Słabość Polski w okresie rozbicia na dzielnice i przyczyny tego zjawiska.

Rozbicia dzielnicowego dokonał swoim testamentem Bolesław Krzywousty w 1138 r. Kierowało nim dobro kraju - chciał uniknąć waśni pomiędzy potomkami. Chciał uwzględnić interesy wszystkich spadkobierców oraz zachować integralność ziem polskich. Podzielił więc terytorium Polski na dziedziczne dzielnice i niedziedziczną dzielnicę senioralną, w której władzę miał dzierżyć najstarszy z żyjących Piastów.
Krzywousty ustanowił zasadę pryncypatu w sprawowaniu władzy, czyli instytucję księcia zwierzchniego - pryncepsa. Miał nim być- według zasady senioratu - zawsze najstarszy z rodu.
• Władysław II Wygnaniec otrzymał Śląsk oraz dzielnicę senioralną.
• Bolesław Kędzierzawy otrzymał: Mazowsze z Kujawami.
• Mieszko III Stary otrzymał Wielkopolskę (bez Kalisza i Gniezna).
• Henryk otrzymał ziemię sandomierską.
W skład dzielnicy senioralnej wchodziły: ziemia krakowska, Kraków, ziemia łęczycko-sieradzka, część Kujaw z Kaliszem i Gnieznem i Pomorze Gdańskie. W 1146 r. przyłączony do dzielnicy senioralnej został Śląsk.
Zasada senioratu szybko została złamana. Już w 1177 r. Mieszko III został wygnany przez najmłodszego syna Bolesława Krzywoustego - Kazimierza Sprawiedliwego. Ten zdołał przekonać do siebie możnych na zjeździe w Łęczycy (ogłosił przywilej, w którym zwalniał majątki duchowieństwa od obowiązku dostarczania urzędnikom książęcym podwód i żywności podczas ich podróży po kraju oraz zrzekł się prawa ius spolii, który przyznawał księciu majątek ruchomy po zmarłych biskupach i opatach).
Później, po jego śmierci, zasada senioratu kolejny raz została złamana, kiedy po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego, tron objął jego starszy syn - Leszek Biały.
Skutki rozbicia:
1.Rozbicie dzielnicowe sprzyjało znacznemu wzrostowi potęgi możnych
i Kościoła. Czasy decentralizacji władzy państwowej skwapliwie wykorzystały
obydwa stany otrzymując od władców liczne immunitety w zamian za poparcie.
2.W wyniku rozbicia pogłębiły się tendencje odśrodkowe, osłabła znacznie
władza w dzielnicy senioralnej, na rzecz władzy możnych i Kościoła. Nastąpiła
dezintegracja ziem, która przyczyniła się do osłabienia więzi narodowej. Wbrew
założeniom nie dało się uniknąć bratobójczych wojen, w wyniku których
nastąpiło znaczne zniszczenie kraju.
3. Bardzo dalekosiężnym skutkiem było sprowadzenie w 1226 r. przez Konrada
Mazowieckiego Zakonu Krzyżackiego na ziemie polskie.
4. Ze skutków pozytywnych można wymienić rozwój kultury, napędzany głównie
przez roszczące sobie pretensje do bycia centrami kultury siedziby dworów
książęcych.
5. Przemiany strukturalne państwa doprowadziły do wyodrębnienia się czterech
stanów: duchownego, rycerskiego, mieszczańskiego i chłopskiego.
6. W XIII w. szczególną pozycję zyskał zwłaszcza Kościół. Poza immunitetami
duchowieństwo otrzymało także własne sądownictwo, uniezależniające kler od
jurysdykcji książąt i wzmacniające zależność niższego duchowieństwa od
biskupów.
7. Za panowania Leszka Białego wprowadzono w Polsce (pod naciskiem papieża
Innocentego III) reformy gregoriańskie - zakaz mianowania biskupów przez
władzę świecką, nabywania stanowisk kościelnych za pieniądze, celibat dla
księży, obieranie biskupów przez kapitułę. Pierwszym biskupem krakowskim
wybranym tym sposobem był Wincenty Kadłubek.
8. Za panowania Leszka Białego doszło także do ustanowienia przywilejów
borzykowsko-wolborskich (1210, 1215), na mocy których zostały potwierdzone
dotychczasowe przywileje Kościoła.
9. W XII i XIII w. została stworzona organizacja parafialna.
10. Skutkiem rozbicia był także duży wpływ kultury germańskiej, który objawił się
m.in. w rozpoczęciu lokacji miast i wsi na prawie niemieckim.
11. Skutkiem rozbicia był także konflikt z Czechami o Śląsk oraz kwestia
zrzeczenia się pretensji do tronu polskiego przez dynastię Luksemburgów.
Czynniki sprzyjające przezwyciężeniu rozbicia:
- możni i duchowni wystarczająco już skorzystali z decentralizacji państwa i w końcu przyszedł czas, że zaczęli potrzebować silnej władzy centralnej i spójności terytorium dla bezpieczeństwa
- miasta traciły na wojnach domowych
- rozwój gospodarki towarowo-pieniężnej wzmacniał powiązania między
dzielnicami. Jednocześnie podział ziem wiązał się z cłami niekorzystnymi
w stosunkach handlowych
- kult św. Stanisława
- obrona przed zniemczeniem duchowieństwa
- najazdy z zewnątrz (na Pomorze Gdańskie i Zachodnie, Tatarzy), większa część
terytorium Śląska przyłączyła się do Czech. Santok, Drezdenko
- pierwsze zaczęły się łączyć: Wielkopolska i ośrodek śląski .
Pogłębiający się proces rozbicia dzielnicowego w Polsce nie zniszczył poczucia więzi narodowej, umacnianej w XII wieku podczas licznych konfrontacji z napływającymi z zachodu obcymi przybyszami i wobec rosnącego zagrożenia zewnętrznego. Obok pojęcia "naród polski"(gens Polonica), występował termin "Królestwo Polskie" (Regnum Poloniae), oznaczający wszystkie dzielnice dawnego państwa. Istniała więź dynastyczna; we wszystkich dzielnicach - poza Pomorzem rządzili książęta wywodzący się od Bolesława Krzywoustego. Wszystkie ziemie polskie podlegały wspólnej metropolii kościelnej w Gnieźnie. Granice dzielnic były coraz częściej poszerzane przez bogacących się właścicieli ziemskich świeckich i kościelnych, a także wielki handel, dla którego owe granice stawały się coraz większą przeszkodą. Od schyłku XIII wieku idea zjednoczeniowa znajdowała coraz więcej zwolenników. Jej wielkim wyrazicielem i realizatorem był Przemysł II, który w 1295 roku koronował się na króla Polski. Po jego śmierci (1296) większość ziem polskich zjednoczył w swych rękach król czeski Wacław II; dzieła zjednoczenia dokonał Władysław Łokietek, który w 1320 roku koronował się na króla Polski.