Jan Kochanowski

KOCHANOWSKI JAN, ur. 1530, Sycyna (ziemia radomska), zm. 22 VIII 1584, Lublin, najwybitniejszy poeta Polski przedrozbiorowej, twórca pol. języka literackiego; 1544 49? studiował w Akad. Krak., 1551 52 (także 1555 56) na uniw. w Królewcu i 1552 55 w Padwie (1554 był "konsyliarzem nacji polskiej" w sporach między studentami); 1556 59 odbył 2 podróże do Włoch i Francji (1559 zetknął się z P. Ronsardem); 1563 na dworze marsz. J. Firleja, następnie biskupa F. Padniewskiego i od 1564, za sprawą podkanclerza P. Myszkowskiego, dworzanin i jeden z sekr. Zygmunta II Augusta; ok. 1570 porzucił dwór król. i osiadł w Czarnolesie; na elekcji 1573 agitował za Henrykiem Walezym; po 1575 związany z kanclerzem J. Zamoyskim (który go zjednał dla polityki Stefana Batorego). Największy poeta Polski przed A. Mickiewiczem, wprowadził literaturę pol. w krąg wielkich literatur eur.; był twórcą opartych na klas. wzorach gr. i łac. oraz literaturze wł. renesansu nowoż. języka i form poezji w Polsce. W swych dziełach dał najpełniejszy wyraz problematyki światopoglądowej i polit. pol. humanizmu XVI-wiecznego od radosnej wizji uroków świata (Pieśni 1586), obywatelskiej publicystyki poet. (poematy Zgoda 1564, Satyr, albo Dziki Mąż ok. 1564, pieśni patriotyczne, m.in. Pieśń o dobrej sławie, Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów) i pochwały tradycjonalnej "wsi spokojnej, wsi wesołej" (Pieśń świętojańska o sobótce, po 1570), po pesymistyczną refleksję nad przyszłością skłóconego wewnętrznie państwa (pierwsza pol. tragedia renes. Odprawa posłów greckich, wyst. i wyd. 1578, z przyrównaniem Polski do upadającej Troi) oraz rozpaczliwy bunt przeciw bezrozumnemu działaniu śmierci (i złączony z tym kryzys wiary w racjonalny porządek filoz.-moralny), znajdujący ujście w sceptycznej konsolacji (cykl Trenów 1580, napisanych po śmierci córki Urszuli, należący do największych dzieł liryki pol.); ponadto żartobliwy poemat Szachy (między 1564 a 1566), świetne, pełne realiów życia dworskiego Fraszki (1584), liryki rel. (hymn Czego chcesz od nas Panie... ok. 1562, przekład psalmów Psałterz Dawidów 1579), wiersze okolicznościowe; Kochanowski tworzył także w języku łac. (Lyricorum libellus 1580, Elegiarum libri IV, eiusdem Foricoenia 1584). Twórczość Kochanowskiego stała się wzorem dla wielu pokoleń poetów. Dzieła wszystkie (t. 1 4 1884 97), Dzieła polskie (t. 1 2 wyd. 10 1980), Poezje (1979), Utwory łacińskie (1953, przekłady), Dzieła wszystkie (t. 1, cz. 1, 3, 4, 5 1982 91, t. 2 1983, t. 4 1992).
W. WEINTRAUB Rzecz czarnoleska, Kraków 1977;
M. KOROLKO Jan Kochanowski. Żywot i sprawy, Warszawa 1985;
Z. GŁOMBIOWSKA Łacińska i polska muza Jana Kochanowskiego, Warszawa 1988;
J. PELC Jan Kochanowski poeta renesansu, Warszawa 1988;
Jan Kochanowski. Interpretacje, red. J. Błoński, Kraków 1989