") oraz rzeszowskiej (szlachty chcącej zachować neutralność w tym sporze). Gdy Zygmunt przez Gdańsk podążał do Krakowa na koronację, Maksymilian ze swymi wojskami wkroczył do Rzeczypospolitej wspierany przez swoich zwolenników. Janowi Zamoyskiemu, hetmanowi wielkiemu koronnemu, który był wierny księciu szwedzkiemu, udało się obronić Kraków przed wojskiem arcyksięcia, tak że 27 XII 1587 r. Zygmunt mógł zostać tam koronowany na króla polskiego. 24 I 1588 r. doszło do bratobójczej bitwy pod Byczyną. Jan Zamoyski rozbił tam wojska Austriaków i maksymilianistów. Zginęło trzy tysiące zwolenników kandydatury Maksymiliana, a on sam trafił do niewoli. Do uregulowania stosunków polsko-habsburskich doszło na mocy układu bytomsko-będzińskiego (9 III 1589 r.) i rokowań w Rewalu (IX 1589 r.). W myśl powziętych tam ustaleń Habsburgowie zobowiązali się nie wiązać sojuszami z Moskwą i nie wspierać ewentualnych rebeliantów przeciwnych rządom nowego króla. W zamian Zygmunt obiecał poślubić jedną z księżniczek habsburskich (uczynił to 31 V 1592 r., żeniąc się z Anną, córką arcyksięcia Karola Styryjskiego) oraz zwolnić Maksymiliana z niewoli. Zygmunt III dążył też do uspokojenia sytuacji w kraju. Służyć temu miało zwołanie sejmu pacyfikacyjnego (6 III - 23 IV 1589 r.). Jednakże do szlachty dotarły informacje, że Zygmunt rozważał podczas rokowań w Rewalu propozycję habsburską, aby zrzekł się tronu polskiego na rzecz któregoś z Habsburgów. Wiadomości te wywołały w Polsce falę oburzenia, wzmocnioną dodatkowo o oskarżenia Zygmunta o bezczynność w czasie tumultów religijnych w latach 1590-1591. W czasie tych rozruchów dochodziło do niszczenia zborów protestanckich przez rozfanatyzowany tłum. Na sejmie 1592 r., zwanym inkwizycyjnym, oskarżono króla o sprzeniewierzenie się paktom konwentom. Władcy jednak udało się odeprzeć te zarzuty. Na wieść o śmierci Jana III Zygmunt udał się do Szwecji, by objąć tamtejszy, dziedziczny tron (VI 1593 r.). Jego koronacja złączyła Rzeczypospolitą i Szwecję unią personalną. Unia ta realnie przetrwała jedynie kilka lat. Zygmunt rezydował przede wszystkim w Polsce. Umożliwiło to jego stryjowi, Karolowi Sudermańskiemu, na rozpoczęcie w 1598 r. rewolty przeciwko legalnemu władcy. Wojska królewskie w decydującej bitwie pod Linkoeping (25 IX 1598 r.) zostały doszczętnie rozbite, a Zygmunt musiał ratować się ucieczką do Polski. W VII 1599 r. Rigstag (szwedzki parlament) detronizował go. Zygmunt nie przyjął tego faktu do wiadomości, dalej tytułując się królem szwedzkim. Chcąc wciągnąć dotychczas niezaangażowanych w spór o koronę Polaków, Zygmunt na sejmie 1600 r. przekazał Polsce Estonię. Spowodowało to uwikłanie Rzeczypospolitej w ciągnący się sześć dziesięcioleci konflikt ze Szwecją. W 1596 r. doprowadził do zawarcia unii kościelnej pomiędzy Kościołem katolickim a prawosławnymi zamieszkującymi Rzeczypospolitą. Za przyjęcie dogmatów katolickich i prymatu papieża unitom zagwarantowano zachowanie własnej liturgii, kalendarza oraz potwierdzenie majątkowego stanu posiadania instytucji kościelnych. Wśród prawosławnych nastąpił rozłam. Część z nich, na czele z Konstantym Ostrogskim, odmówiła przystąpienia do unii (tzw. dysunici). Zygmunt III Waza zaangażował się w działalność kontrreformacyjną. Na dwa lata (1606-1608) rokosz sandomierski zdominował sprawy wewnętrzne w Rzeczypospolitej. Króla oskarżono ponownie o chęć wprowadzenia w Rzeczypospolitej absolutum dominium. Doszło do zawarcia porozumienia z częścią rokoszan (ugoda pod Janowcem), natomiast radykałowie dążący do obalenia króla zostali pokonani w bitwie pod Guzowem (6 VII 1607 r.). W 1611 r. sejm uchwalił przeniesienia lenna Prus Książęcych w wypadku wygaśnięcia pruskiej linii Hohenzollernów na linię brandenburską. Zygmunt nie zaangażował się w Dymitriady, widząc w nich jedynie groźbę rozpętania nowej wojny z Moskwą. Gdy jednak okazało się, że korzystając ze słabości Rosji można próbować rewindykować część utraconych ziem, sam ruszył na czele armii oblegać Smoleńsk. Propozycję bojarów moskiewskich, by na tronie carskim osadzić jego syna Władysława, odrzucił, ponieważ nie mógł zaakceptować warunku przejścia Władysława na prawosławie. Ze zmiennym szczęściem prowadził także wojny ze Szwecją i Turcją. Za jego panowania nasiliły się również powstania kozackie. Zygmunt zawarł dwa małżeństwa, oba z księżniczkami z rodu Habsburgów. Pierwszą żoną króla była Anna, która zmarła młodo pozostawiając syna Władysława. Drugą została Konstancja, siostra Anny. Urodziła ona polskiemu władcy czterech synów: Jana Kazimierza, Jana Albrechta, Karola Ferdynanda, Aleksandra Karola i córkę Konstancję. Sam król władał biegle kilkoma językami, zajmował się mecenatem artystycznym; ponadto interesowała go historia i alchemia. Król zmarł 30 kwietnia 1632 roku. Pochowano go na Wawelu.
Wydaje mi się, że Zygmunt III Waza pomimo trudnego dzieciństwa był dobrym królem Polski, gdyż starał się odzyskać wcześniej utracone ziemie i zdobywać nowe.





Źródła:
- Internet
- encyklopedia multimedialna
- encyklopedia PWN